Vikipedi

Foks

Mustafa Kemal Atatürk'ün köpeği

Foks, Türkiye'nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk'ün köpeği. Atatürk'ün Alp ve Alber isimli köpeklerinden sonraki son köpeğidir.

Foks
TürüKöpek
IrkıPuanter
CinsiyetiErkek
MezarlıkAtatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi
ÖncülüAlp · Alber
SahibiMustafa Kemal Atatürk
Atatürk ve Foks (Yalova, 1930)

Yaşadığı tarihler

değiştir

Latife Hanım’ın Kağıtları’nda Atatürk’ün 13 Kasım 1923 günü öğle saatlerinde Çankaya Köşkü’nün bahçesinde yürüyüşe çıktığı ve köpeği Foks ile oynadığı yazılıdır[1] ancak 3 Temmuz 1927'den, ölümü olan 10 Kasım 1938'e kadar 12 yıl Atatürk'ün hizmetinde olan Cemal Granda[2] ise anılarında Foks’un Yalova'daki bir fotoğrafçıdan alınırken henüz yavru olduğunu belirtmekte ve alınırken Atatürk'ün de yanında olduğunu ve fotoğrafçı ile aralarında geçen duyduğu konuşmaları anlatmaktadır,[3] diğer bir ifadeyle Foks, Cemal Granda'nın Atatürk'ün hizmetine girdiği 1927'den sonraki bir zamanda doğmuş bir köpektir. Falih Rıfkı Atay ise Çankaya isimli kitabında "Foks, Atatürk'ün son köpeğinin adıdır. Birkaç yıl eski ve yeni köşkte rahmetli lideri eğlendirir idi. Foks'u kendisine hediye etmişlerdi. Daha önce de bir köpeği varmış ama, ona ben yetişemedim." diye yazar.[4] Günümüzde Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi'nde sergilenen ve tüm tüy rengi kahverengi olarak görünen Foks'un içi doldurulmuş hali 1930 yılında Yalova'da, Turhal'da, Ege Vapurunda Atatürk ile birlikte görüntülendiği fotoğraflara çok benzemektedir. 1927'den önceki çeşitli fotoğraflarda Atatürk'ün yanında bir köpek daha görünmektedir ve Foks adıyla anılmaktadır, ancak bu köpek alnında, göğsünde ve bacaklarında beyazlıklar olan çift renkli ve bacakları da daha uzun olan bir köpektir. Atatürk, Gaziantep'i ilk kez 26 Ocak 1933 günü ziyaret etmiştir[5] O gün Foks da Atatürk ile birlikte Gaziantep'tedir.[6][7] 1933'ten sonra mevcut kaynaklarda Foks hakkında herhangi bilgi ve fotoğraf görünmemektedir. Uzun süre köşkte kalan Foks bir Cumhurbaşkanı köpeği olarak hayatta kendi cinslerinin hiçbirinin sahip olmadığı rahat ve mutlu bir yaşantı sürer.[3]

Atatürk'ün Turhal gezisine ait bu kısa videoda Foks da görülmektedir.[8] Videonun zaman sayacı 48:46'da iken (Foks'un sadece kuyruğunun görüldüğü bir an) Atatürk'ün Foks'a bir şey söylediği de ayrıca görülebilmektedir.

Atatürk ve Foks

değiştir

Atatürk'ün tüm hayvanlara karşı sevgisi vardı ama köpeklerin onun yaşamındaki yeri ayrıydı.[6] Atatürk Bulgaristan Ataşemiliterliğinden dönüşünde oradan Alp adını verdiği güzel bir köpek getirmişti ve Çanakkale Savaşlarında da yanında bulundurmuştu.[6][9] Kurtuluş Savaşı sırasında da Yunan komutanlarının birinin ortada kalan Alber adlı sarı beyaz renkli av köpeğini sahiplenmişti. Alber öldüğünde çok üzülen Atatürk'ün henüz üzüntüsü dinmemişken Foks onun yeni köpeği olur.[6] Foks, Atatürk'ün odasında yatar, her gittiği yere yanında gider, gireceği salona herkesten ve Atatürk'ten daha önce koşar, adeta Atatürk'ün geldiğini haber veriyormuş gibi hareket ederdi.[10][11] Atatürk nereye gitse onu da birlikte götürür, yurt gezilerinde bile ondan ayrılmazdı.[6]

