Şeyh el-Mahmûdî
Şeyh el-Mahmûdî (Arapça: الشيخ المحمودي) ya da tam künyesiyle Ebü'n-Nasr Seyfüddîn el-Melikü'l-Müeyyed Şeyh el-Mahmûdî ez-Zâhirî (d. yak. 1369 - 14 Ocak 1421) 1412-1421 döneminde saltanat süren Çerkes kökenli Burcî Hanedanı'ndan Memlûk Devleti hükümdarı.
| Şeyh el-Mahmûdî | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Mısır Memlûk Sultanı | |||||
| Hüküm süresi | 1412 - 1421 | ||||
| Önce gelen | Abbâsî Halifesi Müstaîn | ||||
| Sonra gelen | Muzaffer Ahmed | ||||
| Doğum | yak. 1369 | ||||
| Ölüm | 14 Ocak 1421 | ||||
| |||||
| Hanedan | Burcî Hanedanı | ||||
Yaşamı
değiştirSultanlıktan önce
değiştirÇerkes asıllı olan Şeyh el-Mahmûdî'nin 12 yaşında iken Mısır'a getirilip Sultan Berkuk'a kölemen olarak 4.000 dirhem altına satıldığı bildirilir.[1] Genc Şeyh el-Mahmûdî Sultanın hizmetinde üstün yeteneğini gösterip; azad edilip Emir rütbesi verildi. Bu sırada "Mahmudi" ve "Zahiri" unvanlarını da almış ama yine "Şeyh" olarak anılmaya devam etmiştir. 1400 yılında genç Sultan Farac'ın saltanatı baslarında (şimdi Lübnan'da bulunan) Trablusşam şehri valiliğine atandı. Bu tam Timur'un Suriye üzerine sefere başlaması ile çakışmaktadır. Önce Halep üzerine gelen Timur şehri kuşattı. Diğer Suriye şehirleri valileri gibi Şeyh el-Mahmûdî de 700 atlı ile Halep'i savunmaya katkı için geldi ve şehir kuşatması devam ederken bir çarpışmada Timur güçleri tarafından esir alındı.[1] Timur 30 Ekim 1399'da şehri eline geçirdi ve üç gün talan etti.
Timur sonra Hama, Hums ve Baalbek şehirlerini eline geçirdi. Genc sultan Farac Memlûklu ordusuyla Suriye'ye gelmişti ve Timur'un kendine katılması teklifini kabul etmemişti. Memlûklu ve Timur orduları Şam şehirde karşılaştılar. Ancak Sultan Farac, Mısır'daki kölemen emirlerin kendi aleyhine kendini tahttan indirmek bir komplo hazırladıkları haberini alınca 15 Aralık 1400'de ordusunu Şam'da kendi kaderine bırakarak, Şam'dan apartopar ayrılarak Kahire'ye döndü. Sultan Farac ile birlikte Kahire'den gelmiş olan ünlü İslam bilgini İbni Haldun yazdığı otobiyografik hatıralarında Şam şehrinin Timur'a teslim edilmesi için Timur huzuruna gitmesini, Timur'un şehri eline geçirmesini, talan etmesini, büyük bir yangınla şehre ve ünlü Şam Büyük Emeviye Camii'ne büyük zarar vermesini anlatmıştır.[2] 19 Mart 1401'de Timur, hemen tümünü eline geçirdiği ve her tarafını harabeye çevirdiği Suriye'nin ileride nasıl idare edileceğine dair hiçbir önemli karar almadan çok büyük ganimetle ve ünlü Şam sanatkarlarını da kapsayan çok sayıda esirle başkenti Semerkand'a dönüşe başladı.
Harabe halindeki Suriye tekrar Memlûklular eline geçti. Timur'un Suriye'yi terk etmesi haberini ilk alan ve bunu Kahire'ye ulaştıran ilk Memlûklu Emir Muhammed Şeyh olmuştu. Bundan dolayı Emir Şeyh el-Mahmûdî 1401'de Sam valisi olarak atandı.
