Hasanpaşa Gazhanesi
Hasanpaşa Gazhanesi (Kurbağalıdere Gazhanesi ya da Kadıköy Gazhanesi olarak da bilinir), İstanbul'un Anadolu yakasına gaz tedariki için Kadıköy'de 1892'de inşa edilmiş olan, günümüzde kültür merkezi olarak kullanılan yapıdır.
 Müze olarak açılması sonrasında kullanılan logo | |
 Müze Gazhane yerleşkesine genel bakış | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Tür | Gazhane (19. Yüzyıl-1993) Müze (2021-) |
| Konum | Hasanpaşa, Kadıköy, İstanbul |
| Koordinatlar | 40°59′51″K 29°02′36″D / 40.99750°K 29.04333°D |
| Açılış | 19. yüzyıl (Gazhane olarak) 9 Temmuz 2021 (Müze olarak) |
| Yenileme | 2021 |
| Kapanma | 1993 (Gazhane olarak) |
| Sahip | İstanbul Büyükşehir Belediyesi |
| İşletmeci | Müze Gazhane |
| Teknik ayrıntılar | |
| Zemin alanı | 32 bin m2 |
| Resmî site | |
İstanbul'da 19. yüzyılın önemli endüstri binalarından biri iken 1993 yılında doğal gazın gelmesiyle gazhane işlevini yitiren yapı,[1] Müze Gazhane adıyla bir kültür-sanat, bilim ve etkinlik alanına dönüştürülmüştür.[2] Bünyesinde iklim müzesi, karikatür müzesi, bilim merkezi, sergi alanları, tiyatro salonları, kitapçı ve sosyal alanları barındırır.
Tarihçe
değiştir
19. yüzyıl sonunda İstanbul'un Anadolu Yakası'nın elektrik ihtiyacını karşılamak üzere kuruldu.[3][4] O devirde İstanbul'da bulunan dört gazhaneden birisi idi (Diğerleri Dolmabahçe, Yedikule ve Kuzguncuk Gazhaneleri). Anadolu yakasının aydınlatması, 1860'lı yıllardan itibaren Kuzguncuk Gazhanesi'nden sağlanan gazla yapılmaktaydı. Kuzguncuk Gazhanesi'nden sağlanan gazın yetersiz kalması üzerine yeni bir gazhane inşa edilmesi fikri doğdu. Parisli demir fabrikatörü Mösyö Şarl Jorji (Charles George) adına mühendis Anatoli Barcil ve Osmanlı Devleti adına Şehremini Rıdvan Paşa arasında 28 Temmuz 1891 tarihine imzalanan sözleşme ile Kadıköy ve Üsküdar ile Anadolu sahilinden Sekizinci Daire-i Belediye (Beykoz) sınırına kadar olan bölgenin maden kömüründen elde edilen gaz ile aydınlatılması ve ısıtılması imtiyazı 50 yıl süreyle Mösyö Şarl Jorji'ye verildi.[5] Mimar müteahhit Guglielmo Semprini, gazhanenin inşaatına 1 Ağustos 1891'de başladı.[6]
Gazhane, 1892 yılında Üsküdar-Kadıköy Gaz Şirket-i Tenviriyesi adı ile hizmete girdi. Kurbağalıdere yakınında bulunan Gazhaneye dere üzerinden getirilen kömür, raylı sistemle Gazhane'ye alınmakta, işlenip havagazına dönüştürülmekteydi. Kurbağalıdere Gazhanesi veya Kadıköy Gazhanesi olarak da anılmakta olan gazhane, Hasanpaşa adını sonradan aldı.[7]
Gazhane, I.Dünya Savaşı'na kadar devamlı çalıştı. Savaş sırasında ve sonrasında kısa müddetlerle faaliyetini durdurdu. Zaman zaman gaz üretiminde esas madde olan taş kömürü yerine zeytin çekirdeğinden gaz üretilerek tesisin üretime ara vermesi önlenmeye çalışılmıştır.[5]
Yapı, Cumhuriyet döneminde de gazhane olarak işlev vermeye devam etti. Üsküdar-Kadıköy Gaz Şirketi ile yapılan anlaşma, 1924 senesinde hükûmetle yapılan bir ek mukavele ile elli yıl daha uzatıldı. Türkiye Cumhuriyeti devleti adına Şehremini Emin Bey, Üsküdar-Kadıköy Gaz Şirketi adına şirket idare meclis üyelerinden Arif Hikmet Bey arasında Ekim 1924 yılında anlaşma imzalandı. Yedikule Gazhanesini işleten firma, 1926 yılında Üsküdar-Kadıköy Gaz Şirketini satın alarak "’İstanbul Havagazı ve Elektrik Teşebbüsatı Sanaiye Türk Anonim Şirketi"’ adıyla hizmet vermeye devam etti.[5]
1938-1944 yılları arasında Kadıköy Gazhanesi varlığını müstakil olarak devam ettirdi. 1945 - 1993 arasında İETT çatısı altında hizmet verdi.[5] Gazhanenin faaliyetleri, gaz talebinin azalması sebebiyle 13 Haziran 1993 tarihinde durduruldu.