Sahiplenilmesi

değiştir

Kılıç Ali anılarında, Foks'u bir Samsun seyahatinde arkadaşı Salih Bozok'la deniz fenerinin yanında sabah gezintisi yaparken gördüklerini ve sahibinden rica edip Atatürk'e hediye ettirdiklerinden bahseder.[10][11] Cemal Granda anılarında, Foks'un yavruyken Yalova'da seyyar fotoğrafçılık yapan Hasan Efendi'den 50 lira gibi önemli bir paraya satın alındığını anlatır.[3] Başka bir kaynakta ise Foks'un bir büyük devletten Gazi'ye hediye edildiğinden bahsedilmektedir.[12]

Fiziksel özellikleri

değiştir

Foks'un rengi kahverengi,[13] cinsiyeti erkektir.[3] Irkı ise bir kaynakta puanter olarak,[14] bir başka kaynakta ise yavruyken tüyleri çok güzel olan bir sokak köpeği olarak[3] geçer.

Huyları

değiştir

Foks, çok sadık,[3] çok duygulu,[3] sert,[4] pek yaman,[12] hassas,[12] iyi yetiştirilmiş koruyucu,[12] yabancılara pabuç bırakmayan,[15] muhafız hizmeti gören,[12] aklına eseni yapan,[6] çok yüz bulduğu için bir süre sonra hemen hemen terbiyesini kaybeden,[4] bazen yaramaz,[6] son zamanlarında çiftliğe geri gönderilmesinden sonra hırçınlığı ve saldırganlığı artan[16] bir köpek olarak tarif edilmektedir.

Gezileri

değiştir

Çankaya Köşkü'nde yaşayan,[4][17] Ankara'daki tören[4] ve balolarda[18] Atatürk'ün yanında olan Foks, Atatürk ile beraber Ankara içine[19][20] İstanbul'a[15][16] ve yurdun çeşitli yerlerine yapılan gezilere de katılmıştır.

 
Turhal İstasyonu, 1930[21]

Babaeski

değiştir

Atatürk 20 Aralık 1930 günü Babaeski’de istasyon mahallini dolduran Babaeskililerle bir süre vagonun merdivenlerinde durarak yaptığı konuşmada köpeği Foks’un kalabalık arasında kaybolması üzerine telaşlanan yanındakilere: “Siz merak etmeyin, onu Kılıç Ali bulur. Erzurum’da da kaybolmuştu, sonra Kılıç Ali bulmuştu” diye espri yapar.[22]

 
Yalova, 1930

Erzurum

değiştir

Foks'un Erzurum gezisine de katıldığı ve orada kaybolup tekrar bulunduğu Atatürk tarafından anlatılmıştır.[22]

Silifke

değiştir

Atatürk Silifke’ye geldiğinde Foks için özel yemekler piştiği, güzel yataklar yapıldığı anlatılır.[12]

 
Ege Vapuru (1930)[23]

Konya

değiştir

Atatürk bir gün uşağına “Bu köpek çiftleşti mi? diye sorar, uşağı da Konya’da iki ay önce çiftleştiğini söyler. Foks, Konya’ya da gitmiş ve dişi bir köpekle çiftleştirilmiştir.[3]

Yalova

değiştir

Foks’un 1930 yılında Atatürk’ün Yalova gezisinde bulunduğuna ait Atatürk’ün arabasında çekilmiş bir fotoğrafı mevcuttur.[kaynak belirtilmeli]

Turhal

değiştir

Foks’un 1930 yılında Atatürk’ün Turhal gezisinde bir fotoğrafı mevcuttur.[21]