Ama 1401de Şam'dan ordusunu geride bırakıp kaçan Sultan Farac'a karşı Mısır'da bir iç savaş çıkmıştı ve Sultan Farac aleyhine hazırlanan komplolar bitmemekteydi. 1404de taht naibi olan Emir Yasbak bu görevinden atılmış ve Mısır'dan Suriye'ye sürgüne gönderilmişti. Şeyh el-Mahmûdî de Emir Yasbak'in kliğinden olarak Suriye'de Sultan Farac'a isyan etti. Bu iki emir Suriye'de Sultan Farac'ı tutanlara karşı bazı galibiyetler kazandılarsa da sonunda Sultan Farac taraftarları tarafından yenilgiye uğratıldılar ve Şeyh el-Mahmûdî Suriye valiliği görevini kaybetti ve yerine Emir Nevruz adlı bir Memlûklu atandı.[1]
Saltanat yılları
değiştirSultanlığı ele geçirme
değiştirŞeyh Muhammed Memlûk Sultanlığını da yüklenmiş olan Halife'nin halk tarafından sevilmemesini sağladı. Halife de 7 ay süren hükümdarlıktan sonra Sultanlık ve halifelikden feragat etti. Şeyh Muhammed Memlûk Sultanı olarak tahta geçti. Hükümdarllik ismi olarak "Muavyed Ebu Nasır" adını aldı. Halifelik ise 1414de kardeşi Düvüd II. Mutadid'e verildi. Eski halife el-Musta ise İskenderiye'ye sürüldü ve o şehirde sürgünde 1450da ölene kadar yaşadı.
Şam emiri olan, Emir Nevruz, Şeyh el-Mahmûdî'i Memlûk Devleti sultanı olarak kabul etmedi ve daha önce sultanlık yapmış olan Abbâsî Halifesi Müstaîn'in hâlâ sultan olduğunu iddia ederek Şeyh el-Mahmûdî aleyhine bir kutsal cihat ilan etti. Fakat Muavyed Seyh ordusu ile Temmuz 1414'te yapılan çarpışmada Nevruz ordusu yenildi ve Emir Nevruz Şam'a çekildi ve orada bir müddet kuşatmaya alındıktan sonra teslim olunca idam edildi. Böylece Memlûk Sultanı Şeyh el-Mahmûdî tekrar Suriye'yi Mısır Memlûkluları idaresi altına aldı.
Suriye'de bu başarısından sonra Sultan Şeyh el-Mahmûdî Kudüs'e gitti. Orada müslümanlar için kutsal sayılan yerlerde ibadet etti. Sonra da Mısır'a geri döndü.
Sultan Şeyh el-Mahmûdî Kahire'ye döndüğü zaman şehrin bir keşmekeş içinde bulunduğunu gördü. Kahire'de büyük bir veba salgını olup şehrin nüfusunun büyük bir kısmı, zengin fakir fark etmeden, bu salgında hayatlarını kaybetmişlerdi. Salgın Kahire'ye yiyecek tedariki sistemini de çok aksatmış ve şehirde açlık alıp yürümüştü. Bu büyük felaketler ülkenin mali durumunu çok kötüye götürmüş; vergiler toplanamadığı için ve vergi bazının çok küçüldüğü için Memlûk devleti idaresi yürütülemez olmuştur. Tedavüldeki para yetişmez olmuş ve enflasyon almış yürümüştü. Çöllerde devamlı haydutlukla uğraşan bedevi Araplar gittikçe azmışlar ve köy, kasaba ve hatta büyük şehirlerde eşkıyalık faaliyetlerine girişmişlerdi.
Sultan Şeyh el-Mahmûdî ülkesini ve Kahire'yi bu keşmekeşten kurtarmak için hemen tedbirler almaya başladı. Eşkıyalık yapan bedevi Arapları ve şehirlerde bulunan haydut çetelerini askeri ve polis tedbirleri ile sindirdi ve bu hareketler son buldu. Tedavülde bulunan parayı gereken ekonomik faaliyeti karşılayabilecek şekilde ıslah ettirdi. Zahire üretimini artırmak için tedbirler aldırıp; Kahire'ye zahire ve besin malları tedarik sistemini kontrol altına aldı. Zahire fiyatlarının artmasını önlemek için iyi uygulanan biraz düşük seviyede narh koydurdu. Bunun zahire ve tarım üretimine aksi tesirleri olmaması için de bu sektör üretimini teşvik edici tedbirler de aldı.
