Telewizor

Taryhy

1884-nji ýylda nemes oýlap tapyjysy Paul Nipkow mehaniki telewideniýäniň esasyndaky ýeňil­räk enjamy - Nipkowyň diskini oýlap tapypdyr.

1907-nji ýylda Dikman ölçegi 3х3 sm, ýigrimi setir ekranly we ýygylygy towlap ulaldylýan 10 kadr/s telepriýomnigi görkezipdir.

1911-nji ýylyň maý aýynda Rus tehniki jemgyýetiniň maslahatynda Rozing ýönekeý geomet­rik şekilleriň telewizion şekillerine geçişini we olaryň elektron şöhle trubkaly ekranda alnyp görkezilişininiň usullaryny görkezipdir. Geçirilen şekiller gymyldysyz, ýagny hereketsiz bolup­dyr.

1908-nji ýylda ermeni oýlap tapyjysy Owanes Adamýan signallary geçirmek maksady bilen oýlap tapan enjamy üçin ygtyýarnama alypdyr. Ol “Geýsleriň trubkasynyň ýagtylyk yrgyldy­synda ossilograf aýnasynda şöhlenenen ýagtylyk toplumjygynyň çäkli yrgyldylaryny üýtget­mek üçin ulanyşa taýýarlanmagy” barada bolup, ygtyýarnama almak üçin arza 1907-nji ýylda berlipdir. Soňra ol şonuň ýaly ygtyýarnamalary Beýik Britaniýada, Fransiýada we Russiýada alypdyr.(“Aralykdan elektrik arkaly geçirilen şekiller üçin priýomnik” 1910). 1918-nji ýylda Adamýan Russiýada ilkinji bolup, telewideniýäniň ösüşinde uly ädim bolan gymyldamaýan ga­ra-ak şekilleri görkezmäge ukyply enjamy ýygnapdyr.

1925-nji ýylda şotland oýlap tapyjysy Jon Loji Berd ilkinji gezek Nipkowyň diskini ulanyp, here­ket edýän şekilli telewizion geçirilişi görkezipdir. 1920-nji ýylyň ahyrynda onuň esaslandyran “Baird Corporation” şereketi dünýäde ýeke-täk telewizor öndüriji bolupdyr.

B. Rozingiň şägirdi W.K. Zworykin elektron telewideniýesiniň tehnikasynda hakyky öňe gidiş­lik gazanypdyr. Ol rewolýusiýadan soňra Amerika göçýär we bu ugurda işleýär. Ol 1923-nji ýylda bütinleý elektron esaslardan ugur alýan telewideniýäniň üstünde işläp başlapdyr. Ol 1931-nji ýylda dünýäde ilkinji gezek “Ikonoskop” atlandyrylýan mozaiko fotokatodly geçiriji elektron turbany döredip, elektron telewideniýäniň ösüşiniň esasyny goýupdyr.

Şekilleri optiki – mehaniki ulgamda ýaýlyma bermek bilen yzygiderli telegepleşik bermek ABŞ-da 1927-nji ýylda, Germaniýada 1929-njy ýylda başlapdyr. Elektron esaslarda ilkinji yzy­giderli gepleşik UKW – diapazonynda 1935-nji ýylda Germaniýada, 1936-njy ýylda Angliýa­da, Italiýada we Fransiýada başlapdyr. Gepleşikleri bildiriş edip, ýaýlyma çykmak 1936-njy ýylda Beýik Britaniýada başlapdyr.

Eger-de 1947-nji ýylda ABŞ-da 180 müň töweregi telewizor bolan bolsa, 1953-nji ýyla çenli onuň sany 28 milliona çenli artdy. (ýagny her ikinji maşgalada telewizor bardy). Bazar 6 ýylyň içinde gara-ak telewizorlardan dolupdy we amerikanyň radiosenagaty halk köpçüligi üçin ni­ýetlenen täze haryt döretmek maksady bilen reňkli telewizorlaryň üstünde çynlakaý işläp baş­lady.

NTSC ulgamy işläp bejerilenden we döredilenden soňra, 1953-nji ýylda ABŞ-da yzygiderli reňkli telewizion gepleşikler berlip ugrady. Şonda hem reňkli telewizorlar peýda boldy. Şol dö­würde onuň ortaça müň dollar töweregi bahasy bardy, (awtoulagyň bahasynyň ýary), oňa hyzmat etmek bolsa, bir ýylda çen bilen ýene-de şonça baha baryp ýetýärdi. Mysal üçin, hep­dede diýen ýaly hünärmenleriň gelip, sazlap gitmegini talap edýärdi .

Şonuň üçin, ABŞ-da reňkli telewizorlar diňe 12–15 ýyldan soň, giň halk köpçüligi üçin öndüri­lip başlanypdyr. (diňe 1966-njy ýyla çenli ilkinji 10 million reňkli telewizor satyldy). Şonuň ýaly hem ýapon radiosenagaty ABŞ-yň bazary üçin arzan reňkli telewizorlaryň önümçiligini tiz ýola goýdy.

Öňki SSSR-de yzygiderli telegepleşikler 1939-njy ýylyň 10-njy martynda başlapdyr. Bu ýurt­da telewizor önümçiligi 1932-nji ýylda ýola goýlan hem bolsa, ilkinji sowet telewizory 1940-njy ýylda öndürilip, “KWN–49” atlandyrylypdyr. Eýýäm 1957-nji ýylda öňki Soýuzda telewizorlaryň sany bir milliondan geçýärdi. Reňkli telewizorlar 1958-nji ýylda öndürilmäge girişilse-de açyk satuwda bolmandyr. Netijede, 1958-nji ýylda ozalky SSSR bilen Fransiýanyň arasynda reňkli telewideniýe babatda hyzmatdaşlyk hakynda ylalaşyga gol çekilýär we giň halk köpçüligi üçin niýetlenen ilkinji reňkli gepleşik 1967-nji ýylyň 7-nji noýabrynda ýaýlyma berlip başlanýar. Il­kinji reňkli telewizorlar hem Fransiýadan satyn alnypdyr.

“Rubin – 401” SSSR-de ilkinji reňkli telewizordyr. (1967). Onuň has köpçülikleýin öndürilen görnüşi “Rubin – 714” 1976-njy ýylda çykarylypdyr. 70 – 80-nji ýyllardan soň gara-ak reňkli telewizorlaryň ornuny ýuwaş-ýuwaşdan reňkli telewizorlar eýeläp başlaýar. 1980-nji ýylyň ahy­rynda öňki SSSR-iň ilatynda eýýäm 50 milliondan gowrak reňkli telewizor bardy. Çen bilen 1990-njy ýyllara çenli telewizorlar başdan-aýak kinoskopyň esasynda (elektron şöhle trubka­sy) ulanyldy. Ýöne şu döwürde kinoskoplar hem bütinleý kämilleşip, tekiz ekranly telewizorlar öndürilip başlanypdy.

XXI asyryň başynda bolsa, eýýäm suwuk kristallik we plazma ekranly telewizorlar köpçülikle­ýin öndürilip ugrady. Häzirki zaman telewizorlarynyň ölçegi birnäçe esse uly bolup, örän takyk görkezýär. 2008-nji ýylyň 28-nji oktýabrynda ilkinji lazer telewizory satuwa çykdy. 2010-njy ýyl­dan soň, telewizion priýomnikleriň mundan buýanky ösüşinde ýokary takyklykdaky 3D telewi­zorlar has ileri tutulyp başlandy.

Salgylanmalar

Çeşme: zaman gazeti