Trabzon

değiştir

Atatürk Ege Vapuru ile Trabzon'a giderken Foks da yanındadır.[23]

Gaziantep

değiştir

Gaziantep’te bulundukları sırada Foks akşam yemeğine dokunmayınca Atatürk yanındakilere; “Köpeğe muhakkak bir şeyler söylemişsiniz. Onun için küsmüştür.” der. Yıllar sonra Gaziantep vali konağının aşçısı mutfakta yemek hazırlarken yanına köpeğin gelip yemeğin yanına sokulduğunu, kendisinin de buna sıkıldığını, eline kepçeyi alarak köpeğe bağırdığını anlatmıştır.[6]

 
Turhal İstasyonu, 1930[21]
 
Atatürk Ege Vapuru ile Trabzon'a giderken (1930)[23]
 
Turhal, 1930[21][24]

Son zamanları ve ölümü

değiştir

Gazi'nin çevresindekilerden kimileri; onu güldüren, neşelendiren Foks'un giderek artan şımarıklıklarına kızmaya başlar.[4][6] Bir gün Foks, Atatürk'ün elini de ısırır, Foks'u çiftliğe götürüp kontrol altına alırlar. Bir süre sonra; bir kaynağa göre çiftlik baytarları tarafından iğne ile,[16] başka bir kaynağa göre de gerekli testlerin yapılabilmesi için vurularak[9] hayatına son verilir. Atatürk'ün en yakınındakilerden Falih Rıfkı Atay, Çankaya adlı eserinde, "sahibini ısıran köpekten artık hayır kalmadığına" inandırılan Atatürk'ün Foks'un öldürülmesine onay verdiğini ve Foks'un böylece öldürüldüğünü yazmıştır.

Ölümünden sonra

değiştir

Atatürk'ün Foks'a olan sevgisini göz önünde bulunduran Çiftlik müdürü, Foks'un derisini doldurtup Çiftlik'te müze camekanına koydurur.[4][16] Bu olaydan bilgisi ve haberi olmayan Atatürk, bir gün camekanın önüne gelip Foks'u canlı gibi görünce birdenbire çok şaşırır, bir sandalye ister ve oturur. Cansız köpeğe uzun uzun bakar ve bir müddet sonra ; “Sevdiğim bir köpeği bu halde göremem, bunu derhal buradan çıkarttırın ve çiftlikte müsait bir yere gömün” diye talimat verir.[4][16] Atatürk daha sonra ayrıca “Foks esasında bana fenalık yapmak, canımı acıtmak için ısırmadı, öyle olsaydı ben onu hissederdim, o öyle bir köpek değildi. Onun içi o doldurulmuş halini içime sindiremedim” der.[16]

Müzede sergilenmesi

değiştir

Atatürk'ün köpeği Foks'un doldurulmuş hâli, Anıtkabir'de yer alan Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi'nde bulunmaktadır.[25] Anıtkabir yetkilileri, Foks'un bedenini Atatürk'ün arkadaşı Necdet Pençe'nin sakladığını, 1969'da da eşi İrfan Pençe'nin Anıtkabir'e hediye ettiğini belirtmiştir.[26]

