İzmir'in Kurtuluşu
İzmir'in Kurtuluşu, 26 Ağustos'ta başlayan Büyük Taarruz harekâtı sonucu Türk ordusunun Yunan işgali altındaki İzmir'e 9 Eylül 1922'de girmesini belirten tarih terimidir.
| İzmir'in Kurtuluşu | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kurtuluş Savaşı Batı Cephesi | |||||||
 (77 cm × 53 cm, Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi) | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Yunan Krallığı |
 Ankara Hükûmeti | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
Aristidis Stergiadis |
Fahrettin Paşa | ||||||
| Güçler | |||||||
| 40.000 (4 tümen, İzmir'in savunulması için)[1] | |||||||
Mudanya Ateşkes Antlaşması ve sonrasında Lozan Barış Antlaşması'na uzanan süreci başlatması dolayısıyla Millî Mücadele'nin sona ererek Türk milletinin kurtuluşu ve bağımsızlığını elde edişinin simgesi olmuş çok önemli bir tarihi olaydır.[2]
Arka plan
değiştirİzmir'in, 15 Mayıs 1919 yılında Yunan güçleri tarafından işgal edilmesi, Anadolu'da Millî Mücadele'nin başlamasında önemli bir aşama olarak kabul edilir.[3] O tarihe kadar Anadolu’da işgallere karşı dağınık olan düşünce ve örgütlenme biçimleri mevcuttu. İzmir’in işgali, Anadolu insanın direniş ve karşı koyuş düşüncesini körüklemiş, İstanbul'da başlayan işgali protesto mitingleri Anadolu'nun en ücra köşelerine kadar yayılmış, Damat Ferit Hükûmeti'nin düşmesine sebep olmuştu. Artık İzmir, Anadolu harekâtı için temel sembollerden biri haline getirilmişti ve İzmir'in işgaline karşı protesto mitingleri, her yıl işgalin yıl dönümlerinde, Anadolu'nun çeşitli kent ve kasaba merkezlerinde tekrarlanmakta; konu sürekli gündemde tutulmaktaydı.[3] Birinci İnönü, İkinci İnönü, Aslıhanlar-Dumlupınar ve Sakarya Meydan Muharebelerinde Millî Mücadele'nin kazanılmasında önemli adımlar atılmıştı.
Tarihçe
değiştirTürk ordusu tarafından 26 Ağustos 1922'de başlatılan Büyük Taarruz, Kurtuluş Savaşı'nın son safhası idi. Kesin sonuç beş gün içinde elde edildi. Çalköy'de bulunan Başkomutan Mustafa Kemal Paşa 30 Ağustos'ta ordulara bir bildiri yayımlayarak tarihî "Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz'dir. İleri!” emrini verdi.[4]
Taarruz emri ile birlikte İzmir yönüne doğru ilerleyişe geçen Türk ordusu birliklerinin en önünde Fahrettin Altay Paşa komutasındaki 5. Süvari Kolordusu bulunuyordu. Kolordunun üç öncü süvari tümeni (1., 2. ve 14. tümenler) birbiri ile yarış halinde farklı kollardan İzmir'e doğru ilerledi.[5] Şehre ulaşan ilk birlikler 9 Eylül sabahı Kadifekale, Sarıkışla, Karşıyaka, Paket Postanesi' ve Hükûmet Konağı'nda göndere Türk bayrağını çekip İzmir'in kurtuluşunu ilan etmiştir.[5]
Süvarilerin şehre girişi ve İzmir gönderlerine Türk bayrağı çekilmesi
değiştir
- Kadifekale burçlarına Türk bayrağı dikilmesi
Ayrı tümenlere bağlı Türk süvari birlikleri birbiriyle yarış halinde ilerleyerek Kadifekale’ye vardı ve Kadifekale burçlarına birlikte bayrak dikti. Kadifekale’de Türk bayrağını göndere çeken subaylar, Mürsel Paşa komutasındaki 1. Süvari Fırkası öncü birliklerinden Teğmen Celil Bey, Kafkas Tümeni Süvari Bölüğü'nden Teğmen Besim Bey ile 2. Süvari Fırkası 4. Alay komutanı Binbaşı Ali Reşat Bey'dir.[5]
- Karşıyaka'da göndere Türk bayrağı çekilmesi
Kurmay Yarbay Suphi komutasındaki 14. Süvari Fırkası, İzmir’e kuzeyden sarkarak, Menemen ve Karşıyaka’ya ulaşıp bayrak çekti. Kadın savaşçı Kara Fatma, bu öncü birlikler içinde Çiğli'ye ilk giren süvariler arasında yer aldı.[6]
- Sarı Kışla ve Paket Postanesi'ne Türk bayrağı çekilmesi
1. Tümene bağlı bir grup süvari, sabah çok erken saatlerde Yüzbaşı Zeki Bey komutasında Konak'a vararak Sarı Kışla'ya, yine 1. Süvari Fırkası'ndan Üsteğmen Selahattin ise Paket Postanesi’ne Türk bayrağını çekti.
- İzmir Hükûmet Konağı'na Türk bayrağı çekilmesi
2. Tümen 4. Alay Komutan Muavini Yüzbaşı Şerafettin yönetiminde iki bölük de Bornova'dan Konak istikametinde ilerleyişini sürdürmüştü. Şerafettin Bey komutasında yaya olarak en önde giden sekiz er, Bornova'dan Halkapınar'a ilerleyişi sırasında Punta'daki Tuzakoğlu fabrikasına yaklaştıkları sırada fabrika pencerelerinden ani bir ateşe uğradı.[7] Bu olayda 4 asker hayatını kaybetti ve hemen orada defnedildiler.[8] Olayda can veren askerlerin isimleri şöyledir: Akşehirli Bekiroğlu Mehmet, Antalyalı Ömer oğlu Hakkı (Sarıarslan), Nevşehirli Ahmet oğlu Seyit Mehmet ve Nevşehirli Ahmet oğlu Ahmet.[7]
Yüzbaşı Şerafettin ve yanındaki birkaç kişi, Kordonboyu'ndan Pasaport İskelesi'ne geldiğinde bir Rum tarafından atılan el bombası ile hafif yaralandı. Şerafettin Bey, yaralı haliyle ilerlemeye devam ederek saat 10.30’da vilayet konağına geldi.[9]
Bu arada 4. alay 2. takım komutanı Teğmen Ali Rıza konağa ulaşıp Yunan bayrağını indirmiş, kendisine bir kadının verdiği el yapımı Türk bayrağını göndere çekmişti. Yüzbaşı Şerafettin'in konağa ulaşıp yanında Teğmen Ali Rıza (Akıncı), Teğmen Hamdi (Yurteri) ve Diyarbakırlı Çavuş Mehmet Raşit ile birlikte alay bayrağını göndere çekmesi ile İzmir'in işgalden kurtuluşu ilan edilmiş oldu.[10][11]
Mustafa Kemal, Fevzi ve İsmet Paşaların İzmir'e gelişi
değiştir
Birinci Süvari Tümeni Komutanı Mürsel Paşa bir Fransız harp gemisi telsizi vasıtasıyla, İzmir’e girildiğini Ankara’ya bildirdi. Belkahve'den tarihi günü izleyen Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, yanında Fevzi ve İsmet Paşalar olduğu halde, 10 Eylül sabahı İzmir'e girdi ve Fahrettin Paşa ile buluşarak doğruca Hükûmet Konağı'na gitti. Konağın balkonundan, başarıyı millete mal eden kısa bir konuşma yaptı.
Takip Harekâtı
değiştirMustafa Kemal Paşa'nın ordulara 1 Eylül'de verdiği tarihi emirle başlayan ve 18 Eylül 1922 tarihine kadar yapılan "Takip Harekâtı" ile bütün Batı Anadolu'daki Yunan askerleri, Türk sınırları dışına çıkarılmıştır. Takip Harekâtı'nın başarı ile sonuçlanması sayesinde İzmit bölgesinden İstanbul Boğazı'na, Balıkesir bölgesinden Çanakkale Boğazı'na kadar Türk ordusu için hayati önem taşıyan diğer stratejik hedefler de İtilaf Devletlerinin işgalinden, olaysız olarak ve barış yoluyla kurtarılmıştır.[12]
Türk ordusunun kazandığı bu zafer, Mudanya Ateşkes Antlaşması'na giden süreci başlatmış; Türkiye, Mudanya Ateşkes Antlaşması’ndan sonra 24 Temmuz 1923'te Lozan Barış Antlaşması'nı imzalayarak bağımsızlığını kazanmıştır.
9 Eylül Anıtı
değiştir9 Eylül 1922 tarihinde İzmir'in kurtuluşu sırasında şehit düşen dört askerin anısına, defnedildikleri Halkapınar Şehitliği'nde Dokuz Eylül Anıtı yaptırılmıştır. 1927 yılında yapılan anıtın çevresindeki küçük bahçe 1930 yılında oluşturuldu. Yıllar içinde bakımsız kalan anıt; 1961 ve 1996 yılında yeniden düzenlendi ve ikinci düzenlemede ozan Necmettin Halil Onan'ın bu anıtın açılışı için yazdığı "Bir Yolcuya" şiiri anıt platformuna monte edilmiştir.[7] Ant, "Vatan-Namus Anıtı" olarak da bilinir.
Basın yansımaları
değiştirİzmir'in kurtuluşu haberleri 10 ve 11 Eylül tarihlerinde Anadolu basınında yer almıştır. Hâkimiyet-i Milliye gazetesinin ilk sayfasında İzmir'in kurtuluşu haberi “Süvarilerimiz Cumartesi günü öğleden evvel 10:30’da İzmir’e girmişlerdir. İzmirliler bu suretle Yunan kâbusundan kurtulmuşlardır” başlığı ile verilmektedir. 13 Eylül tarihinden itibaren ise gazeteler Türk ordusunun İzmir'e girişi ilgili bilgilere yer vermişler; ilerleyen günlerde ise ordunun İzmir'e girişi sırasında yaşanan olaylar anlatılmıştır. Mustafa Kemal'in İzmir'e gelişiyle ilgili haberler ise genellikle 13-14 Eylül tarihlerinden itibaren verilmeye başlanmıştır. İzmir Yangını ile ilgili bilgiler basında 14 Eylül tarihinden itibaren yer almıştır.