Anadolu'da savaş
değiştirKıbrıs Krallığı ile savaş
değiştir1365 Kıbrıs Kralları İ. Peter ve Filip de Mezierse batı Avrupa ülkelerine yeni bir Haçlı Seferi organize etmek için haberler ve elçiler göndermişlerdi. Bu yeni Haçlı Seferi Kıbrıs'tan bu ülkenin sağladığı gemilerle başladı ve Memlûklular eline bulunan İskenderiye limanı üzerine yöneldi. Haçlı donanması ve ordusu İskenderiye'ye çıkmayı başardı ve şehri talan edip yakıp yıktı. Fakat bu şehirden daha ilerlemeden Haçlı ordusu talan malları ve büyük sayıda esirleri ile gemilerine geri binip Kıbrıs'a döndü.[3]
1403de Fransız komutanı Mareşal Boucicaut Lusığnan hanedanıdan Kıbrıs Kralı olan Janus ile birlikte Memlûklukların elinde bulunan önemli liman şehirleri olan Iskenderiye ve Beyrut üzerine donanma filoları ile iki deniz seferi yapmışlardı ama her iki sefer de hiçbir başarı kazanamamışdi. Yapılan barış anlaşmasına rağmen Kıbrıslı korsanların Memlûk gemilerine ve salihlerine hücumları devam etmişlerdi. Bu devamlı hücumlara karşılık olarak 1410 da Sultan Farac bir çıkartama yapmıştı, 1413 ise Kıbrıs'lılar şimdi Lübna'da olan Dubar sahil şehrine bir çıkartma ve hücum yaptılar. Yeni Memlûk Sultanı Şeyh el-Mahmûdî buna büyük karşı tepki gösterip hemen bir Memlûk filosunu ve ordu birliklerini Kıbrıs'a çıkartma yapmak için gönderdi. Kıbrıs Kralı Janus bir barış anlaşması zorunda kaldı. Fakat Kıbrıs'ı üs olarak kullanan ve Doğu Akdeniz'de korsanlık yapıp Memlûklu gemilerini ve Memlûklulara ait Suriye ve Mısır salih şehirlerini vuran korsanlar Katalan asıllı idiler. Kıbrıs Kralı ne bu korsanları ülkesinden atacak ne de onları kontrol edebilecek güçte değildi ve korsanlık devam etti[3]
Bu savaş ancak 1426da Barsbay'ın Kıbrıs'ı fethetmesi ve Kıbrıs Kralı Janus'un esir alınması ile sona erdi.
Ölümü
değiştirDipnotlar
değiştir- ^ a b c Michaud, Josep ve Louis Gabriel Michaud (1820),Biographie universelle, ancienne et moderne Cilt.28 say.184 "Mahmoudy (Cheikh Al-)" maddesi, Paris; Google books 14 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Fransızca)(Erişme:19.7.2010)
- ^ Ibni Khaldûn, (1951) "Al-Tarīh bi Ibni-Haldun ve Riħlatuhu Garben ve Şarken, Kahire:Muħammad ibn-Tāvīt at-Tanji (Arapça)
- ^ a b Clot, Andre (2009), L'Égypte des Mameloüks 1250-1517. L'empire des esclaves Paris:Perrin ISBN 978-2-262-03045-2 say.183-184 . (Fransızca)
Dış bağlantılar
değiştir- Abu an-Nasir Chaykh al-Muhammudi Fransizca Wikipedia Al-Muayyad Abu an-Nasir Chaykh al-Muhammudi maddesi[ölü/kırık bağlantı] (Fransızca)(Erişme:19.7.2010)
- Clot, André
- (çev. Turhan Ilgaz) (2005), Kölelerin İmparatorluğu Memlüklerin Mısır'ı, İstanbul:Epsilon Yayınları ISBN 9753317727.
- (2009) L'Égypte des Mamelouks 1250-1517. L'empire des esclaves, Paris:Perrin ISBN 978-2-262-03045-2 (say.176 Bölüm="Un sultan compétant et sage.") (Fransızca)
- Bosworth, Clifford Edmund () The new Islamic dynasties: a chronological and genealogical manual Edinburgh:Edinburgh University Press ISBN 978-0-7486-2137-8 (Bölüm=The Burjī line 784-922/1382-1517) Google Books 1 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Erişim:19.7.2010)
- İbni Taghribirdi (çev. William Popper) (1954-1963) History of Egypt 1362-1469 A.D. (7 Cilt), Berkley:University of California Press (1410-1470 döneminde yaşamış yazarın Nujum al-zahira fi muluk Misr wa'l-Qahira adlı eserinin İngilizce tercümesi) (İngilizce) (Arapça tüm eser: [1] 4 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Arapça) Erişme:12.10.2009)
| Resmî unvanlar | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Abbâsî Halifesi Müstaîn |
 Mısır Memlûk Sultanı 1412 - 1421 |
Sonra gelen: Muzaffer Ahmed |