Sanat merkezine dönüştürülmesi
değiştir
Faaliyetleri 1993'te duran Gazhane'nin arazisi İETT deposu ve garajı, hurdalık, çöplük ve kömür deposu olarak kullanıldı. 1994 yılında kalan parçaların da sökülmesi kararı alındı. Semt sakinlerinin direnişi ve sivil toplum örgütlerinin desteği sonucunda yıkım önlendi ve Gazhane, SİT alanı ilan edildi.[7]
Gazhane Çevre Gönüllüleri adlı sivil oluşum, 1996'da örgütlenmeye başlayıp 1998'de bir kooperatife dönüştü. Gönüllüler, Gazhane'nin kültür merkezine dönüştürülmesi talebi ile 2009'a kadar dokuz festival düzenlendi.[8][9]
1998-2001 yılları arasında İTÜ tarafından hazırlanan restorasyon dosyası, Koruma Kurulu tarafından 2014 senesinde onaylandı ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi yönetimi tarafından 8 Ocak 2014 tarihinde ihale edildi. Proje mimar Afife Batur'un danışmanlığında ve Gülsün Tanyeli ile Kani Kuzucular 'ın yürütücülüğünde çok sayıda uzman ve öğrenciyle gerçekleştirildi.[10] 7 Mart 2014 tarihinde başlayan ve 2019'da bitirilmesi planlanan yenileme çalışmaları, 2021 yılında tamamlandı. Bina, 9 Temmuz 2021 tarihinde Müze Gazhane adıyla, İstanbul'un yeni kültür sanat merkezi olarak hizmete açıldı.[11] İçinde Afife Batur'un adını taşıyan bir kütüphane, iki tiyatro salonu, yeme-içme mekanları, sosyal alanlar bulunmaktadır.[12][13]
Müze Gazhane'deki tiyatro salonlarından 130 kişilik olanı "Meydan Sahne", 301 kişilik olanı "Büyük Sahne" adıyla 2021 yılında Büyükşehir Belediye Tiyatrosu'na bağlı birer sahne açıldı. Büyük Sahne'de sergilenen ilk oyun, Albert Camus'nün yazdığı, Neil Bartlett’in uyarladığı Veba adlı eser, Meydan Sahne'de sahnelenen ilk oyun ise Lot Vekemans’ın yazdığı Zehir adlı oyun oldu.[14] 2022'de büyük tiyatro salonuna Sevda Şener'in ismi verildi; sahnenin isim açılışı 9 Mayıs 2022'de gerçekleşti.[15]
Kaynakça
değiştir- ^ Arda Buyuktaskin, Halet Almila; Turkel, Elif (30 Mayıs 2019). "GASOMETER STRUCTURES FROM PAST TO PRESENT AND POSSIBLE RE-FUNCTIONING PROPOSALS FOR DOLMABAHÇE GASOMETER". Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi. 19 (1): 56-74. doi:10.22520/tubaked.2019.19.004. 14 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2021.
- ^ "İBB, tarihi Hasanpaşa Gazhanesi'ni 'Müze Gazhane' adıyla hizmete açtı". BirGün. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021.
- ^ "Hasanpaşa Gazhanesi'nin Bilinemeyen Geleceği". arkitera.com. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021.
- ^ "Hasanpaşa Gazhanesi kültür sanat merkezi oluyor | Milliyet Sanat". www.milliyetsanat.com. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021.
- ^ a b c d Mazak, Mehmet. "Türkiye'de Modern Aydınlatmanın Başlangıcı ve Aydınlatma Tarihimize Genel Bir Bakış (1853-1930)" (PDF). IV. Ulusal Aydınlatma Sempozyumu ve Sergisi (13-14-15 Aralık 2007) Bildirisi. 22 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Temmuz 2021.
- ^ Uygun, Gökçe (24 Şubat 2021). "Kadıköy Kronolojisi (4)". Gazetekadikoy.com.tr. 6 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2022.
- ^ a b "Gazhane'den müşterek haneye". Bir + Bir. 14 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2021.
- ^ "Gazhane'de şenlik var". Hürriyet (gazete). 14 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2021.
- ^ "8.Hasanpaşa Gazhane Şenliği | Kent ve Demiryolu". kentvedemiryolu.com. 14 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2021.
- ^ "Hasanpaşa Gazhanesi Projesi: Kentli bilinciyle yaratılan örnek..." arkitera.com. 14 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2021.
- ^ "Gazhane 30 sene sonra hayata döndü". BirGün. 8 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021.
- ^ "Kadıköy'de yeni bir cazibe merkezi: Müze Gazhane". Cumhuriyet (gazete) . 18 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2021.
- ^ "Gazhane sanat ve lezzet durağı oldu". BirGün. 25 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2021.
- ^ "İBB Müze Gazhane sahnesi 'Veba' ile açıldı - Haber Masası". Habermasasi.com. 19 Eylül 2021. Erişim tarihi: 25 Ocak 2023.
- ^ Kansu, Simge (19 Mayıs 2022). "Sevda Şener'in adı Müze Gazhane'de yaşayacak". Gazetekadikoy.com.tr. 20 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2023.