Vikipedi

Grönland

Danimarka Krallığı'nın Kuzey Amerika'daki özerk bölgesi
(Greenland sayfasından yönlendirildi)

Grönland (Grönlandca: Kalaallit Nunaat; Danca: Grønland), Atlas Okyanusu'nun kuzeyinde, 2.166.086 km² ile kuzey kutbundaki en büyük buz örtüsüyle kaplı, Danimarka Krallığı'na bağlı özerk bir bölgedir.[4] Kanada Arktik Adaları'nın doğusunda, Arktik ve Atlantik okyanusları arasında yer alan dünyanın en büyük adasıdır. Grönland, jeopolitik olarak Avrupa'nın bir parçasıdır.[5] Ülkenin başkenti ve en büyük şehri Nuuk'tur. Fizyografik olarak Kuzey Amerika kıtasının bir parçası olmasına rağmen Grönland, 986'dan başlayarak bin yıldan fazla bir süredir siyâsî ve kültürel olarak Avrupa (özellikle sömürge güçleri olan Norveç ve Danimarka) ile ilişkilendirilmiştir.[6] Sakinlerinin çoğunun ataları Alaska'dan Kuzey Kanada'ya göç eden ve 13. yüzyılda yavaş yavaş adaya yerleşmeye başlayan İnuitlerdir.[7]

Grönland
Kalaallit Nunaat
Grønland
Grönland haritadaki konumu
Başkent
ve en büyük şehir
Nuuk
Resmî dil(ler)Grönlandca (Kalaallisut, Inuktun ve Tunumiisut)
Tanınan bölgesel dil(ler)Danca
Etnik gruplar
%88 Inuit
%12 Avrupalı
DemonimGrönlandlı
HükûmetParlamenter demokrasi ve anayasal monarşi
• Kral
X. Frederik
• Yüksek Komiser
Mikaela Engell
• Başbakan
Múte Bourup Egede
Tarihçe 
• Norveç egemenliği[a]
1261
• İletişimin yeniden kuruluşu
1721
14 Ocak 1814
• İdari bölünme
5 Haziran 1953
• Özerklik
1 Mayıs 1979
• Yeni haklar
21 Haziran 2009[1]
Yüzölçümü
• Toplam
2.166.086 km2 (13.)
• Su (%)
83,1
Nüfus
• 2020 tahminî
56.081[2]
GSYİH (SAGP)2011 tahminî
• Toplam
1,8 milyar $
• Kişi başına
37.000 $[d] (40.)
GSYİH (nominal)2019 tahminî
• Toplam
3 milyar $
• Kişi başına
53.000 $
İGE (2010)0.786[3]
yüksek
Para birimiDanimarka Kronu (DKK)
Zaman dilimiUTC±00.00'dan UTC-04.00'a
Trafik akışısağ
Telefon kodu+299
İnternet alan adı.gl

Adanın sahilleri hariç her tarafı 3 km kalınlığına varan bir buz tabakasıyla kaplı olup buzun tabanı deniz seviyesinin altındadır. Adanın %81'i buzullarla kaplıdır. Adanın kuzeyinde Arktik Okyanusu (Arktik Deniz), güneydoğusunda İzlanda ve Danimarka Boğazı, batısında Kanada'nın Ellesmere Adası ve Baffin Körfezi yer alır. Ayrıca kimsenin yaşamadığı Hans Adası ile Kanada ile sınıra sahiptir.

Grönland, yüzölçümü açısından dünyanın en büyük adasıdır. Küresel ısınma sebebiyle adanın buzla kaplı kısımları buzların erimesinden dolayı azalmaktadır. Özellikle 21. yüzyıl itibarıyla buzulların erimesi bilim çevrelerinin beklediğinden fazla hızlanmıştır. Daha önce benzeri kayıtlara geçmemiş biçimde 2012 yılında Grönland adasındaki yıllık buz kaybının, 2003 yılına kıyasla yaklaşık dört kat oranında arttığı bir erime durumu olmuştur.[8]

