Bazilika
Bazilika, eski Roma kentlerinde forumun yanında bulunan, içinde mahkemelerin görüldüğü veya diğer resmi hizmetlerin görüldüğü büyük çatılı kamusal binalara; Erken Hristiyanlık ve Orta Çağ dönemlerinde ise yan geçitleri bulunan (yan nef), galerili veya galerisiz olabilen kiliselere verilen isim.[1]
İlk olarak Atina pazar yerinde baş yargıç Basile'nin adli davalara baktığı yapı bazilika (Yunanca basilike) olarak adlandırılmış, bu ad eski Roma kentlerinde yönetsel ve adli işlerin görüldüğü tüm binalara genellenmiştir. Roma Döneminde, yargıçların davalara bakabilmesi, davacıların sıra beklemesi ve halkın mahkemeleri izleyebilmesi için geniş kamusal kapalı alanların yapılmasına ihtiyaç duyulması üzerine bazilikalar tasarlanmıştır. Bu yapılar, iki ucunda yargıçların oturması için tasarlanmış yarım daire şeklindeki çıkıntıları olan ince uzun dikdörtgen bir biçime sahiptir. Yarım dairenin merkezinde, imparatorun tinsel varlığını temsil eden bir sunak bulunur. Bu sunakların varlığı, davaların simgesel olarak imparatorun huzurunda görülmesini sağlardı. Hristiyanlığa geçildiğinde, bazilikalar dinsel amaçla kullanılmaya başlamıştır. Paganlık dönemindeki dini yapılar, geniş kitlelerin birlikte ibadet etmesine uygun değildi ve içleri pagan tanrılarına ve Roma İmparatoruna ait simgelerle doluydu. Bu nedenle ibadet için bazilikalar kullanılmaya başlandı.
Bazilika planlı kiliselerde ölçü birimi genellikle transept karesidir. Pek çok romanesk kilise bu ilke üzerine kurulmuştur. Transept karesinin ölçülerine -bazen küçük sapmalarla- koronun, transept kollarının, naos (orta nefin), kemer gözlerinin ölçülerinde rastlanır. Bazilika plan tipi, Gotik sanat döneminde doruk noktasına ulaşmıştır.
Bazilika planlı kiliselerde, uzun dikdörtgen yapı, iki sütun dizisi ile 3 nefe ayrılmıştır. Bazilikaların ortasında uzun ve yüksek bir koridor, yanlarında ise daha alçak iki koridor vardır. Batı ucunda narteks denilen bir giriş, doğu uzunda ise yarım yuvarlak şeklinde dışarı taşan bir apsis vardır. Bazilika planlı kliliselerin çatıları kiremit kaplı ve ahşaptandır. Türkiye'de bazilika planlı kiliselerin başlıca örnekleri: İstanbul'da bulunan, Justinianus devri yapıtı Aya İrini kilisesi, İstanbul Studios Manastır Kilisesi (İmrahor İlyas Bey Camii). Demre (Antalya) Aziz Nikolas Kilisesi, Efes (İzmir) Meryem Ana Kilisesi.
Bazilika Tipleri:
- Merkezi Plan Tipli Bazilikalar: Kare ce çokgen planlı bazilikalardır. Yuvarlak bir ana mekan oluşturacak şekilde tasarlanmıştır ve yapının tamamını örten bir kubbesi vardır. İstanbul'daki Küçük Ayasofya Camii, bu tip bazilikalara örnektir.
- Kubbeli Bazilikalar: Orta nefin üzerinin kubbe ile kapalı olduğu bazilikalardır. İstanbul'daki Aya Sofya (Hagia Sophia) ve Aya İrini Kiliseleri kubbeli bazilikalardır.
- Haç Planlı Bazilikalar: Orta nefin üzeri, dört ayaklı bir kubbe ile örtülüdür. Kubbenin dört tarafında haç şeklinde tonozlarla örtülü birbirine eşit mekanlar vardır. Kariye Camii (Khora Manastırı) ve Atik Mustafa Paşa Camii (Hagia Thekla Manastırı)
- Düzme Bazilikalar: Orta nefi doğrudan ışıklandıran penceresi olmayan bazilikalardır.
Kaynakça
değiştir- ^ DeCombo (15 Ocak 2023). "Bazilika Nedir? Bazilika Ne Demek? • DeCombo". DeCombo. 4 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023.
Ayrıca bakınız
değiştir | Hristiyanlık ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |