Emine Sevgi Özdamar
Emine Sevgi Özdamar (d. 10 Ağustos 1946, Malatya), Türk yazar, tiyatro oyuncusu ve dramaturg.
Emine Sevgi Özdamar | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 10 Ağustos 1946 Malatya, Türkiye |
| Meslek | Oyuncu, yazar, dramaturg |
| Ödüller |
|
Sanat hayatına tiyatro ile başlayan sanatçı, 1986'dan beri Almanya'da serbest yazar olarak yaşamını sürdürdü. Çağdaş Alman Edebiyatı'nın önemli isimlerinden birisi olarak kabul edilen Özdamar,[1] Hayat Bir Kervansaray, Annedili ve Haliçli Köprü adlı romanları ile tanınmıştır. Eserleri karşılaştırmalı edebiyat ve çeviribilim alanında pek çok akademik çalışmaya konu olmuştur.
Yaşamı
değiştirEmine Sevgi Özdamar, 10 Ağustos 1946 tarihinde Malatya'da doğdu. Çocukluğu Türkiye'nin değişik kentlerinde geçti. İlk kez 12 yaşında iken Bursa'da Moliere’in Kibarlık Budalası oyununda sahneye çıktı ve tiyatrocu olmaya karar verdi.[2][3] Ağabeyinin eğitim almak için İsveç'e gitmesinin etkisiyle, hayalini kurduğu tiyatro eğitimi için para kazanmak üzere Almanya'ya gitti.[3] 1965-1967 yılları arasında bir buçuk yıl yaşadı; üç ay Berlin'de fabrika işçisi olarak çalıştı. Bu ilk Almanya deneyiminden sonra tiyatro öğrenimi görmek için Türkiye'ye döndü.[1]
İstanbul'daki LCC Tiyatro Okulu'nda Muhsin Ertuğrul, Beklan Algan, Ayla Algan, Haldun Taner, Melih Cevdet Anday ve Nurettin Sevin'den ders aldı. 1969-1970 yılları arasında Ece Ayhan ve annesiyle birlikte Üsküdar'da oturdu.[3] Kendisine Emine ismini Ece Ayhan verdi.[3] Bir süre Ankara Birlik Sahnesi'nde Vasıf Öngören’le birlikte çalıştı ve 1973’te Asiye Nasıl Kurtulur filminde oynadı.
1976'da Bertolt Brecht’in öğrencisi Benno Besson ile çalışmak üzere Almanya'ya döndü.[4] Benno Besson ve ünlü Alman yönetmen Mathias Langhoff 'un reji asistanı olarak çalıştı. 1976-1977 yılları arasında Doğu Berlin'deki Volksbühne’de çalıştıktan sonra Berlin, Münih, Frankfurt şehir tiyatrolarında da çalışma imkanı buldu.
1978'e Besson ile Brecht uyarlaması olan Kafkas Tebeşir Dairesi oyununu Paris ve Avignon'da sahneye koymak üzere iki yıllığına Fransa'ya taşıdı. Bu oyun için yarattığı kolaj ve kuklalar çok beğenildi; kendisine Paris Vencennes Üniversitesi'nde doktora yapma hakkı tanındı.
1979-1984 yıllarında Almanya'da Bochum Tiyatrosu'nda Brecht'in öğrencilerinden Matthias Langhof'un yanında oyunculuk yaptı. 1980'li yıllardan itibaren hikaye, roman, günlük tarzında edebi eserler vermeye başladı. Bochum Tiyatrosu'nda oynanmak üzere 1982 yılında yazdığı[5] "Schwarzauge in Deutschland" (Karagöz Almanya'da) adlı oyun, 1986 yılında Frankfurt Tiyatrosu'nda sahnelendi[6] ve bir Türk yazar tarafından yazılıp sahnelenen ilk Almanca tiyatro oyunu oldu;[3] 1991 yılında yayımlandı.
Özdamar, 1986'da Berlin'e yerleşmiştir ve yaşamını serbest yazarlık yaparak sürdürür. İlk öykü kitabı olan Mutterzunge 1990 yılında Berlin'de Rotbuch Yayınevi tarafından basıldı. Almanya'ya göç eden insanların dil ve kimlik sorununu kendi deneyimlerinden yola çıkarak ele aldığı bu eser Türkçeye Anne Dili adıyla çevrildi.[7] Dört hikâye içeren kitap, 1994 yılında Publisher Weekly tarafından yılın en iyi 20 kitabından biri olarak değerlendirilmiştir.
