Auschwitz-Birkenau
Auschwitz-Birkenau (), Nazi Almanyası tarafından II. Dünya Savaşı döneminde kurulmuş en büyük toplama, zorunlu çalışma, sistematik katliam ve imha kampı.
| Auschwitz-Birkenau | |
|---|---|
 Auschwitz II-Birkenau ana kapı | |
 Auschwitz'e varan Macar Yahudileri'nin ayırma işlemi. Çalışamayacak durumdaki mahkumlar direkt gaz odalarına yönlendiriliyor, Mayıs/Haziran 1944 | |
| Koordinatlar | 50°02′09″N 19°10′42″E |
| Tanınma sebebi | Holokost |
| İnşa eden | Nazi Almanyası |
| İşleten | Schutzstaffel |
| Komendant | Rudolf Höß |
| Asıl kullanım sebebi | İmha kampı |
| Mahkumlar | Yahudiler, Polonyalılar, Çingeneler, eşcinseller ve Sovyet Savaş Esirleri |
| Mahkum sayısı | 1.3 Milyon |
| Ölü | 1.1 Milyon - 1.3 Milyon |
| Kurtuluş | 27 Ocak 1945 |
| Kurtaran | Kızıl Ordu |
| Önemli mahkumlar | Anne Frank, Viktor Frankl, Wladyslaw Bartoszewski, Adolf Burger |
| Önemli kitaplar | Gece (kitap) |
| İnternet sitesi | http://www.auschwitz.org/en/ |
İlk kurulan ana kamp Auschwitz I Polonya'nın Kraków şehrinin 60 km batısında, küçük bir şehir olan Oświęcim'in güneybatısında, Auschwitz II Oświęcim'in 3 km batısında Brzezinka (Birkenau) köyünde, I.G. Farben, Krupp, Siemens gibi fabrikalar için yapılan Auschwitz III ise Oświęcim doğusunda Monowice (Monowitz) köyünde inşa edilmiştir.
Auschwitz-Birkenau'ya tüm Avrupa'dan 1,3 milyon insan yerleştirilmiştir.[1] Bunların, 1 milyonu Yahudi olmak üzere 1,1 milyon insanın öldürüldüğü tahmin edilmektedir. Yaklaşık 900.000 kişi kampa geldikleri anda doğrudan gaz odalarına gönderilmiş ya da vurularak öldürülmüştür. Kalan 200.000 kişi, hastalık, eksik beslenme, kötü muamele, tıbbi deneyler nedeniyle ve daha sonra gönderildikleri gaz odalarında ölmüştür. Ortalama 6 ay içinde ölen tutsaklar, en ağır şartlarda günde en az 10 saat çalıştırıldılar. Gaz odalarına gönderilirken, saç kesme, ceset toplama, yakma gibi işlemleri de yine kendileri yapıyorlardı.[2]
İkinci Dünya Savaşı'ndan önce Auschwitz, eski adıyla Oscwinchim, yarısı Yahudi olan 14 bin kişinin yaşadığı sakin bir kasabaydı. Auschwitz ismi, Holokost sürecinde kurban olanların ve dolayısıyla II. Dünya Savaşı'ndaki Nazi dehşetinin sembolü olmuştur. Bu kamplarda, Yahudiler, Çingeneler, eşcinseller gibi Nazilerin düşman ilan ettikleri gruplar başta olmak üzere 6 milyon kişi ölmüştür.
1979 yılında UNESCO'nın İnsanlığın Kültür Mirası listesine eklenen bu iki kampın kalıntıları ve Yahudi mezarlığı, Auschwitz-Birkenau Devlet Müzesi ve Holokost anma mekânı olarak kamuya açılmıştır.
Bölümler
değiştir
Auschwitz I
değiştir1940 yılında kurulan ilk kamp Auschwitz I'de tüm kampların yönetim merkezi de bulunuyordu. Burada yaklaşık 70.000 Polonyalı entelektüel ve Sovyet savaş esiri ölmüştür.
Auschwitz II (Birkenau)
değiştirAuschwitz-Birkenau çalışma ve imha kampı olarak düzenlenmiştir ve 6 gaz odası ile 4 ölü yakma tesisini barındırır. Hemen gaz odasına gönderilmeyen yüzbinlerce tutuklu, tasavvur edilemeyecek kadar zor koşullar altında çalışmaya zorlanmış, işkence görmüş, soğukta bırakılmış, açlığa terkedilmiş, hastalıkları tedavi edilmemiş, tıbbi deneylerde kullanılmış ve sonunda da gaz odasında öldürülmüştür.
Auschwitz III (Monowitz)
değiştirBunlara ek olarak 40 km²'ye dağılmış 39 yan kampı ile beraber KZ Auschwitz III Monowitz diye bir toplama kampı daha vardır.
