Büyük Beyaz Filo

Büyük Beyaz Filo veya Büyük Beyaz Donanma, ABD Başkanı Theodore Roosevelt'in talimatıyla 16 Aralık 1907 ile 22 Şubat 1909 tarihleri arasında dünyayı dolaşan ABD Deniz Kuvvetleri donanmasının popüler takma ismi. Dört filodan oluşan donanmada her filoda bir savaş gemisi ve refakat gemileri bulunmaktaydı. Roosevelt bu seyahat sayesinde dünyaya ABD askerî gücünün gösterilmesini amaçlamıştı.

Arka plan

Roosevelt yönetimi sırasında ABD Başkanı Atlantik Donanmasına bağlı on altı gemiyi (4 savaş gemisi ve bunların refakat gemileri) dünyayı dolaşmak üzere sefere çıkartır. 16 Aralık 1907 ile 22 Şubat 1909 tarihleri arasında süren bu seyahat sırasında gemilerin gövdeleri beyaza boyandığı için bu gemilere Büyük Beyaz Donanma denilecektir.

Seyahat

Amerikan 'Büyük Beyaz Filosu'nu Avustralya'ya davet eden 1908 tarihli bir Avustralya kartpostalı.

Panama Kanalı henüz tamamlanmadığı için donanma Magellan Boğazından geçmek durumundaydı. ABD denizcilik tarihinde görülmemiş ölçüde büyük sevk ve idare isteyen sefer sırasında her gemi birbiriyle koordineli şekilde ilerlemek zorundaydı. Bu şekildeki ilerleyiş ABD Deniz Kuvvetlerinin tüm harekât kabiliyetini sergileyeceği için çok önem taşımaktaydı.^[1] Seyahat sırasında çok sayıda dünya rekoru kırılacaktır.^[2]

Donanma dünyada büyük bir ilgiyle karşılanmıştır. Uğranan her limanda binlerce insan büyük donanmayı görmek için limana akın etmiştir. 1-4 Mayıs 1908 tarihleri arasında uğranılan Monterey Kaliforniya’da donanma subaylarının şerefine Del Monte Otelinde balo düzenlenmiştir. 20 Ağustos 1908 tarihinde Avustralya’ya varan donanma sayesinde Avustralya’nın kendi donanmasının oluşturulması çalışmalarına başlanmıştır.^[3] Donanma Japonya’da bulunan Yokohama’ya demirlediğinde Japon yönetimi ABD ile barışçıl ilişkiler içerisinde bulunmak istediklerine dair açıklamalarda bulunmuşlardır. Donanma Sicilya açıklarına geldiğinde ise bir süre önce meydana gelen deprem felaketinden dolayı yardıma muhtaç olan bölge halkına yardım edilmiştir.

Şubat 1909’da Roosevelt donanmanın seferden geri dönüş kutlamalarına katılarak başkanlık dönemini görkemli bir şekilde noktalamıştır. Seferden dönen donanma personeli şöyle diyecektir: “Diğer uluslar sizin yaptıklarınızı yapabilirler ama sizin hep arkanızdan gelecekler.” Yolculuk özellikle 20.yüzyıl siyasetinde ABD'nin artan ağırlığının bir erken işaretçisidir.

Filonun yapısı

14 ay süren seyahat ABD Deniz Kuvvetlerinin güç gösterisine dönüşmüştür. Donanmada 14 bin bahriyeli görev yapmıştır. Seyahat sırasında 43 bin deniz mili (80 bin km) katedilmiş ve altı kıtada 20 limana uğranmıştır. Donanmadaki gemilerin çoğu İspanya-Amerika Savaşı döneminde yapıldığı için dönemin son teknolojisi kullanılan etkileyici ve ABD sanayisinin gücünü yansıtan gemilerdir. Donanmadaki savaş gemilerinden bazıları devrim niteliğinde ortaya çıkan dreadnought tipi gemilerin bir anda ortaya çıkmasıyla teknolojik olarak geri konumda kalmıştır. Bu dönemde ABD donanmasının ilk dreadnoughtu olan South Carolina inşa edilmekteydi. Donanmadaki en yaşlı iki gemi olan Kearsarge ve Kentucky savaşa giremeyecek derecede eskiydi, Maine ve Alabama ise mekanik arızalarından dolayı San Francisco'da bakıma alınmak zorunda kaldılar.^[4]

Savaş gemilerine ilk etap boyunca altı destroyer ve refakat gemilerinden oluşan torpido filosu eşlik etti. Destroyerler ve refakat gemileri savaş gemilerine ayak uydurmakta güçlük çektiği görüldü. Torpido filosu Virginia'dan San Francisco'ya kadar kendi rotasını takip ederken, iki savaş gemisi San Francisco'da donanmadan ayrılarak diğer iki savaş gemisiyle yer değiştirecekti.

