Cook Adaları
Cook Adaları (Cook Adaları Maorice: Kūki 'Āirani), Polinezya ada öbeği içerisinde, Büyük Okyanus'un güneyinde yer alan, kendi kendine yöneten, bağımsız bir ülke olan ancak Yeni Zelanda ile ilişkili devlet statüsünde olan Okyanusya ada ülkesi. Cook Adaları'nın başkenti Avarua'dır.
Cook Adaları | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||
| Başkent | Avarua | ||||||
| En büyük | Başkent | ||||||
| Resmî dil(ler) | İngilizce, Cook Adaları Maorice | ||||||
| Etnik gruplar | %87,7 Māori, %5,8 yarı Māori, %6,5 diğer[1] | ||||||
| Demonim | Cook Adalı | ||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||
| |||||||
| Tarihçe | |||||||
| |||||||
| Yüzölçümü | |||||||
• Toplam | 242 km2 (206.) | ||||||
| Nüfus | |||||||
• 2020 tahminî | 8574[2] | ||||||
• 2016 sayımı | 17.434[3] | ||||||
• Yoğunluk | 42/km2 (124.) | ||||||
| GSYİH (SAGP) | 2005 tahminî | ||||||
• Toplam | 183,2 milyon $ (not ranked.) | ||||||
• Kişi başına | 9.100 $ (not ranked.) | ||||||
| Para birimi | Yeni Zelanda doları Cook Adaları doları (NZD) | ||||||
| Zaman dilimi | UTC-10 | ||||||
| Trafik akışı | sol | ||||||
| Telefon kodu | 682 | ||||||
| İnternet alan adı | .ck | ||||||
Ülke ismi
değiştir1770 yılında adaları keşfeden Britanyalı kaptan James Cook'un onuruna adalara Cook ismi verilmiştir.
Ülke 1994 yılında isim değişikliği yapılıp yapılmaması adına referandum düzenlemiş ve isim değişikliği yapılması fikri kabul edilmemişti. 2019 yılının başlarında ada ülkesinde isim değişikliği yeniden gündeme gelmiş, ülke isminin, Polinezya mirasını ve geleneğini yansıtacak ve Britanyalı kaşif ile bağlantısını silecek bir isim olması yönünde düşünceler dile getirilmiştir. 1994 yılında yapılan referandumda Avaiki Nui ismi gündeme gelmişti.[4][5]
Coğrafya
değiştir
Cook Adaları, Polinezya ada öbeği içerisinde, Büyük Okyanus'un güneyinde, serbest işbirliği içerisinde oldukları Yeni Zelanda'nın kuzeydoğusunda, Fransız Polinezyası ile Amerikan Samoası arasında yer almaktadır.
Adanın en yüksek noktasını 652 m ile Rarotonga adasının kuzeydoğu üzerinde bulunan Te Manga dağı oluşturmaktadır. Ada ülkesi olması sebebiyle kara sınırı bulunmayan ülkenin, toplamda 120 km sahil şeridi bulunmaktadır.
Cook Adaları volkanik hareketler sonucu oluşmuştur. Ada ülkesi toplam 15 ada ve 2 resiften oluşmakta olup, Büyük Okyanus'ta 2,200,000 km² bir alana dağılmış durumdadır. Adalar iki ana ada grubuna bölünmüş olup, bunlar Kuzey Cook Adaları ve Güney Cook Adaları'dır.
Ülkenin kuzey kesiminde bulunan adaları genellikle mercan adalarıdır. Bu adaların deniz seviyesine yakın bir rakımı bulunmakta olup, mercan resifleri nedeniyle ulaşımları zordur. Ülkenin volkanik adalar olan kalan adaları ise genellikle 600 m'ye kadar çıkan rakımları bulunmaktadır ve yeşil bitki örtüsü ile kaplıdır. Bu adalarda hindistan cevizi, ekmek ağacı ve pisang bulunmaktadır.
