Kutuz

Seyfeddin Kutuz
Seyfeddin Kutuz
Mısır Memlûk Sultanı
Hüküm süresi	1259 – 1260
Önce gelen	Nûreddin Ali
Sonra gelen	I. Baybars
Ölüm	23 Ekim 1260
Hanedan	Harezmşahlar

Kutuz , Seyfeddin Kutuz (Arapça: سيف الدين قطز) ya da uzun adıyla el-Melikü’l-Muzaffer Seyfüddîn Mahmûd b. Mevdûd (Memdûd) el-Muizzî (ö.23 Ekim 1260), Türk kökenli asker ve kısa bir süre hüküm sürmüş Memluk sultanıdır.

Kökeni ve hayatının ilk yılları

Kutuz'un çağdaşı Ebû Şâme El-Makdisî kendisinin Türk olduğunu belirtmiştir. Zehebî, İbn Haldun, Süyûtî ve Yununî gibi çağdaşı ve yakın dönemi tarihçileri Harezmşah hanedanından olduğunu belirtmiştir. İbn Tağrıberdî'nin El-Menhelüs-Safi vel-Mustevfi badel-Vafi adlı eserinde Kutuz'un annesinin Harezmşah Mahmud'un kız kardeşi olduğu ve babasının da yine Harezmşahlardan Memdud adında bir hanedan üyesi olduğu bilgisi bulunmaktadır.^[1] Bunun yanı sıra babasının Celaleddin Harzemşah'ın amcaoğlu, annesinin de kız kardeşi olduğu da belirtilmektedir.^[2] Küçük yaşta Moğollar tarafından esir alınarak köle olarak satılmıştır. Kutuz; Şam'da İbnü'z-Zâim adlı birisinin kölesiyken Emir İzzettin Aybeg Türkmanî tarafından satın alınmış ve onunla birlikte Kahire'ye gitmiştir.^[1]

Yükselişi ve Sultan oluşu

Kahire'de efendisinin himayesinde iyi bir askeri eğitim almıştır. Eyyubi sultanı Salih Eyyub'un 22 Kasım 1249'da ölmesi, Muazzam Turanşah'ın da 2 Mayıs 1250 yılında suikast sonucu öldürülmesi sonucunda Kahire'de hakim güç olan Memlükler, Eyyub'un karısı Şecerüddür'ü sultan ilan etmişlerdir. Ancak kadın hükümdar, Mısır ileri gelenleri ve halifelik makamınca olumlu karşılanmayarak tepki görmüştür. Bu nedenle Şecerüddür ile Aybeg arasında yapılan politik evlilikle Şecerüddür tahtını 3 Temmuz 1250 yılında yeni kocası Aybeg'e bırakmıştır. Aybeg'in tahta çıkması iç karışıklıkları önleyememiş olmakla birlikte Kutuz bu kaotik ortamda isyan eden Bahrî Memlûkler'in lideri Aktay'ı öldürerek Aybeg'in konumunu güçlendirmiştir. Bu başarısı üzerine Aybeg tarafından Kutuz'a saltanat naipliği görevi verilmiştir. Bu görevi sırasından Kutuz, Memlük ordusu arasında etkinliğini iyice artırarak önemli güç elde etmiştir. 1257 yılında Aybeg'in bizzat eşi Şecerüddür tarafından ya da onun planladığı komplo sonucu öldürülmesiyle oluşan yönetim boşluğunda Kutuz inisiyatifi alarak tahta Aybeg'in 13 yaşındaki oğlu Nûreddin Ali'yi geçirmiştir. 1258 yılında Moğol saldırıları doruk notasına ulaşmış ve Bağdat'ın ele geçirilmesi ile sonrasında da Suriye'de Moğol baskısı yoğun şekilde hissedilmeye başlamıştır. Bu durum küçük yaştaki Nûreddin Ali'nin yetkinliğini sorgulatmış ve Moğol tehlikesi nedeniyle Mısır ve Memlük ileri gelenlerinin ortak kararıyla 5 Kasım 1259'da Nureddin Ali tahttan indirilerek yerine atabeg olan Kutuz sultan ilan edilmiştir. ^[1]