ABD İç Savaşının komutanları

Donanma sefer çıktığında bünyesinde Amerika İç Savaşında görev yapmış dört üst düzey komutan görev yapmaktaydı. 1908 yılında emeklilik yaşı 62 idi. Donanmada bulunan Amirallerden Robley Evans, Thomas ve Emory görev tamamlanmadan önce emeklilik sürelerini dolduracak olmalarına rağmen göreve çıkmalarına izin verilmiştir.

Filo güzergâhı

Bayrak gemisi Connecticut

Filo yola çıkar. Önde Kansas ve arkasında Vermont

Bayrak gemisi Connecticut önderliğinde ve Amiral Robley Evans komutasındaki donanma 16 Aralık 1907 tarihinde Hampton Roads’dan ayrılıp Trinidad, Batı Hint Adaları, Rio de Janeiro (Brezilya), Punta Arenas (Şili), Callao (Peru), Magdalena Körfezi (Meksika) üzerinden ABD Batı sahillerine ulaştı ve 6 Mayıs 1908 günü San Francisco’ya geldi. Bu aşamada donanmadan Glacier ayrılacak ve Pasifik Donanması emrine girecektir. Ayrıca Maine ve Alabama’nın yerine Reginald Nicholson komutasındaki Nebraska ile Frank Beatty komutasındaki Wisconsin geçecektir.

San Francisco’da Amiral Charles Sperry donanmanın komutasını Amiral Evans’dan alacaktır. Bu aşamada filolar arasında gemiler yer değiştirecek ve en yeni gemiler ilk filoya dahil edilecektir. 7 Temmuz 1908’de ABD’den ayrılan donanma sırasıyla Honolulu, Auckland (Yeni Zelanda), Sidney ve Melbourne (Avustralya), Manila (Filipinler), Yokohama (Japonya), Kolombo (Sri Lanka) rotası üzerinden Mısır’daki Süveyş Kanalına 3 Ocak 1909 günü ulaşır.

Mısır’dayken Sicilya’da meydana gelen deprem haberinin alınmasıyla birlikte depremzedelere yardım etmek için donanmadan Connecticut, Illinois, Culgoa ve Yankton gemileri Messina’ya gönderilir. Daha sonra İstanbul’da bulunan Scorpion ve New York’dan yola çıkan Celtic Messina’ya ulaşıp, Connecticut ve Ilinois gemilerini donanmayla beraber sefere devam etmesini sağlar. Messina’dan 9 Ocak 1909 günü ayrılan donanma Napoli (İtalya) ve Cebelitarık Boğazı üzerinden Hampton Roads’a 22 Şubat 1909 günü varacak ve Başkan Roosevelt tarafından bizzat karşılanacaktır.

İlk etap

Hampton Roads - San Francisco arası, 14,556 deniz mili (26,958 km)

Güzergâh

Liman	Varma tarihi	Ayrılma tarihi	Sonraki limanla aradaki mesafe
Hampton Roads, ABD	-	16.12.1907	1,803 deniz mili (3,339 km)
Port of Spain, Trinidad	23.12.1907	29.12.1907	3,399 deniz mili (6,295 km)
Rio de Janeiro, Brezilya	12.01.1908	21.01.1908	2,374 deniz mili (4,397 km)
Punta Arenas, Şili	01.02.1908	07.02.1908	2,838 deniz mili (5,256 km)
Callao, Peru	20.02.1908	29.02.1908	3,010 deniz mili (5,570 km)
Magdalena Körfezi, Meksika	12.03.1908	11.04.1908	1,132 deniz mili (2,096 km)
San Francisco, ABD	06.05.1908	-	-

İkinci etap

San Francisco - Puget Sound arası gidiş geliş

Üçüncü etap

San Francisco – Manila arası, 16,336 deniz mili (30,254 km)

Güzergâh

Filo, Auckland'da büyük kutlamalar eşliğinde karşılanır

Liman	Varma tarihi	Ayrılma tarihi	Sonraki limanla aradaki mesafe
San Francisco, ABD	-	07.07.1908	2,126 deniz mili (3,937 km)
Honolulu, Hawaii	16.07.1908	22.07.1908	3,870 deniz mili (7,170 km)
Auckland, Yeni Zelanda	09.08.1908	15.08.1908	1,307 deniz mili (2,421 km)
Sidney, Avustralya	20.08.1908	28.08.1908	601 deniz mili (1,113 km)
Melbourne, Avustralya	29.08.1908	05.09.1908	1,368 deniz mili (2,534 km)
Albany, Avustralya	11.09.1908	18.09.1908	3,458 deniz mili (6,404 km)
Manila, Filipinler	02.10.1908	09.10.1908	1,795 deniz mili (3,324 km)
Yokohama, Japonya	18.10.1908	25.10.1908	1,811 deniz mili (3,354 km)
Amoy, Çin (ikinci filo)	29.10.1908	05.11.1908	-
Manila, Filipinler (Birinci filo)	31.10.1908	-	-
Manila, Filipinler (İkinci filo)	07.11.1908	-	-

Son etap

Roosevelt seferden dönen askerlere Connecticut gemisinin güvertesinden hitap ediyor.

Manila - Hampton Roads arası, 12,455 deniz mili (23,067 km)

Güzergâh

Liman	Varma tarihi	Ayrılma tarihi	Sonraki limanla aradaki mesafe
Manila, Filipinler	-	01.12.1908	2,985 deniz mili (5,528 km)
Kolombo, Sri Lanka	13.12.1908	20.12.1908	3,448 deniz mili (6,386 km)
Süveyş Kanalı, Mısır	03.01.1909	06.01.1909	2,443 deniz mili (4,524 km)
Cebelitarık Boğazı, İngiltere	31.01.1909	01.02.1909	3,579 deniz mili (6,628 km)
Hampton Roads, ABD	22.02.1909	-	-

Siyasi sonuçları

Roosevelt ve büyük sopa siyaseti bu karikatürde eleştirilmiştir.

1905 yılında Monroe Doktrinin devam ettireceğini açıklayarak ABD'nin dünya çapındaki siyasi olaylarda seyirci olmayacağını resmen dile getiren Başkan Roosevelt İspanya-Amerika Savaşı ile başlayan ABD yayılmasının temellerini atmıştır. Bu siyaset sonucunda ABD I. Dünya Savaşına katılacak ancak savaş sonrasında yeniden izolasyonist siyaset ABD dış siyasetine egemen olacaktır.

Kaynakça

^ 1905 yılında Tsushima’da gerçekleşen Rus-Japon Deniz Savaşından önce Rus donanması neredeyse dünyanın yarısınısı dolaşarak Baltık Denizinden Japonya açıklarına kadar gelmiş ancak aylarca süren seferde çok büyük sıkıntılar yaşanmıştı. Rus donanması savaşta tamamen yok edilecektir.
^ Bunlardan bir tanesi aynı anda dünyanın etrafını dolaşan gemi sayısıdır.
^ "Great White Fleet revisits Sydney Harbour". Afloat (Afloat Publications Pty Ltd): s. 40. 2008-09-01.
^ Maine ve Alabama daha sonra kendi dünya turlarını daha kısa bir parkurdan (Honolulu, Guam, Manila, Singapur, Kolombo, Süveyş Kanalı, Napoli, Cebelitarık, Azor Adaları, ABD) tamamlayacak ve esas donanmadan çok önce 20 Ekim 1908 tarihinde ABD’ye geri döneceklerdir.

Konuyla ilgili yazılan eserler

Crawford, M. J., The World Cruise of the Great White Fleet: Honoring 100 Years of Global Partnerships and Security. (2008)
Hart, R. A., The Great White Fleet: Its Voyage Around the World, 1907-1909. (1965)
Nolte, Carl, "Great White Fleet Visited S.F. 100 Years Ago", San Francisco Chronicle, 6 May 2008 pg. B3.
Reckner, J. R., Teddy Roosevelt's Great White Fleet: The World Cruise of the American Battlefleet, 1907 - 1909. (1988)
Wimmel, K., Theodore Roosevelt and the Great White Fleet: American Sea Power Comes of Age. (1998)

Ayrıca bakınız

Wikimedia Commons'ta Büyük Beyaz Filo ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

[1] 1905 yılında Tsushima’da gerçekleşen Rus-Japon Deniz Savaşından önce Rus donanması neredeyse dünyanın yarısınısı dolaşarak Baltık Denizinden Japonya açıklarına kadar gelmiş ancak aylarca süren seferde çok büyük sıkıntılar yaşanmıştı. Rus donanması savaşta tamamen yok edilecektir.

[2] Bunlardan bir tanesi aynı anda dünyanın etrafını dolaşan gemi sayısıdır.

[3] "Great White Fleet revisits Sydney Harbour". Afloat (Afloat Publications Pty Ltd): s. 40. 2008-09-01.

[4] Maine ve Alabama daha sonra kendi dünya turlarını daha kısa bir parkurdan (Honolulu, Guam, Manila, Singapur, Kolombo, Süveyş Kanalı, Napoli, Cebelitarık, Azor Adaları, ABD) tamamlayacak ve esas donanmadan çok önce 20 Ekim 1908 tarihinde ABD’ye geri döneceklerdir.

[1]

[2]

[3]

[4]