ሰልቲክ
ሰልታውያን ( ሞደል:IPAc-en ሞደል:Respell ፡ ንዝተፈላለየ ኣጠቓቕማ ኣደማምጻ ርአ) ወይ ህዝብታት ሰልቲክ ( ሞደል:IPAc-en ሞደል:Respell ) ኣብ ኤውሮጳን ኣናቶልያን ዝነበሩ ህዝብታት ኢንዶ-ኣውሮጳ ዝተኣከቡ እዮም። ፣ ብኣጠቓቕማ ቋንቋታት ሰልቲክን ካልእ ባህላዊ ተመሳሳልነትን ዝልለዩ። ዓበይቲ ጉጅለታት ሰልቲክ ንጋውልስ ዘጠቓለለ ኢዩ ; ሰልቲቤርያውያንን ጋላኤቺን ናይ ኢቤርያ፤ ናይ ብሪጣንያን ኣየርላንድን እንግሊዛውያን ፣ ፒክትን ጌልስን ፤ እቲ ቦይ ; ከምኡውን ሰብ ገላትያ . ኣብ ዓለም ሰልቲክ ኣብ መንጎ ብሄር፣ ቋንቋን ባህልን ዘሎ ርክብ ንጹርን ኣካታዕን ኣይኮነን፤ ንኣብነት ኣብ ልዕሊ እቲ ኣብ ዘመነ ሓጺን ዝነበሩ ህዝቢ ብሪጣንያን ኣየርላንድን ሰልት ክበሃሉ ዝግበኦም ኣገባባት። [1] [2] ኣብዚ ሕጂ ዘሎ ምሁርነት፡ ‘ሴልት’ ብቐንዱ ንሓደ ብሄር ዘይኮነስ ን‘ተዛረብቲ ቋንቋታት ሰልቲክ’ የመልክት።
ቅድሚ ሰልቲክ ዝነበረት ኤውሮጳን መበቆል ሰልቲክን ዝነበረ ታሪኽ ኣብ ክትዕ ይካታዕ። እቲ ባህላዊ "ሰልቲክ ካብ ምብራቕ" ዝብል ክልሰ-ሓሳብ፡ እቲ ፕሮቶ-ሴልቲክ ቋንቋ ኣብ መወዳእታ ዘመነ ነሓስ ኣብ ማእከላይ ኤውሮጳ ዝነበረ ባህሊ ኡርንፊልድ ከምዝተላዕለ ይዛረብ፡ እዚ ድማ ብስም መቓብር ቦታታት ደቡባዊ ጀርመን ዝተሰየመ ኮይኑ ሞደል:Sfn ካብ ከባቢ 1200 ቅድሚ ልደተ ክርስቶስ ዝዓምበበ እዩ። እዚ ክልሰ-ሓሳብ እዚ ንሰልታውያን ምስቲ ንዕኡ ዝሰዓበ ባህሊ ዘመነ ሓጺን ሃልስታት የራኽቦም ( ሞደል:Circa –500 ቅድሚ ልደተ ክርስቶስ)፣ ብሃብታም ርኽበታት መቓብር ኣብ ሃልስታት ፣ ኣውስትርያ፣ [3] ከምኡ’ውን ምስዚ ዝስዕብ ባህሊ ላ ቴነ ( ሞደል:Circa ጀሚሩ)፣ ብስም እቲ ኣብ ስዊዘርላንድ ዝርከብ ላ ቴነ ዝበሃል ቦታ ዝተሰየመ እዩ። ባህሊ ሰልቲክ ካብዞም ከባቢታት እዚኣቶም ብዝርገሐ ወይ ብስደት ናብ ምዕራብን ደቡብን ከም ዝዝርጋሕ ይእምት። ሓደ ሓድሽ ክልሰ-ሓሳብ "ሰልቲክ ካብ ምዕራብ"፡ ፕሮቶ-ሴልቲክ ኣቐዲሙ ከምዝተላዕለ፡ ኣብ ዞባ ገማግም ባሕሪ ዘመነ ነሓስ ኣትላንቲክ ሊንጉዋ ፍራንካ ከምዝነበረን ናብ ምብራቕ ከምዝተዘርግሐን ይሕብር። ካልእ ሓድሽ ክልሰ-ሓሳብ "ሴልቲክ ካብ ማእከል"፡ ፕሮቶ-ሴልቲክ ኣብ መንጎ እዞም ክልተ ዞባታት፡ ኣብ ዘመነ ነሓስ ጋውል ከምዝተላዕለ፡ ድሕሪኡ ናብ ዝተፈላለየ ኣንፈት ከምዝተዘርግሐ ይሕብር። ድሕሪ ሰፈራ ሰልቲክ ኣብ ደቡባዊ ምብራቕ ኤውሮጳ ኣብ 3ይ ክፍለ ዘመን ቅድሚ ልደተ ክርስቶስ፡ ባህሊ ሰልቲክ ክሳብ ምብራቕ ኣናቶልያ ፡ ቱርኪ በጺሑ።
