Kâbil
Kâbil (Farsça: کابل - Kābol), Afganistan'ın başkenti ve en büyük şehri.
| Kâbil کابل | |
|---|---|
      | |
  Kâbil Kâbil'in Afghanistan'daki konumu | |
| Ülke |  Afganistan |
| Vilayet | Kabil Vilayeti |
| İdare | |
| • Belediye Başkanı | Hamdullah Numani |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 275 km² |
| Rakım | 1790 m |
| Nüfus (2011) | |
| • Toplam | 3.895.000 |
| • Yoğunluk | oto/km² |
| Zaman dilimi | UTC+04.30 (ASZ) |
Aynı zamanda Kabil Vilayeti'nin de yönetim merkezi olan kent ülkenin doğusunda yer alır. 2011 yılı resmî rakamlarına göre banliyöleriyle birlikte 3,9 milyona yaklaşan nüfusuyla sadece ülkenin değil Orta Asya'nın da önemli merkezleri arasındadır.
Ülkenin ticari ve kültürel merkezi olan kent Hindukuş Dağları içinde Kabil Nehri boyunca ilerleyen dar bir vadide deniz seviyesinden 1800 metre yükseklikte kurulmuştur. Kabil, kuzeyde Hindukuş Dağları'ndaki geçitlere bağlanan yolları ve güneyde Pakistan'a uzanan Hayber Geçidi'ni denetlemesine olanak veren elverişli konumuyla stratejik bir kenttir. Ayrıca şehrin, ülke içinde Kandehar, Herat ve Mezar-ı Şerif, ülke dışında ise Celalabad üzerinden Peşaver ile bir kara yolu bağlantısı vardır.
Kabil'in önemli ticari ürünleri, taze ve kurutulmuş meyve, fındık, Afgan kilimleri, deri ve koyun derisi, iç giyim ve mobilyadır. Başlıca sanayi ürünleri ise, pamuklu ve yünlü dokuma, besin ürünleri ve mermerdir. Kabil'de çok sayıda tarihsel yapı ve Babür'ün mezarı bulunur. Keza onun adını taşıyan bahçeden başka birçok park ve bahçe kenti süsler. 1978 işgalinden önce de günümüzde de şehrin büyük turizm potansiyeli vardır. Fakat Ruslarla savaşın başladığı 1978 yılından beri şehrin ekonomik faaliyetleri önemli ölçüde azalmıştır. Son yıllarda, özellikle 2001 yılından sonra Hamid Karzai döneminde bu konuda bir canlanma olduğu görülmektedir.[1]
Kabil, 3.500 yıllık tarihiyle, Güney ve Orta Asya ticaret yolları üzerindeki stratejik konumu nedeniyle pek çok devletin savaş alanı olan ve sürekli el değiştiren gözde bir şehirdir. Yakın tarihte bunun örnekleri, 1978 yılındaki Sovyet müdahalesi ve 2001 yılındaki ABD işgalidir.
Tarih
değiştirKentin geçmişi 3.500 yıl önceye kadar dayanır, MÖ 1500 yıllarında kurulduğu bilinmektedir. Türkçede Kâbil (a uzatılarak ve ince okunur) olan ismin aslı Kâbul'dur. Şehrin adı tarihte, Hindular'ın kutsal kitaplarından Rig Veda'da Kubha, Batlamyus'un kitaplarında Kophen nehri kenarında Kabolitler'in 'Kaboura' şehri ve Çin seyahatnamelerinde Kao-fu şekillerinde geçer. 6. ve 7. yüzyıllarda kent Orta Asya'nın en önemli kentiydi. 13. yüzyılda Moğol hükümdarı Cengiz Han kenti ele geçirdi. 1504'te Hint-Türk İmparatorluğu'nun kurucusu Babür, Kabil'i alarak devletine başkent yaptı. Kent, 1738'de İran hükümdarı Nadir Şah tarafından alınıncaya kadar Hint-Türk İmparatorluğu'nun egemenliğinde kaldı. 1747'de Ahmed Şah Abdali bölgede ilk bağımsız Afgan devletini kurdu. Kabil 19. yüzyılda iki kez İngilizlerin eline geçti.
1978'de Ruslar tarafından alınan kent, Rusların ağır bir hezimetle 1988'de geri çekilmesinden sonra 2001 yılında ABD tarafından Usame Bin Ladin'in bu ülkede örgütlenmesi bahane edilerek işgal edildi. İşgal sonrası ülkede ABD destekli bir hükûmet kurulmasına rağmen şehrin kontrolü ve güvenliği hâlen BM tarafından sağlanmaktaydı. 2021 yılında ABD'nin çekilmeye başlamasından sonra, şehir yeniden Taliban tehdidine açık bir hale geldi. 15 Ağustos 2021'de Taliban şehrin tamamını ele geçirdi ve Afganistan'da mevcut cumhuriyet rejimi sona ermiş oldu.
İklim
değiştir Kabil iklimi 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 18,8 | 18,4 | 26,7 | 28,7 | 33,5 | 36,8 | 37,7 | 37,3 | 35,1 | 31,6 | 24,4 | 20,4 | 37,7 |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 4,5 | 5,5 | 12,5 | 19,2 | 24,4 | 30,2 | 32,1 | 32,0 | 28,5 | 22,4 | 15,0 | 8,3 | 19,5 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | −2,3 | −0,7 | 6,3 | 12,8 | 17,3 | 22,8 | 25,0 | 24,1 | 19,7 | 13,1 | 5,9 | 0,6 | 12,1 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | −7,1 | −5,7 | 0,7 | 6,0 | 8,8 | 12,4 | 15,3 | 14,3 | 9,4 | 3,9 | −1,2 | −4,7 | 4,3 |
| En düşük sıcaklık (°C) | −25,5 | −24,8 | −12,6 | −2,1 | 0,4 | 3,1 | 7,5 | 6,0 | 1,0 | −3 | −9,4 | −18,9 | −25,5 |
| Ortalama yağış (mm) | 34,3 | 60,1 | 67,9 | 71,9 | 23,4 | 1,0 | 6,2 | 1,6 | 1,7 | 3,7 | 18,6 | 21,6 | 312,0 |
| Kaynak: Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi[2] | |||||||||||||
Hükümet ve siyaset
değiştirKentin mevcut belediye başkanı 2010 yılının Ocak ayında Devlet Başkanı Hamid Karzai tarafından Muhammad Yunus Nawandish seçildi. 2021 yılında şehri ele geçiren Taliban, belediye başkanı olarak Hamdullah Nomani'yi atadı.
Sağlık hizmeti
değiştirAfganistan'da sağlık hizmetleri nispeten yoksuldur. Varlıklı insanlar tedavilerini genellikle yurt dışında gerçekleştirmektedirler. Günümüzde Kabil'de birkaç hastane bulunmaktadır;
- Çocuk Fransız Tıp Enstitüsü
- Jamhuriat Hastanesi
- Sardar Muhammed Davud Han Hastanesi
- Cinnah Hastanesi (yapım aşamasında)
- Vezir Ekber Han Hastanesi
- Malalai Doğum Hastanesi
- Rabia-I-Balki Doğum Hastanesi
- Maywand Hastanesi
- Afshar Hastanesi
- Noor Göz Hastanesi
- Atatürk Çocuk Hastanesi
- Amerikan Tıp Merkezi
- DK-Alman Tıp Tanı Merkezi
Kardeş şehirleri
değiştir
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ "experiencefestival.com". 15 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2011.
- ^ "Kabil İklim Verileri 1956–1983". Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi. Erişim tarihi: 30 Mart 2013.