Çepni

Umumy maglumatlar

Gadymy Oguz türkmenleriniň 24 taýpasynyň sanamasynda Mahmyt Kaşgary çepnileri (jebni) 21-nji, Salar Baba 一22-nji, Reşideddin, Ýazyjy-ogly we Abulgazy dagylar hem 16-njy orunda goýýar, soňky üç alym çepni sözüni Oguz hanyň 4-nji ogly Gökhanyň 4-nji çagasynyň we ondan önen iliň ady hasaplasa, Salar Baba ony Deňizhanyň 2-nji oglynyň ady çaklaýar. Bu alymlaryň çepni sözüne berýän düşündirişleri şeýle: Reşideddin «Nirede ýagy görse, hemin söweşer»; Ýazyjy-ogly: «Kanda ki ýagy bolsa, tawakkuf kylgaý, uruşgaý»; Abulgazy: «Bahadyr» (ýagny «batyr», «gahryman»). Türk alymy I. Kafesogly şu alymlaryň ýazanlaryndan ugur alyp, çepni diýen etnonimi goşunyň düzülişi bilen baglanyşykly dörän atlaryň hataryna goşýar. Abraýly alymlaryň çepni taýpasyna beren mahabatly düşündirişlerini inkär etmezden, biz bu etnonimiň «kiçi bölek», «topar», «süri» manysyndaky gadymy çep, çöp diýen türki sözden emele gelip biljekdigini hem bellemelidiris. Mahmyt Kaşgary çöp sözüni «bölejik» manysynda ulanypdyr: Bir çöp ýegil 一«bir bölejik iý». Türk dilinde we türkmen diliniň ýomut (maşryk) şiwesinde mal agylyna-da çeperi diýilýär. Şulardan ugur alyp, çepni diýen at «bölejik il» «topar», «kiçi taýpa» manysynda ýüze çykandyr diýip çaklaýarys. Seljuklar hereketi döwründe (XI asyr) çepnileriň uly bölegi Eýrana, Türkiýa, Kawkaza, Yraga aşypdyr. Türkmenistanda diňe gökleňleriň düzüminde çepni, atalarda hem çepi diýen tireler duş gelýär. Alili, ata, gökleň, hatap we hydyrili taýpalarynyň çepbe, çowdur we ärsarylaryň çepek, burkazlaryň çepbeje diýen tireleriniň hem şol gadymy çepniler bilen bir kökden dörän bolmagy mümkindir.

Çeşme

Soltanşa Atanyýazow. Şejere (türkmenleriň nesil daragty) Aşgabat «Turan一1» 1994. sah-227-228.