นกเค้า

นกเค้า ช่วงเวลาที่มีชีวิตอยู่: สมัยพาลีโอซีนตอนปลาย-ปัจจุบัน 60–0Ma PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N
นกเค้าโมง (Glaucidium cuculoides) ที่อำเภอแม่วงก์ ประเทศไทย
การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์
อาณาจักร:	Animalia
ไฟลัม:	Chordata
ชั้น:	Aves
อันดับ:	Strigiformes Wagler, 1830
วงศ์
Strigidae Tytonidae Ogygoptyngidae (ฟอสซิล) Palaeoglaucidae (ฟอสซิล) Protostrigidae (ฟอสซิล) Sophiornithidae (ฟอสซิล)
แผนที่แสดงการกระะจายพันธุ์ของนกเค้าแมว
ชื่อพ้อง
Strigidae sensu Sibley & Ahlquist

นกเค้า หรือ​ นกฮูก เป็นนกที่อยู่ในอันดับ Strigiformes มีรูปใบหน้าคล้ายแมว อันเป็นที่มาของชื่อสามัญ จับสัตว์เล็ก ๆ กินเป็นอาหาร เช่น ค้างคาว หนู, งู สัตว์เลื้อยคลานและสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำเล็ก ๆ ในขณะที่บางชนิดที่มีขนาดใหญ่อาจจับปลาหรือปูกินได้ด้วย จัดเป็นนกล่าเหยื่อจำพวกหนึ่งเหมือนเหยี่ยว, อินทรี และแร้ง ที่หากินในเวลากลางวัน ส่วนนกเค้าแมวนั้นมักหากินในเวลากลางคืน ทำให้มีเล็บโค้งแหลมและมีปากงุ้มแหลมสำหรับจับสัตว์กิน

เหตุที่หากินในเวลากลางคืน เป็นเพราะนกเค้าไม่อาจสู้กับนกล่าเหยื่อในเวลากลางวันอย่างเหยี่ยวหรืออินทรีได้ บางครั้งยังถูกนกที่มีขนาดเล็กกว่าอย่างนกเอี้ยงหรือนกกิ้งโครงไล่จิกตีอีกต่างหาก

เนื่องจากเป็นสัตว์ที่หากินในเวลากลางคืน จึงมีดวงตาหลายกว่าเหยี่ยวและอินทรีมาก ดวงตาอยู่ด้านหน้าของใบหน้าเหมือนมนุษย์และสัตว์ตระกูลแมว หัวหมุนได้เกือบรอบตัวได้ถึง 270 องศา เนื่องจากมีกระดูกสันหลังตรงคอ 14 ชิ้น ซึ่งมากกว่าสัตว์ชนิดใด ๆ ในโลก หูของนกเค้าแมวมีความไวมากเป็นพิเศษสำหรับการฟังเสียงในเวลากลางคืนและหาเหยื่อ มีขนปีกอ่อนนุ่ม บินได้เงียบเพื่อไม่ให้เหยื่อรู้ตัว และมีประสาทสายตาที่มองเห็นได้ดีกว่ามนุษย์ถึง 100 เท่าโดยปกติแล้วตัวเมียมีขนาดโตกว่าตัวผู้ ตัวเมียเป็นตัวที่กกไข่ ตัวผู้ไม่กกไข่ มักพบก้อนที่สำรอกคายออกทิ้งลงมาที่พื้นเบื้องล่างในรังหรือบริเวณใกล้เคียงกับรัง เพราะนกเค้าแมวมักกลืนเหยื่อเข้าไปทั้งตัว กระดูกและขนที่ไม่ย่อยก็สำรอกออกมาเป็นก้อนทิ้งทีหลัง

นกเค้าที่พบในประเทศไทย

สำหรับในประเทศไทยมีนกที่อยู่ในอันดับเค้าแมวถึง 18 ชนิด ได้แก่

วงศ์ Tytonidae

• นกแสก
• นกแสกแดง

วงศ์ Strigidae

• นกเค้าโมง
• นกเค้าเหยี่ยว
• นกเค้าหน้าผากขาว
• นกเค้าแดง
• นกเค้าภูเขาหูยาว
• นกเค้าหูยาวเล็ก
• นกเค้ากู่
• นกเค้าแคระ
• นกเค้าจุด
• นกเค้าป่าหลังจุด
• นกเค้าป่าสีน้ำตาล ชื่อสามัญตามอนุสัญญาไซเตส Brown Wood-owl Strix leptogrammica
• นกเค้าแมวหูสั้น ชื่อสามัญตามอนุสัญญาไซเตส Short-eared Owl Asio flammeus
• นกเค้าใหญ่พันธุ์เนปาล ชื่อสามัญตามอนุสัญญาไซเตส Spot-bellied Eagle-owl Bubo nipalensis
• นกเค้าใหญ่พันธุ์สุมาตรา ชื่อสามัญตามอนุสัญญาไซเตส Barred Eagle-owl Bubo sumatranus
• นกเค้าใหญ่สีคล้ำ ชื่อสามัญตามอนุสัญญาไซเตส Dusky Eagle-owl Bubo coromandus
• นกทึดทือพันธุ์เหนือ
• นกทึดทือมลายู