Kampın yapımı
değiştir
26 Eylül 1941'de Rudolf Höß, 100.000 Sovyet savaş esiri için bir çalışma kampı kurulması yönünde emir alır. Bu kamp Brzezinka 'da (Birkenau) KZ Auschwitz I 'in yaklaşık 3 km. uzağında kurulur. Naziler yöre halkını evlerini terk etmeye zorlar, inşaat malzemesi elde etmek üzere evleri yıkarlar. İlk başlarda Auschwitz yerel halkı korkutma amaçlı olarak kullanılmaktaydı. Bu maksatla Naziler Polonya halkından elit kişileri gelişigüzel olarak bu kampa getirmişti. Nazilerin bunu yapmasının sebebi yerel halkın siyasi direnişini önlemekti.
Kamp yaklaşık 5 km² alana kurulmuştur. Bu geniş alan içinde farklı bölümleri olan kampın tamamı kuvvetli elektrik akımı verilmiş dikenli tellerle çevrilmiştir.
Başlangıçta bu kampın, savaş esirlerinin ve tutukluların zorunlu olarak SS için çalışması amacıyla kurulduğu sanılıyordu. Kampın asıl işlevi birkaç ay sonra ortaya çıktı. 1941 sonlarında KZ Auschwitz I 'de denemeleri yapılan Zyklon B adı verilen zehirli gazla 1942 yazında gaz odasında ölümler başlatıldı. Önce Sovyet komiserler ve çalışamayan tutuklular öldürüldüler. Kısa süre sonra da anne ve çocuklar ve diğer çalışamayacak kişiler kampa getirildiklerinde hemen ayıklanarak gaz odalarına gönderilmeye başlandı.
1942 Haziran'ından (ya da bazı belgelere göre Nisan'dan) itibaren toplu olarak kampa getirilen yüzlerce Yahudi anında öldürülmüştür. Böylece Auschwitz-Birkenau, bir imha kampı işlevi kazanmış, aynı zamanda, kötü koşullardaki bir çalışma ve toplama kampı olarak kullanılmaya da devam etmiştir.
Ayırma ve gaz verme
değiştir
Kurbanlar kampa genellikle, hayvan taşımakta kullanılan vagonlardan oluşan trenlerle getiriliyor, Auschwitz Garı'na gelince doğrudan kampa götürülüyorlardı. 1944 yılında peronlar kampın içine kadar uzatılır (ilk fotoğrafa bakınız). Bazen tamamı doğrudan gaz odalarına gönderiliyor, bazen de hasta, zayıf, yaşlı ve çalışamayacak durumda olanların ayıklanması süreci yaşanıyordu. Bu ayıklama işlemini genellikle, caniliği ile tanınan kamp doktoru Josef Mengele yönetmiştir.
Auschwitz-Birkenau'da altı binada gaz odası vardır. Ancak bunların hepsini aynı anda kullanmak mümkün olmamıştır. 1943 yılının ilk yarısında, gaz odalarının alt kısmı olan 100 m²'lik dört yakma kısmı devreye sokulur. İnşaatta dört ayrı firma çalışmış, yakma fırınları J. A. Topf und Söhne firması tarafından imal edilmiş, montajı yapılmış, tamir ve bakımı üstlenilmiştir.
Zorunlu çalışma
değiştirAyırma işlemi sonucunda hayatta kalanlar, kampın yakınındaki endüstri işletmelerinde çalışmak zorundaydılar. Bunlardan biri I.G. Farben firması için sentetik benzin ve sentetik kauçuk üreten bir tesisti. Diğer bir büyük Alman firması Krupp'un da Auschwitz'in hemen yakınında fabrikaları vardı. Bu firmalar Nazi yöneticilere her işçi için kira ödüyor, dolayısıyla SS mensupları esirler üzerinden gelir elde ediyorlardı.
Kampın özel alanları
değiştirKampın özel bir alanı kadınlar bölümüydü. Kanada isminde bir başka alanda, Alman hükûmetine iletilmek üzere, öldürülen tutukluların eşyaları toplanırdı; kıyafetler, ayakkabılar, bavullar ve insan saçlarından oluşan dağlarda, gözlük, oyuncak, yüzlerce kilo takma altın diş, mücevher, para, hisse senedi, banka defterleri vs. bulunuyordu.
Müttefiklerin bilgileri
değiştirAlmanya ile savaşan Müttefikler, 31 Mayıs 1944'ten itibaren detaylı olarak tüm kampların havadan görüntülerini elde ederler. 2003 yılında Royal Air Force, Auschwitz üzerindeki casus uçuşlarından elde edilen, yanan ceset yığınlarının da görüldüğü ilk fotoğrafları yayımlamıştır. Kaçmayı başaran iki tutuklu Rudolf Vrba ve Alfred Wetzler, 1944 yazında kampın tam tarifini ve planlarını hazırlayarak Müttefiklere ulaştırırlar. Witold Pilecki gönüllü olarak esir konumunda kampa girerek, Batılı Müttefiklere birçok rapor gönderir. 13 Eylül 1944 tarihinde ABD bombardıman uçakları Auschwitz yakınlarındaki Buna-Werke isimli fabrikaya bir saldırı düzenler ve kayda değer bir zarar verir.