Grönland'da yaşayan nüfus 57.500 civarındadır. Nüfusun büyük bölümü batı kıyısındaki küçük kasabalarda ve şehirlerde yaşar. Grönland'ın buzullarla kaplı orta kesimlerinde insan yaşamaz. Ülkenin temel geçim kaynağı avcılık ve balıkçılıktır. Ülke toprakları çoğunlukla buzullarla kaplı olduğundan tarıma elverişsizdir. Sadece güneyinde küçük bir alanda patates ekilir. Tarım ürünleri çoğunlukla Danimarka'dan getirilir ve fiyatları Danimarka'ya göre pahalıdır. Genellikle en ucuz ürünler alkollü içeceklerdir. Ülkede su, buzdağlarından elde edilir. Onun dışında doğal su kaynakları yok denecek kadar azdır. Dolayısıyla suyun da büyük bir bölümü Danimarka'dan getirilir.

Toplamda on üç adet resmî tatil bulunur.

Grönlandlılar, hem Kalaallit (Grönland İnuitleri), hem İskandinavya kökenleri taşımaktadır ve Grönlandca dilini konuşur. Adanın iki önemli şehri başkent Nuuk ile Qeqertarsuaq'dır. Ancak her ne kadar başkent ve en kalabalık şehri Nuuk olmasına karşın ülkenin en büyük havalimanı Søndre Strømfjord'daki Kangerlussuaq Havalimanı'dır.

Ortalama sıcaklığın -7 ⁰C olmasına karşın iklim kuru ve güneşlidir. Kışlar soğuktur ve buzlu bölgelerde sıcaklık yazın bile donma noktasının altında kalır.[9] Danimarka'nın özerk bölgesi olan Grönland'ın yerli Kalaallisut dilindeki adı Kalaallit Nunaat'dır. 21 Haziran 2009'de bir referandumla Grönland hükûmeti, topraklarının zengin doğal kaynaklarını kullanma hakkına ve yetkilerine sahip olarak Danimarka'dan daha fazla bağımsızlık kazandı[10]

Tarih

değiştir

900 yılında Gunnbjorn Ulfsson Grönland'ı keşfetmiştir. 986 yılında ise Kızıl Erik, Grönland'da bir Viking sömürgesi kurdu. İkinci Dünya Savaşı sırasında ABD tarafından işgal edilmiş, daha sonra tekrar Danimarka'ya verilmiştir. Bu sırada, 1943 yılında da ABD tarafından Amerikan Hava Kuvvetleri'nin kullanması için Thule Hava Üssü inşa edilmiştir. 1985 yılında AB'den ayrılmıştır. 11 Haziran 2022'de Danimarka ve Kanada hükûmetleri, 17 yıllık müzakerelerin ardından Hans Adası'nı ikiye bölmeyi kabul etti.[11] Anlaşma, Kanada, Danimarka, Grönland ve Nunavut parlamentolarının her birinin onaylamak için oy kullanmasından sonra yürürlüğe girdi.[12] Bununla, Kanada ve Danimarka (Grönland), adanın merkezine yakın kuzeyden güneye uzanan adanın yüzeyindeki bir çatlağı izleyen 1280 m'lik bir uluslararası kara sınırına sahip olacak.[13]

değiştir

İlk İskandinav yerleşimcileri adayı Grönland olarak adlandırdı. İzlanda destanlarında Norveç doğumlu Kızıl Erik'in kasıtsız adam öldürmek suçundan İzlanda'dan sürgün edildiği söyleniyordu. Geniş ailesi ve köleleri ile birlikte gemilerle kuzeybatıda olduğu bilinen buzlu bir ülkeyi keşfetmek için yola çıktı. Yaşanabilir bir bölge bulup oraya yerleştikten sonra güzel ve ümit veren bir adın yerleşimcileri çekeceği ümidiyle adaya Grœnland (Yeşil Ülke) adını verdi.[14][15][16] Kızıl Erik Efsanesi şöyle der: "Erik, Grönland adını verdiği ve uygun bir isme sahip olsa insanların oraya çekileceğini söylediği için bulduğu ülkeye yerleşmek için yaz aylarında ayrıldı."[17]

Grönland yerli dilinde ülkenin adı Kalaallit Nunaat'tır ("Kalaallit'in ülkesi").[18] Kalaallitler, ülkenin batı bölgesinde yaşayan yerli Grönlandik Eskimo halkıdır.