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Fatih Bayhan, Latife Hanım'ın kâğıtları, (Pegasus, 2007, s. 254)
  2. ^ ATATÜRK'ÜN UŞAĞI CEMAL GRANDA ANLATIYOR[ölü/kırık bağlantı], Radikal Kitap, erişim 19 Ocak 2013
  3. ^ a b c d e f g h Cemal Granda, Turhan Gürkan, 'Atatürk’ün Uşağı İdim, (Kasım 1973, s. 193-195)
  4. ^ a b c d e f g h Falih Rıfkı Atay, ÇANKAYA-Atatürk’ün doğumundan ölümüne kadar-, (1969, s. 561-562)
  5. ^ İki Gazinin Buluşması 20 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Gaziantep Valiliği, erişim 18 Ocak 2013
  6. ^ a b c d e f g h i Çetin Yetkin, ATATÜRK: “BEN DE BİR İNSANIM” , (Yeniden Anadolu, 2006, s. 101-104)
  7. ^ Atatürk'ün köpeği, Habertürk'ü şaşırttı!.. 21 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Yeni Şafak, 26 Ocak 2002
  8. ^ TSK, ATATÜRK KÖŞESİ, ATATÜRK DÖNEMİNE AİT GÖRÜNTÜLER, Yurt Gezileri 24 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., uyg.tsk.tr, erişim 23 Şubat 2013
  9. ^ a b Şerafettin Turan, ' Kendine Özgü Bir Yaşam ve Kişilik MUSTAFA KEMAL ATATÜRK , (Bilgi, 2004, s. 628-629)
  10. ^ a b Hulusi Turgut, ATATÜRK’ÜN SIRDAŞI kılıç ali’nin anıları, (Türkiye İş Bankası, Eylül 2005, s. 575)
  11. ^ a b Kılıç Ali, ATATÜRK’ÜN HUSUSİYETLERİ , (Cumhuriyet, Mart 1998, s. 88)
  12. ^ a b c d e f İzzet Aslan ATATÜRK SİLİFKEDE (Töyko, 1969, s. 76-77)
  13. ^ Onun İçin Hepinize Küsülüdür ! - Atatürk'ün Köpeği Foks 9 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., HAYTAP, 29 Ekim 2007
  14. ^ Eren Akçiçek, Atatürk'ün sağlığı hastalıkları ve ölümü (İzmir Güven, 2005, s. 140)
  15. ^ a b Sabiha Gökçen, Oktay Verel, ATATÜRK’LE BİR ÖMÜR , (Altın, 2007, s. 244-245)
  16. ^ a b c d e f Mustafa Kemal Ulusu, Atatürk’ün Yanı Başında, Çankaya Köşkü Kütüphanecesi Nuri Uslu’nun Hatıraları , (Doğan Kitap, Ekim 2008, s. 48-50)
  17. ^ Can Dündar, Ülkü Özge Sevgililer, Mustafa Kemal aramızda , (Doğan Kitapçılık, Ekim 2005, s. 52-53, 118-121)
  18. ^ Joseph Grew (Çeviren: Muzaffer Aşkın), ATATÜRK VE İNÖNÜ (Bir Amerikan Elçisinin Hatıraları), (Kitapçılık Ticaret, 1966, s. 82-83)
  19. ^ Turhan Gürkan, ATATÜRK’ÜN UŞAĞININ GİZLİ DEFTERİ Atatürk’ün oniki yıl hizmetini gören Cemal (Çelebi) Granda’nın hatıraları, (Fer Yayınları, 1971, s. 191)
  20. ^ İsmet Bozdağ, ATATÜRK’ÜN SOFRASI, (Kervan, 1975, s. 49, 65, 95)
  21. ^ a b c d Siyah Beyaz Fotoğraflarla Atatürk Galerisi- 3 16 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. Erişim tarihi: 16 Ocak 2013
  22. ^ a b Nazif Karaçam, EFSANEDEN GERÇEĞE KIRKLARELİ , (Kırklareli Belediyesi, 1995, s. 668)
  23. ^ a b c Atatürk Ege Vapuru ile Trabzon'a giderken (1930) 27 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., meb.gov.tr, erişim 17 Ocak 2013
  24. ^ Atatürk'ün Köpeği Foks'un Yayınlanmamış Fotoğrafları İlk Olarak Haytap Sitede ! 4 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., HAYTAP, 28 Ekim 2011
  25. ^ Atatürk ve Kurtuluş Müzesi açıldı 17 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Milliyet, 27 Ağustos 2002
  26. ^ Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi, Hürriyet, 31 Ağustos 2002

Dış bağlantılar

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Foks ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Foks&oldid=34004826" sayfasından alınmıştır
  NODES