| Ada grubu | Ada | Yüzölçümü km² |
Nüfus | Yoğunluk |
|---|---|---|---|---|
| Kuzey | Penrhyn | 10 | 226 | 22.6 |
| Kuzey | Rakahanga | 4 | 80 | 20.0 |
| Kuzey | Manihiki | 5 | 213 | 42.6 |
| Kuzey | Pukapuka | 1 | 444 | 444.0 |
| Kuzey | Tema resifi (batmış) | 0 | 0 | - |
| Kuzey | Nassau | 1 | 78 | 78.0 |
| Kuzey | Suwarrow | 0 | 0 | 0.0 |
| Güney | Palmerston | 2 | 58 | 28.0 |
| Güney | Aitutaki | 18 | 1,928 | 107.1 |
| Güney | Manuae | 6 | 0 | 0.0 |
| Güney | Takutea | 1 | 0 | 0.0 |
| Güney | Mitiaro | 22 | 155 | 7.1 |
| Güney | Atiu | 27 | 437 | 16.2 |
| Güney | Mauke | 18 | 297 | 16.5 |
| Güney | Winslow resifi (batmış) | 0 | 0 | - |
| Güney | Rarotonga | 67 | 13,044 | 194.7 |
| Güney | Mangaia | 52 | 499 | 9.6 |
| Toplam | Toplam | 237 | 17,459 | 73.7 |
Nüfus
değiştirCook Adaları genelinde son olarak 2016 yılında gerçekleştirilen resmî sayım sonuçlarına göre 17,434 nüfus tespit edilmiştir.[6] Bu güncel olarak son resmî sayım olup, adada resmî nüfus sayımları beş yılda bir yapılmaktadır. 2022tahmini sayım sonuçlarına göre adada 8,128 kişi yaşamaktadır.[2] Ülke nüfusunun büyük çoğunluğu, ada ülkesinin en büyük adası da olan Rarotonga'da yaşamaktadır.
Nüfusun büyük çoğunluğu Yeni Zelanda'da yaşamaktadır. Yeni Zelanda'nın 2013 yılında yaptığı nüfus sayımında, 61.839 kişi Cook Adaları kökenli olduklarını beyan etmiştir.[7]
Cook Adaları genel olarak orta yaş bir nüfusa sahip olup, 2022 tahmini verilerine göre nüfusun sadece %32,59'u 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin %14,74'ü 65 yaş ve üzerindedir.[2]
0-14 yaş: %18.69 (erkek 797/kadın 722)
15-24 yaş: %13.90 (erkek 606/kadın 524)
25-54 yaş: %37.66 (erkek 1,595/kadın 1,634)
55-64 yaş: %15.69 (erkek 711/kadın 564)
65 yaş ve üzeri: %14.74 (erkek 584/kadın 614)
Şehirde yaşayanların oranı 2022 verilerine göre %75,9 olan ülkede nüfusun yıllık artış oranı 2022 tahmini verilerine göre -%2,39 düzeyindedir. Bu veri ile Cook Adaları dünya üzerinden yıllık düzeyde en çok nüfus kaybeden ülke konumundadır.[2]
Etnik gruplar
değiştirÜlke nüfusunun büyük çoğunluğunu Cook Adaları Maorileri oluşturmaktadır. Polinezya topluluklarından olan Cook Adaları Maorileri'nin nüfus içerisinde oranı %88 düzeyindedir. Bu oran içerisinde saf Cook Adaları Maorisi olanların oranı %81,1 iken, %6,7 kısmen Maori soyundan geldiklerini ifade etmektedir. Ada ülkesinde geri kalan %12'lik grup ise diğer etnik grupları temsil etmektedir.[2]
Din
değiştir
Ada ülkesinde hakim olan din Hristiyan dinidir. Hristiyan inancına göre yaşayanların oranı %79,8 düzeyinde olup, bu oran içerisinde protestan mezhebine mensup Hristiyanların oranı %62,8, katolik mezheplerine mensupların ise %17 seviyesindedir. Protestan mensupları da farklı görüşlere göre dağılım göstermektedir. Bu verilen %62,8 oranının %49,1'i Cook Adaları Hristiyan Kilisesi, %7,9'u Yedinci Gün Adventist Kilisesi, %3,7'si Tanrı'nın Meclisi, %2,1'i ise Apostolik Kilisesi mensubudur. Geriye kalan %4,4 Mormonluk, %8 diğer dine mensuptur.[2]