Müttefik hava güçlerinin kampı ve esirleri oraya ulaştıran demiryollarını bombalaması gerekmez miydi sorusu hâlâ tartışılmaktadır.
Ölüm yürüyüşü ve kurtuluş
değiştir17 Ocak ve 23 Ocak 1945 arasında 60.000 kişi kamptan çıkartılarak batıya doğru bir nevi tehcire zorlanır. Bu yürüyüşe katılamayan güçsüz ya da hasta 7.500 tutuklu kamplarda ya da çevresinde kalır. 300'den fazlası vurularak öldürülür. Kızıl Ordu'nun hızlı ilerlemesinin planlanmış bir imha hareketini önlediği yönünde tahminler yürütülmüştür.
27 Ocak 1945'te General Pawel Kurotschkin komutasındaki Sovyet 60. Ordu Ukrayna cephesi birlikleri öğleden önce Auschwitz III Monowitz kampına gelirler. Orada bırakılmış yaklaşık 600 ila 850 tutukludan 200'ü tıbbi yardıma rağmen takip eden günlerde güçsüzlükten ölür.
Birlikler, 27 Ocak öğleden sonra ana kamp Auschwitz I ve Auschwitz-Birkenau kamplarına girerler. Birkenau'da 4.000'i kadın olmak üzere 5.800 güçsüz ve hasta tutuklu geride bırakılmıştır. Dezenfekte edilen barakalarda, enfeksiyonlu, eksik beslenmiş ve travmalı tutuklulara bakım yapılır.
Birkaç gün sonra dünya kamuoyu bu hunharca eylem konusunda bilgilendirilir. Kamplarda, SS'in geride bıraktığı bir milyondan fazla giysi, yaklaşık 45.000 çift ayakkabı ve 7 ton insan saçı bulunur.
Auschwitz-Birkenau Devlet Müzesi
değiştirUNESCO, 1979 yılında Dünya Kültür Mirası listesine Auschwitz-Birkenau kampını ekledi.[3] 2011 yılında, Auschwitz müzesi 1.400.000 ziyaretçi çekmiştir.
Papa II. John Paul 7 Haziran 1979 tarihinde kampa giden tren rayları üzerinde bir ziyaret gerçekleştirdi.
4 Eylül 2003 günü, İsrail Hava Kuvvetlerinden üç F-15 Eagles, bir törenle Auschwitz-Birkenau üzerinden bir uçuş gerçekleştirdi. Uçuşu Holokost'tan kurtulanın oğlu Tümgeneral Amir Eshel, tarafından yürütüldü.[4]
İlgili filmler
değiştir- II. Dünya Savaşı filmleri ve TV programları listesi#Holokost
- Mark Herman, The Boy in the Striped Pyjamas (Çizgili Pijamalı Çocuk)(2008)
- Okuyucu (2008)
- The Pianist (2002) - Piyanist
- Schindler's List (1993) - Schindler'in Listesi
- La Vita è Bella (1997) - Hayat Güzeldir
- Remember (2015) - Hatırla
- Labyrinth of Lies (2014) - Yalan Labirenti
- The Zone of Interest (2023) - İlgi Alanı
Konuyla ilgili yayınlar
değiştir- Tadeusz Borowski, "Böyle Buyurun Gaza Bayanlar Baylar" 1997 (İng. This Way for the Gas, Ladies and Gentlemen) Çeviren: Mete TUNÇAY ISBN 0-14-018624-7
- Tadeusz Borowski, We Were in Auschwitz, Natl Book Network, 2000. 212 sayfa, ISBN 1-56649-123-1.
Dış bağlantılar
değiştir
Wikimedia Commons'ta Auschwitz-Birkenau ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
- Offizielle Webpräsenz der Gedenkstätte
- Deutsches Historisches Museum (DHM) Berlin 16 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Webpräsenz der Auschwitz-Foundation und des Dokumentationszentrums Mémoire d'Auschwitz15 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Das Ende des Schweigens (Hessischer Rundfunk 2005)
- jüdisches Sonderkommando,
- Ausführlicher Artikel bei Shoa.de 15 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- dem „Sonderkommando-Aufstand“ 23 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Gefangene aus Auschwitz erinnern sich23 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Sport im KZ Auschwitz23 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Foto-Galerie13 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Polen im Zweiten Weltkrieg: Auschwitz
- Holocaust-Referenz, Argumente gegen Auschwitzleugner30 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ Dr. Franciszek Piper, "Auschwitz and Shoah. The number of victims.
- ^ "60 yılın ardından Auschwitz". 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2012.
- ^ UNESCO, World Heritage List.
- ^ Number of visitors.