እቶም ቀዳሞት ዘይከራኸሩ ኣብነታት ቋንቋ ሰልቲክ ካብ 6ይ ክፍለ ዘመን ቅድሚ ልደተ ክርስቶስ ዝነበሩ ጽሑፋት ለፖንቲክ እዮም። ቋንቋታት ኮንቲነንታል ሰልቲክ ዳርጋ ብጽሑፋትን ኣስማት ቦታታትን ጥራይ እዮም ዝምስከሩ። ደሴታዊ ቋንቋታት ሰልቲክ ካብ 4ይ ክፍለ ዘመን ድሕሪ ልደተ ክርስቶስ ኣብ ጽሑፋት ኦጋም ይምስክሩ እዮም ፣ ዋላ እኳ ኣዝዩ ኣቐዲሙ ይዝረብ ከም ዝነበረ ብንጹር እንተነበረ። ስነ-ጽሑፋዊ ትውፊት ሰልቲክ ብናይ ቀደም ጽሑፋት ኣየርላንድ ኣብ ከባቢ 8ይ ክፍለ ዘመን ድሕሪ ልደተ ክርስቶስ ይጅምር። ባእታታት ጽውጽዋይ ሰልቲክ ኣብ ቀዳሞት ስነ-ጽሑፍ ኣየርላንድን ቀዳሞት ስነ-ጽሑፍ ዌልስን ተመዝጊቦም ኣለዉ። መብዛሕትኡ ጽሑፋዊ መርትዖታት ናይቶም ቀዳሞት ሰልታውያን ካብቶም ግሪኽን ሮማውያንን ጸሓፍቲ ዝመጸ እዩ፣ ንሳቶም መብዛሕትኡ ግዜ ንሰልቲክ ከም ባርባራውያን ቀቢላታት ይጥርንፍዎም ነበሩ። ብድሩይድ ዝቆጻጸርዎ ጥንታዊ ሃይማኖት ሰልቲክ ይኽተሉ ነበሩ።
ሰልትታት መብዛሕትኡ ግዜ ምስ ሮማውያን ይጋጮ ነበሩ፣ ከም ኣብ ውግኣት ሮማን ጋሊክን ፣ ውግኣት ሰልቲቤርያን ፣ ምውራር ጋውልን ምውራር ብሪጣንያን ። ኣብ 1ይ ክፍለ ዘመን ድ.ክ.፡ መብዛሕትኡ ግዝኣታት ሰልቲክ ኣካል ግዝኣት ሮሜ ኰይኑ ነበረ . ብሐ. 500፡ ብሰንኪ ሮማውነትን ስደት ቀቢላታት ጀርመንን ፡ ባህሊ ሰልቲክ መብዛሕትኡ ግዜ ኣብ ኣየርላንድ፡ ምዕራባውን ሰሜናውን ብሪጣንያን ብሪታኒን ጥራይ ተሓጺሩ ነበረ። ኣብ መንጎ 5ይን 8ይን ክፍለ ዘመን፡ ኣብዘን ዞባታት ኣትላንቲክ ዝነበሩ ቋንቋታት ሰልቲክ ዝዛረቡ ማሕበረሰባት፡ ብመጠኑ ውሁድ ባህላዊ ኣካል ኮይኖም ተቐልቂሎም። ካብ ከባቢኦም ዝነበሩ ባህልታት ዝፈልዮም ናይ ሓባር ቋንቋዊ፡ ሃይማኖታውን ስነ-ጥበባውን ውርሻታት ነይርዎም።
ደሴታዊ ባህሊ ሰልቲክ ናብ ባህሊ ጋልስ ( ኣየርላንዳውያን ፣ ስኮትላንዳውያንን ማንክስን ) ከምኡ ’ ውን ናይ ሰልቲክ ብሪጣንያውያን ( ዌልሳውያን ፣ ኮርኒሽ ፣ ብሬቶናውያን ) ናይ ማእከላይ ዘመንን ዘመናውን ዘመን ተፈላለየ። ዘመናዊ መንነት ሰልቲክ ከም ኣካል ናይቲ ሮማንቲሲስት ሰልቲክ ትንሳኤ ኣብ ብሪጣንያ፣ ኣየርላንድን ካልኦት ግዝኣታት ኤውሮጳ ከም ጋሊሽያን ተሃኒጹ። ሎሚ እውን ኣብ ገለ ክፋል ናይቲ ዝነበሮም ግዝኣታት ኣየርላንዳዊ ፣ ስኮትላንዳዊ ጋሊክ ፣ ዌልሽ ፣ ብሬቶን ክዝረቡ እንከለዉ፣ ኮርኒሽን ማንክስን ድማ ዳግመ ትንሳኤ ይረኽባ ኣለዋ።