Dil
değiştirAda ülkesinin iki resmî dili İngilizce ve Cook Adaları Maorice'dir. 2011 verilerine göre nüfusun %86,4'ü İngilizce konuştuğunu beyan ederken, %76,2'si Cook Adaları Maorice konuştuğunu belirtmektedir.[2]
Sosyal durum
değiştirSağlık
değiştirAda ülkesi genelinde temiz su ve tıbbi malzemeye ulaşım oranları yüksek düzeydedir. Ülkede nüfusun %99,9 gibi yüksek bir oranla neredeyse tamamı temiz su kaynaklarından yararlanabilmektedir. Nüfusun %97,5'i tam teçhizatlı sağlık hizmetlerinden yararlanabilmektedir. Okyanusya bölgesinde bulunan ülkelerde gözlemlenen obezite sorunu,[8] Cook Adaları'nda da gözlemlenebilmektedir. Yetişkin nüfusun %55,9'u 2016 verilerine göre obezite sorunu yaşamaktadır. Cook Adaları bu oran ile bir diğer Okyanusya ülkesi Nauru'nun ardından ikinci sırada yer almaktadır.[9]
Ülke genelinde bakteriyel ishal ve sıtma en yaygın gözüken hastalıklardır.[2]
Eğitim
değiştirÜlke genelinde devlete bağlı ilk ve orta öğretim okullarında ücretsiz eğitim görülmektedir. Cook Adaları eğitim, Yeni Zelanda eğitim sistemi ile yakın bağları vardır ve beş ile on beş yaş arasındaki çocuklar için eğitim öğretime katılım zorunludur.
Tarihçe
değiştirAdanın yerleşim ile tanışmasının 9. yüzyıl olduğu tahmin edilmektedir. O yüzyılda günümüzde Fransız Polinezyası'na bağlı olan Sosyete Adaları'ndan ve Samoa'da bulunan Polinezyalı yerliler tarafından keşfedilerek yerleştikleri düşünülmektedir.
Avrupalıların ada ile ilk teması 1595 yılında İspanyol Alvaro de Mendaña de Neyra'nın adaların kuzeyindeki Pukapuka adasına çıkmasıyla olmuştur. Bu teması yine İspanyolların, 1606 yılında Portekizli kaptan Pedro Fernández de Quirós yönetiminde Rakahanga adasına çıkması izlemiştir. İlk olarak 1764 yılında Pukahaka adasını gözlemleyen Britanyalılar, adaya yerlilerin izin vermemesinden dolayı çıkamadıkları için Danger Island (Türkçe: Tehlikeli Ada) ismini vermişlerdir.
Britanyalı kaptan James Cook, 1770'li yıllarından başından 1770'li yılların sonuna kadar adaları birçok kez gözlemlemiş ve diğer adaları da keşfetmiştir.[10] Ancak Cook bu süreçte ana ada olan Rarotonga'yı hiç görmemiştir. HMS Bounty'nin kaptanı Teğmen William Bligh 1789 yılında Aitutaki adasına çıkmıştır. Bligh aynı zamanda adalara Ekmek ağacını getiren kişi olmuştur. Tüm takımadalara Cook Adaları ismini Alman-Baltık amiral Johann von Krusenstern, Cook onuruna yaptığı dünya keşif gezisinin ardından vermiştir. Adalar bu ismi ile ilk defa 19. yüzyılın başında bir Rus deniz haritasında ortaya çıkmıştır.[11]
19. yüzyılın başlarında adalara gelen ilk Avrupalı, Avustralyalı ve Yeni Zelandalı tüccarlar, sandal ağacı bulmak ve almak için yerli halk ile takas faaliyetlerinde bulunmuştur.
1888 yılında Büyük Britanya, yakın süreçte Tahiti'yi ilhak eden Fransa tehdidi nedeniyle adaları koruma altına aldı. Cook Adaları, dünya üzerinden kadınların seçimlere katıldığı ilk yer olmuştur. Her ne kadar kadınların seçme hakkı Yeni Zelanda yasalarından üç gün sonra kararlaştırılsa da, Rarotonga'da düzenlenen ve kadınların katıldığı seçimler 14 Ekim 1893 tarihi ile Yeni Zelanda'dan önce olması nedeniyle, bu hakkı kullandıran ilk yer olmuştur.[12]
Cook Adaları, Cook Adaları Federasyonu adı ile 1891 yılından bu yana varlığını sürdüse de 1900 yılında Birleşik Krallık tarafından ilhak edilerek, 1901 yılından itibaren de yönetimsel olarak Yeni Zelanda Kolonisi'ne bağlandı. Bu süreçte 6 Eylül 1900 tarihinde ada liderleri tarafından yetkililere sunulan bir dilekçede, Niue dahil adaların Britanya topraklarına bağlanması talep edilmiş ve bu yönde bir dilekçe sunulmuştur.[13] Ada yönetimi, Yeni Zelanda'nın atadığı ve adada yerleşik olarak bulunan komiser tarafından yürütülmekteydi. 1946 yılında adada ilk başlarda sadece danışma işlevi gören yerel konsey oluşturulmuştur. 1957 yılından itibaren seçimle üyelerini belirleyen yasama meclisi kurulmuş ve bu meclis zaman içerisinde anlam ve önem kazanmaya başlamıştır. 4 Ağustos 1965 tarihinde tam bağımsızlığını elde eden Cook Adaları, bağımsız bir meclis ve başbakan seçme haklarını elde etmiştir.[2] Bu adıma rağmen tüm ada halkı elde edilen Yeni Zelanda vatandaşı olma hakkını korumuş,[14] ada ise ilişkili devlet statüsü ile Yeni Zelanda ile işbirliği içerisinde olan bir ülke olmuştur.
İdari yapılanma
değiştirAdanın idari yapılanmasında ada konseyleri, ilçe konseyleri ve köy komiteleri bulunmaktadır.
|
|
Rarotonga | 67 km² | 14.153 nüfus | Ana ada, 15 ada içerisinde en büyüğü ve yoğunlaşmanın en çok olduğu ada |
|
|
Aitutaki | 19 km² | 1.800 nüfus | Nüfus olmayan Manuae mercanı da dahil |
|
|
Mangaia | 52 km² | ~700 nüfus | Cook Adaları'nın ikinci büyük adası |
|
|
Atiu | 27 km² | ~600 nüfus | Nüfus olmayan Takutea adası dahil |
|
|
Mauke | 20,3 km² | ~650 nüfus | |
|
|
Mitiaro | 22,8 km² | 230 nüfus | |
|
|
Manihiki | 5,4 km² | 515 nüfus | |
|
|
Penrhyn | 10 km² | 357 nüfus | yerel ismi Tongareva |
|
|
Rakahanga | 4,1 km² | 141 nüfus | |
|
|
Pukapuka | 4,3 km² | ~600 nüfus | Nassau (1,2 km²) ve Suwarrow (1,7 km²) dahil |
|
|
Palmerston | 2 km² | ~50 nüfus | yerel ismi Pamati Tüm sakinleri İngiliz William Marsters'in (1831-1899) soyundan gelmektedir. |
Siyaset
değiştir
Cook Adaları'nın uluslararası statüsü özel bir niteliktedir. Cook Adaları bağımsız bir devlet konumunda olmasına rağmen Yeni Zelanda ile ilişkili devlet statüsündedir. Bu durum Cook Adaları tarafından kendi kaderini tayin etme hakkı olarak kabul edilmiş ve Birleşmiş Milletler genel meclisi tarafından da onaylanmıştır.
Cook Adaları kendi kendine yöneten, hukuken Yeni Zelanda'dan ayrı ve bağımsız bir ülkedir. Ada ülkesinin yasama ve yürütme organları Yeni Zelanda tarafından herhangi bir kısıtlamaya tabi değildir. Bunlarla birlikte Cook Adaları sakinlerinin tabii oldukları Cook Adaları vatandaşlığı bulunmamakta olup, tüm ada sakinleri Yeni Zelanda vatandaşı olarak sayılmaktadır. Ülkenin para birimi Yeni Zelanda doları ile bağlantılı olan Cook Adaları dolarıdır.
1973 yılında imzalanan bir anlaşma gereğince, Yeni Zelanda istişare mekanizması çerçevesinde adaların dış temsil ve güvenlik politikası görevlerini üstlenmiştir. Cook Adaları'nın, Yeni Zelanda ile yürüttüğü ilişki devlet statüsü, adanın yapacağı uluslararası antlaşmalara engel teşkil etmemektedir.
Cook Adaları, 1971 yılından bu yana Pasifik Adaları Forumu ile 1990 yılında kurulan Küçük Ada Ülkeleri İttifakı üyesidir. Cook Adaları, İngiliz Milletler Topluluğu'nun ortak üyelerinden olup, Birleşmiş Milletler'de bir üyeliği bulunmamaktadır.