Yazar, 1992 yılında yayımlanan "Das Leben ist eine Karawanserei hat zwei Türen aus einer kam ich rein aus der anderen ging ich raus" (Hayat Bir Kervansaray Bir kapısından Girdim Diğerinden Çıktım) başlıklı otobiyografik romanı ile adını duyurdu. Romanda küçük bir kız çocuğunun gözünden çocukluk, ilk gençlik yıllarını bir çocuğun saf bakış açısından anlattı. Bu romanın bir bölümü için henüz yayınlanmadan önce 1991 yılında Avusturya'da verilen Ingeborg Bachmann Ödülü'ne değer görüldü.[6] Ödülü kazanmasının ardından gerek Almanya'da yaşayan ve Almanca yazan Türk bir yazar olması gerekse romanının konusu bakımından Özdamar'ın hangi edebiyata dahil edileceği Alman ve Türk eleştirmenler tarafından tartışılır oldu.[8] Roman yayınlandıktan sonra da birçok ödül kazandı. 1993 yılında Walter Hassenclever Ödülü'ne, 1994 yılında Londra'da yayımlanan Times Literary Suppleme tarafından Yılın Uluslararası Kitabı Ödülü'ne, 1998'de Almanya Kuzey Şehirleri Ödülü'ne değer görüldü. 2004 yılında ise Almanya'da ülkenin en prestijli edebiyat ödüllerinden olan ve o güne kadar bir yabancıya verilmemiş olan Heinrich von Kleist Ödülünü kazandı.
İlk romanının devamı niteliğinde olan Die Brücke vom Goldenen Horn, 1998'de yayımlandı. Bu romanı ile 1999 Adelbert-von-Chamisso Ödülü'ne değer görüldü.
Eserleri
değiştir- Karagöz Almanya'da (Tiyatro oyunu, 1982)
- Bir Temizlikçi Kadının Kariyeri (Tiyatro oyunu, 1984)
- Annedili (öykü, 1990)
- Keloğlan Almanya'da (Tiyatro oyunu, 1991)
- Hayat Bir Kervansaray (roman, 1992, Varlık Yayınları, ISBN 975-434-104-8)
- Haliçli Köprü (roman, 1998)
- Nuhun Gemisi (Tiyatro oyunu, 2000)
- Aynadaki Avlu (öykü, 2001)
- Tuhaf Yıldızlar Dünyaya Bakıyor (roman, 2003)
- Kendi Kendinin Terzisi Bir Kambur (öykü, 2007, Yapı Kredi Yayınları, ISBN 975-081-305-4)
Ödülleri
değiştir- 1991 - Ingeborg Bachmann Ödülü (Hayat Bir Kervansaray)
- 1993 - Walter Hasenclever Ödülü (Hayat Bir Kervansaray)
- 1994 - NewYork Yılın En İyi 20 Kitabı (Anne Dili)
- 1994 - London Times En İyi Kitap (Hayat Bir Kervansaray)
- 1998 - Kuzey Ren Westfalya Yılın Sanatçısı Ödülü
- 1998 - Almanya Kuzey Şehirleri Literatür Ödülü
- 2003 - Frankfurt Şehir Yazarı Ödülü
- 2004 - Kleist Ödülü
- 2022 - Georg Büchner Ödülü
Kaynakça
değiştir- ^ a b Reisoğlu, Mert Bahadır (Aralık 2019). "Emine Sevgi Özdamar'ın Haliçli Köprü Romanında Kültürel Bellek" (PDF). Monograf Edebiyat Eleştirisi Dergisi. 18 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Emine Sevgi Özdamar'ın çokdilli Mutterzunge adlı eserindeki çeviri sorunsalı". Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi. 2008.
- ^ a b c d e "Emine Sevgi Özdamar". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. 29 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2022.
- ^ Demir, Fırat (1 Mart 2015). "Çocukluğun Kristali: Emine Sevgi Özdamar". Agos. 25 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2022.
- ^ "'Bitmeyen bir yol hikâyesi'". Evrensel.net. 19 Ocak 2005. 25 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2022.
- ^ a b İlkılıç, Süreyya. "Emine Sevgi Özdamar'ın, Mutterzunge-Annedili adlı Eserinde Kültür'ün Dil'de Yansımaları" (PDF). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 11 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Ağustos 2022.
- ^ Asutay, Hikmet; Çarikçi, Tuğba (25 Mart 2015). "GÖÇÜN ELLİNCİ YILINDA ALMANYA'DA YÜKSELEN DEĞER: TÜRK-ALMAN GÖÇMEN YAZINI". HUMANITAS - Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi. 3 (5): 17. doi:10.20304/husbd.45555. ISSN 2147-088X.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Bozkurt, Senem Timuroğlu (2010). "Anne Dili Arayışında Minör Bir Roman:Hayat Bir Kervansaray". Lacivert Öykü ve Şiir Dergisi (33). 11 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2022.
Dış bağlantılar
değiştir- E. Sevgi Özdamar ile Söyleşi 10 Ağustos 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. / moderatör: Perihan Mağden | BU+ Boğaziçi Chronicles