Özelliği

değiştir

Atlas Okyanusu'nda bulunan Grönland, Kuzey Amerika kıtasına bitişik olmakla birlikte tarihsel olarak Avrupa ile bağları daha fazladır. Her ne kadar geniş özerklikleri olsa da, Danimarka Kraliyet Birliği'nin bir parçasıdır. Danimarka'ya bağlı olarak 1973 yılında Avrupa Ekonomik Topluluğu'na dahil olan Grönland, 23 Şubat 1983 tarihinde yaptığı bir halk oylaması sonucunda AET'den ayrılma kararı alır ve gelişmelerin ardından 1 Şubat 1985'te Grönland kendi isteğiyle topluluktan ayrılır; hâlen Avrupa Birliği'nin dışındadır.

Grönland kronu

değiştir

Grönland kronu, Grönland'da gelecekte kullanılması düşünülen para birimidir. Günümüzde Danimarka kronu kullanılmaktadır. Mayıs 2007'de Danimarka'da çıkan yasaya göre Grönland'a Danimarka kronunun Grönland versiyonunun basılmasına izin verildi.

  •  
    Grönland siyasi ve fiziki haritası
  •  
    Grönland
  •  
    Grönland dağları
  •  
    Grönland Buzdağları
  •  
    Doğu Kıyıları
  •  
    Grönland görünüş
  •  
    Nuna adası

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Self-rule introduced in Greenland". BBC News. 21 Haziran 2009. 25 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2010. 
  2. ^ Statistics Greenland, Greenland in Figures, 2019 21 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  3. ^ "United Nations Island Directory". 28 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2010. 
  4. ^ Benedikter, Thomas (19 Haziran 2006). "The working autonomies in Europe". Society for Threatened Peoples. 24 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Denmark has established very specific territorial autonomies with its two island territories Ackrén, Maria (Kasım 2017). "Greenland". Autonomy Arrangements in the World. 23 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Faroese and Greenlandic are seen as official regional languages in the self-governing territories belonging to Denmark. 
  5. ^ "Facts about Greenland". norden.org. 19 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2023. 
  6. ^ The Fate of Greenland's Vikings 11 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Dale Mackenzie Brown, Archaeological Institute of America, 28 Şubat 2000
  7. ^ Mcghee, Robert (3 Nisan 2015). "Thule Culture". Canadian Encyclopedia. Historica Canada. 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2015. 
  8. ^ "Greenland's ice is melting four times faster than thought—what it means". nationalgeographic.com. 3 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2022. 
  9. ^ Greenland Has Experienced A Significant Loss Of Ice, NASA Research Shows, issued by NASA/Goddard Space Flight Center, Çev: Kader Demirpehlivan, 30/5/2007.
  10. ^ "Self-rule introduced in Greenland". 25 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2019. 
  11. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2023. 
  12. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2023. 
  13. ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2023. 
  14. ^ Eirik the Red's Saga. Gutenberg.org. 8 Mart 2006. 11 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2010. 
  15. ^ "How Greenland got its name" 19 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The Ancient Standard. 17 December 2010.
  16. ^ Grove, Jonathan (2009). "The place of Greenland in medieval Icelandic saga narrative". Journal of the North Atlantic. 2: 30-51. doi:10.3721/037.002.s206. ISSN 1935-1933. 11 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  17. ^ Evans, Andrew. "Is Iceland Really Green and Greenland Really Icy?" 4 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., National Geographic (30 Haziran 2016).
  18. ^ Stern 2009, s. 89.

Dış bağlantılar

değiştir

  Wikimedia Commons'ta Grönland ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

Grönland haritası
Grönland fotoğrafları
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Grönland&oldid=34535929" sayfasından alınmıştır
  NODES