Cook Adaları'nı bağımsız bir devlet olarak kabul ederek diplomatik ilişki kuran ülkeler ve bu ilişkiye başladıkları yıllar şu şekildedir:
- Okyanusya
Yeni Zelanda (1993)
Avustralya (1994)
Nauru (1994)
Papua Yeni Gine (1995)
Fiji (1998)
Kiribati (2013)
Marshall Adaları (2013)
Niue (2013)
Palau (2013)
Samoa (2013)
Solomon Adaları (2013)
Tuvalu (2013)
Vanuatu (2013)
Mikronezya Federal Devletleri (2014)
Tonga (2014)
- Avrupa
Portekiz (1995)
Bosna-Hersek (1996)
Norveç (1998)
İspanya (1998)
Vatikan (1999)
Fransa (2000)
Almanya (2001)
İtalya (2002)
Belçika (2005)
İsviçre (2005)
Türkiye (2008)
Çekya (2008)
Hollanda (2011)
Kosova (2015)
Malta (2017)
İzlanda (2017)
Estonya (2018)
Yunanistan (2018)
- Asya
Malezya (1992)
İran (1996)
Çin (1997)
Hindistan (1998)
Doğu Timor (2002)
Tayland (2005)
İsrail (2008)
Japonya (2011)
Filipinler (2011)
Singapur (2012)
Güney Kore (2013)
Birleşik Arap Emirlikleri (2018)
- Amerika
- Afrika
Güney Afrika (1996)
Ulaşım
değiştir
Ada ülkesinin uluslararası tek havalimanı Rarotonga adasında bulunan Rarotonga Uluslararası Havaalanı'dır. Başkent Avarua'nın üç kilometre dışında yer alan havaalanı ile Fransız Polinezyası adası Tahiti, Avustralya, Yeni Zelanda ve Amerika Birleşik Devletleri'ne uçuşlar düzenlenmektedir. Adadan uçuş imkânı imkânı sağlayan havayolları ve uçtukları varış noktaları şu şekildedir:
- Air New Zealand (Auckland, Sydney, Christchurch (dönemsel), Los Angeles (haftada x1))
- Air Rarotonga (Aitutaki, Atiu, Mangaia, Manihiki, Mauke, Mitiaro, Penryhn, Pukapuka)[15]
- Air Tahiti (Papeete)
- Jetstar Airways (Auckland)
- Virgin Australia (Auckland, Christchurch (dönemsel[16]))
Kaynakça
değiştir- ^ "World fact book : Cook Islands". 16 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2010.
- ^ a b c d e f g h i "www.cia.gov". 10 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2020.
- ^ "2016 Sayım Sonuçları" (PDF). 31 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Mayıs 2020.
- ^ "Cook Adaları yeni bir isim arıyor". 11 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2020.
- ^ "Cook Adaları'nda 'isim değişikliği referandumu' düşüncesi". 16 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2020.
- ^ "Cook Adaları 2016 sayım sonuçları". 28 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2020.
- ^ "Yeni Zelanda'da, Cook Adaları kökenli kişilere dair bilgiler". 14 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2020.
- ^ "Okyanusya'da obezite sorunu". 25 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2017.
- ^ "cia.gov - Obezite oranı sıralaması". 31 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2020.
- ^ Thomas, Nicholas (2003). Cook : the extraordinary voyages of Captain James Cook, Walker & Company, Sayfa 310–311.
- ^ "Cook Adaları tarihi hakkında bilgiler". 26 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2009.
- ^ Jad Adams: Women and the Vote. A World History. Oxford University Press, Oxford 2014, Sayfa 26.
- ^ Kenneth Roberts-Wray "Commonwealth and Colonial Law", London, Stevens, 1966. Sayfa 891
- ^ "Yeni Zelanda vatandaşlığı hakkında bilgiler". 27 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2020.
- ^ Virgin Australia Adds Christchurch – Rarotonga Link 27 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. airlineroute.net (englisch) Durum 26 Kasım 2015 itibarıyla, erişim 21 Nisan 2016.
Dış bağlantılar
değiştir
Wikimedia Atlas'da Cook Adaları