10 Eylül 1922'de New York Times gazetesinde yayımlanan haberde, Fransız Deniz Kuvvetleri Bakanlığı'nın aldığı haberlere göre, İzmir'e giren Türk birliklerinin düzgün davranış sergiledikleri belirtilmiştir.[1]
İzmir'in kurtuluşu ardından Mustafa Kemal Paşa, yabancı basını kabul ederek görüşlerini açıklamıştır. Bunun ardından 1 Ekim 1922 New York Times gazetesinde o zamana kadar olan kendisiyle ilgili en geniş haber-yorum yayınlanmıştır. Gazetede tam sayfa çıkan bu haberde, 41 yaşındaki Mustafa Kemal Paşa portresi ve "Küllerinden Doğan Türkiye" karikatürü de bulunmaktadır.[13]
Anma günleri
değiştirİzmir'in kurtuluşuyla ilgili ilk miting ve kutlama Ankara’da 10 Eylül tarihinde devlet erkânı adına Heyet-i Vekiliye reisi Rauf Bey'in katılımı yapılmıştı.[3] 9 Eylül günü, bu tarihten itibaren "İzmir'in Kurtuluş Bayramı" olarak kutlanmıştır.[14] Günümüzde İzmir'in düşman işgalinden kurtuluş günü olarak kutlanır.
Fotoğraf galerisi
değiştir-
Mustafa Kemal Paşa komutasındaki Türk ordusunun İzmir'e girişi -
10 Eylül 1922 günü İzmir Vilayet Konağı balkonunda Emin, Fahrettin, İzzettin, Kazım ve Mehmet Emin Paşalar Kızılçullu Muharebesi öncesinde -
İzmir'e ilk giren 5. Süvari Kolordusu komutanı Mirliva Fahrettin Paşa ve kurmay heyeti ve köpeği Grey İzmir'de -
İzmir'in Bornova ilçesinde bulunan "9 Eylül Şehitler Anıtı"
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ a b Greeks surrender Smyrna to Turks after shell fire, New York Times, 10.09.1922 tarihli makale
- ^ "9 Eylül 1922 İzmir'in kurtuluşu hakkında bilgiler". Hurhaber.com 9 Eylül 2014. 17 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2014.
- ^ a b c Çiçek, Rahmi. "İzmir'in Kurtuluşunun Anadolu Basınındaki Yansımaları 319" (PDF). International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Cil 9/4 Bahar 2014. 16 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2016.
- ^ Atalay, Kerrar Esat. "İzmir'in İşgali ve Mustafa Kemal". Yeniçağ gazetesi 9 Eylül 2014. 16 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2016.
- ^ a b c Aksoy, Yaşar (10 Eylül 2021). "İzmir'in Kurtuluş Destanı". Dokuz Eylül | Güncel İzmir Haberleri. 29 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2023.
- ^ Kaya, Sedat (4 Eylül 2014). "Kurtuluş Savaşı ve bir kahpe hançer". Haber Hürriyeti. 30 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2023.
- ^ a b c Cimrin, Hüseyin. "İzmir'in kurtuluşunda Antalyalı şehit: Hakkı Çavuş". Sabah gazetesi 23 Mart 2015. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2016.
- ^ Demirci, Mehmet. "Cumhuriyete Böyle Geldik". Yeniasır Gazetesi 29 Ekim 2012. 17 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2016.
- ^ Arı, Kemal. "Yüzbaşı Şerafettin Kimdir ve Yüzbaşı Şerafettin'e Yazılan Bir Mektup". Yeni Söke Gazetesi 8 ekim 2015. 17 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2016.
- ^ "Buhara'dan İzmir Fatihi'ne: Bir kayıp kılıç". www.izmirdergisi.com. 27 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2023.
- ^ Kiliç, Mehmet (29 Kasım 2022). "Büyük Taarruz Başkomutan Muharebesi ve Atatürk'ün Askeri Dehası". Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 6 (3): 647-661. doi:10.30692/sisad.1155661. ISSN 2587-2621.
- ^ "Izmir / 9 Eylül 1922 İzmir". İzmir İl Kültür Turizm Müdürlüğü, İzmir Parmaklarınızın Ucunda (İPU) web sitesi. 17 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2016.
- ^ "N.Y. Times 1.10.1922 günlü M.K. Paşa haber, yorum ve portresi". 13 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2015.
- ^ Atilla, Nedim. "Acıyı tazelemeden unutmamak mümkündür…". Egedensoz.com 9 Eylül 2016. 13 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2016.