เสียงร้องของนกทึดทือพันธุ์เหนือ

นกเค้าที่สามารถนำเข้าอย่างถูกต้องตามกฎหมาย

ตามอนุสัญญาว่าด้วยการค้าระหว่างประเทศซึ่งชนิดสัตว์ป่าและพืชป่าที่ใกล้สูญพันธุ์ การค้าสัตว์ป่า พืชป่า และผลิตภัณฑ์ระหว่างประเทศ จะถูกควบคุมโดยระบบใบอนุญาต (Permit) ซึ่งสัตว์ป่าและพืชป่าที่อนุสัญญาควบคุมจะต้องมีใบอนุญาตในการนำเข้า (Import) ส่งออก (Export) นำผ่าน (Transit) และส่งกลับออกไป (Re-Export) โดยชนิดพันธุ์ของสัตว์ป่าและพืชป่าที่อนุสัญญาควบคุม จะระบุไว้ในบัญชีหมายเลข 1,2,3 (Appendix I,II,III) ของอนุสัญญา ซึ่งนกเค้าที่มีในแต่ละโซนคือ

• นกเค้าไซบีเรีย (Syberian Eagle Owl)

ในทางวัฒนธรรมและความเชื่อ

มีความเชื่อที่แตกต่างออกไปในบางวัฒนธรรม นกเค้าแมวหมายถึง สติปัญญา ในศาสนาฮินดู นกเค้าแมวเป็นพาหนะของพระแม่ลักษมี เทพีแห่งความอุดมสมบูรณ์และพรรณข้าว ด้วยเชื่อว่าพระนางจะขี่นกเค้าแมวออกไปตรวจนาข้าวในเวลากลางคืน ซึ่งก็คล้ายคลึงกับคติของกรีกโบราณ ที่นกเค้าแมวขนาดเล็กเป็นสัญลักษณ์ที่เกี่ยวข้องกับอะธีนา เทพีแห่งสติปัญญา ดังนั้น ในทางวิทยาศาสตร์ ชื่อสกุลของนกเค้าจุดจึงใช้คำว่า Athene ซึ่งก็หมายถึง เทพีอธีนา นั่นเอง ในญี่ปุ่น นกเค้าแมวถือเป็นสัญลักษณ์ของความสุขและความโชคดี เนื่องจากนกเค้าแมวหรือนกฮูกในภาษาญี่ปุ่นเรียกว่า 梟 (Fukurou) ซึ่งอาจแยกได้ว่า 福 (Fuku) แปลว่า โชคดี และ 郎 (Rou) ใช้ต่อท้ายชื่อเด็กผู้ชาย หรือ 不 (Fu) ที่แปลว่า ไม่ รวมกับ 苦労 (Kurou) ที่แปลว่า ความลำบาก ดังนั้นโดยรวมแล้ว นกเค้าแมวจึงเป็นสัญลักษณ์แห่งความโชคดี ที่เรียกว่า 縁起物 (Engimono) อีกทั้งยังใช้เป็นสัญลักษณ์ประจำจังหวัดอิบะระกิ

ในพื้นที่ตำบลกรุงชิง อำเภอนบพิตำ จังหวัดนครศรีธรรมราช ทางภาคใต้ของไทยมีการละเล่นพื้นบ้านที่เรียกว่า "รำโทนนกพิทิด" เป็นการร่ายรำอย่างสนุกสนาน ซึ่งนกพิทิดนั้นก็หมายถึง นกทึดทือ ซึ่งเป็นนกเค้าขนาดใหญ่นั่นเอง

ในฟุตบอลอังกฤษ มีทีมที่ใช้นกเค้าแมวเป็นสัญลักษณ์ของทีม คือ เชฟฟิลด์เวนสเดย์ ซึ่งเป็นทีมประจำเมืองเชฟฟิลด์ ก็มีฉายาว่า "นกเค้าแมว" อีกด้วย

นอกจากนี้แล้ว ในวัฒนธรรมสมัยนิยม นกเค้าแมวยังถูกอ้างอิงถึงต่าง ๆ เช่น ในนวนิยายสำหรับเด็กแนวแฟนตาซีชุด แฮร์รี่ พอตเตอร์ ก็มีนกเค้าแมวปรากฏในเรื่อง และในซีรีส์แนวโทคุซัทสึของญี่ปุ่นเรื่อง เจ็ทแมน นกเค้าแมวก็เป็นสัญลักษณ์หนึ่งในบรรดานักสู้เจ็ทแมนด้วย ด้วยการเป็นนักสู้ประจำสีเหลือง ชื่อ เยลโล่ โอว์

อ้างอิง

• บุญส่ง เลขะกุล. นกสามถิ่น นกสวน นกท้องนา นกป่าดง. กรุงเทพฯ : องค์การค้าของคุรุสภา, 2537.

แหล่งข้อมูลอื่น

• เว็บไซต์นกเค้าแมว (อังกฤษ)