Ayn Calut Muharebesi ve ölümü

Kutuz iktidara geldikten sonra Moğollar'a karşı cihat ilan etmesiyle kendisine biat eden birçok güç olmuştur. Bunlar arasında liderleri Aktay'ın öldürülmesi sonrasında Şam'a sığınan Baybars liderliğindeki Bahrî Memlûkler'i de bulunmaktadır. Kutuz, Baybars'ı hoş karşılandığı gibi ona Moğollar'ın yenilgiye uğratılmasından sonra Halep naipliği sözünü de vermiştir. Kutuz savaşa girmeden önce Akka ve civar kalelerde egemen olan haçlı kontlukları ile anlaşarak ordusunun gerisini güvene aldığı gibi Haçlı kontrolündeki topraklardan da güvenli şekilde geçebilmiştir. 3 Eylül 1260’da Nablus ile Beysân arasındaki Ayn Calut Mevkisinde gerçekleşen muharebede Kutuz'un ordusu Moğollar'ı ağır bir yenilgiye uğrattığı gibi Moğolların komutanı Ketboğa'da öldürülmüştür. Bu galibiyet sayesinde Suriye ve civarının büyük bir bölümü Memlük hakimiyetine girmiştir. ^[3]

Muharebe sonrasında, Kutuz tarafında yeni ele geçirilen topraklarda idari düzenleme yapılarak bunralara yeni yöneticiler atanmıştır. Muharebenin kazanılmasında önemli rol alan Baybars'a söz verilen Halep naipliğinin verilmemesi Kutuz ile ilişkisinin bozulmasına sebep olmuştur. Kutuz, Kahire'ye dönerken 23 Ekim 1260'da Salihiye'de (günümüz Şarkiye ilinde) düzenlenen av partisinde Baybars ve adamları tarafından öldürülmüştür. Cenazesi Kahire'ye getirilmiş ancak halk tarafından çok ziyaret edilmesinden rahatsız olan Baybars tarafından bilinmeyen bir yere gömülmüştür.^[2]

Kaynakça

^ ^a ^b ^c Güzel, Fatih; Karababa Çakır, Hülya (2019). "Kuruluş Devrinde Bir Memluk Sultanı: Melikü'l-Muzaffer Seyfeddin Kutuz". KAREFAD. 7 (2). DergiPark. ss. 253-266. 2 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2025.
^ ^a ^b Yiğit, İsmail (2002). "Kutuz". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 26. Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 500-501. Erişim tarihi: 2 Ocak 2025.
^ Arslantaş, Yüksel (2003). "Memlük-Moğol Mücadelesi Ve Orta Doğu Tarihine Etkileri". Belleten Türk Tarih Kurumu. 67 (250). belleten.gov.tr. ss. 781-800. 29 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2025.

Dış kaynaklar

Koperman, Kazım Yaşar (1989), Mısır Memluklüleri Tarihi, Ankara:Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, ISBN 975-17-0489-8
Yiğit, İsmail (2008), Memlükler, İstanbul: Kayıhan Yayınları, ISBN 978-605-5996-02-4
Clot, André
- (çev. Turhan Ilgaz) (2005), Kölelerin İmparatorluğu Memlüklerin Mısır'ı, İstanbul:Epsilon Yayınları ISBN 9753317727.
- (2009) L'Égypte des Mamelouks 1250-1517. L'empire des esclaves, Paris:Perrin ISBN 978-2-262-03045-2 (Fransızca)

Resmî unvanlar
Önce gelen: Nûreddin Ali	Mısır Memlûk Sultanı 1259 – 1260	Sonra gelen: I. Baybars

[Kutuz1-1] Güzel, Fatih; Karababa Çakır, Hülya (2019). "Kuruluş Devrinde Bir Memluk Sultanı: Melikü'l-Muzaffer Seyfeddin Kutuz". KAREFAD. 7 (2). DergiPark. ss. 253-266. 2 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2025.

[Kutuz2-2] Yiğit, İsmail (2002). "Kutuz". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 26. Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 500-501. Erişim tarihi: 2 Ocak 2025.

[Kutuz3-3] Arslantaş, Yüksel (2003). "Memlük-Moğol Mücadelesi Ve Orta Doğu Tarihine Etkileri". Belleten Türk Tarih Kurumu. 67 (250). belleten.gov.tr. ss. 781-800. 29 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2025.

[1]

[2]

[3]