Muhyiddin el-Mağribî
Muhyîl‐Millet ved‐Dîn Yahyâ Ebû Abdullah ibn Muhammed ibn Ebî El‐Şükr el‐Mağribî el‐Endelüsî ya da kısaca Muhyiddin el-Mağribî (Arapça: محيي الدين المغربي; ö. 1283), İslam'ın Altın Çağı'nda yaşamış Endülüslü bir astronom, astrolog ve matematikçidir. Meraga Rasathanesi'nde çalışan ve en meşhurları Nasîrüddin Tûsî olan bir grup astronomdan biriydi. Muhyiddin, astronomi alanında geniş çaplı ve sistematik bir gezegen gözlemi projesi yürüttü ki bunlar sayesinde yeni astronomik parametreler geliştirilmiştir.[2]
Muhyiddin el Mağribî | |
|---|---|
| Doğum | 1220[1] Endülüs |
| Ölüm | Haziran 1283 Meraga |
| Akademik çalışmaları | |
| Dönem | İslam'ın Altın Çağı |
| Gelenek | Maliki |
| Ana ilgi alanları | Astronomi, Astroloji ve Matematik |
| Önemli görüşleri | Yeni astronomi parametreleri |
Biyografisi
değiştir
Endülüs'te (bugünkü İspanya) doğan astronom, çalışmalarına Şam'da başlamış,[1][3] sonra günümüz İran'ındaki Meraga'da çalışmıştır.
Muhyiddin, 1258'de Meraga'ya Hülâgû Han'ın misafiri olarak gitmiş ve orada Nasîrüddin Tûsî'yle beraber bir rasathanenin inşasında görev almıştır. Meraga Rasathanesi, 1262'de işlevsel hale gelmiştir.[1]
MS 1283 Haziran'ında Meraga'da ölmüştür.[2]
Çalışmaları
değiştirAstronomi
değiştirMuhyiddin el-Mağribî, bu rasathanede 1262-74 arasında yaptığı gözlemleri bir elyazmasında tek tek listelemiş ve orada Güneş için yaptığı gözlemleri ve Güneş'in dış merkezliğiyle apsisini bulmada kullandığı matematiksel yöntemleri kaleme almıştır.[1][4]
Astronomi üzerine bilindik eserleri:[2]
- Tastîh ül‐usturlâb: Usturlap yapımı ve kullanımının bir tarifi.
- Makale fî istihrâc tad'îl ül‐nehâr ve saʿat ül‐maşrık ve‐ʾl‐dâʾir min ül‐felek bi‐tarîk ül‐hendese: Meridyen çizgisi, yükselen genlik ve yerkürenin dönüşünü belirlemede kullanılan geometrik yöntemlerin bir tabiri.
- Risâlet ül‐Hitâ' vel‐Îgûr: Daha sonra Çinceden Arapça ve Farsçaya çevirilen Çin ve Uygur takvimleri üzerine kronolojik bir çalışma.
- Üç zic (İslami astronomi kitabı):
- Tâc ül‐azyâc ve‐gunyet ül‐muhtâc (Astonomi el kitaplarının tacı); El‐musahah bi‐edvâr ül‐envâr maʿa ül‐rasad vel‐i'tibâr adıyla da bilinir.
- Advâr ül‐envâr medâ ül‐dühûr vel‐ekvâr: Meraga'da yürüttüğü astronomik gözlemlerin sonuçlarını içerir.
- Umdet-ül-hâsib ve gunyet-üt-tâlib
- Batlamyus'un Almagest'ine getirilen üç yorum:
- Telhîs ül‐Mecistî (Almagest'in Esasları): MS 1264-75 yılları arasında yaptığı gözlemler esas alınmıştır.
- Hilâsat ül‐Mecistî (Almagest'in Özeti)
- Mukaddimet teteʿallak bi‐harekât ül‐kevâkib (Yıldızların Hareketi Üzerine Mukaddime): Almagest'teki gezegenlerin hareketi üzerine beş geometrik öncül içerir.
Astroloji
değiştirMuhyiddin'in astolojik eserleri çoğunlukla geleceği tahminde kullanılan gezegen kavuşumları ve doğum haritaları üzerinedir.[2]
Matematik
değiştirMuhyiddin, en çok trigonometri üzerine yazdığı Menelaus Teoremi Üzerine Kitap ve Sinüslerin Hesabı Üzerine Tez adlı eserleriyle bilinmektedir. Ayrıca klasik Yunan matematikçilerinin eserleri, özellikle de Öklit'in Elementler'inin düzenli çokyüzlülerin ölçülerinden bahseden 15. kitabına yaptığı yorumlar da meşhurdur.[1][3] Trigonometri hakkında yazdıkları "bazı orijinal öğeler içerir".[2]
Sinüslerin Hesabı Üzerine Tez'inde bir derecenin yaklaşık değerinin hesaplayabilmek için interpolasyon kullanmıştır. Bunu iki farklı yöntemle yapmış, ardından elde ettiği değerleri kıyaslayarak 4 konumda isabet yakalamıştır. Daha isabetli bir değer, Kadızâde Rümî ve Gıyaseddin Cemşid'in çalışmalarına dek elde edilememiştir. Bununla Muhyiddin, pi sayısı (π) için de yaklaşık bir değer bulmuş ve bunu Arşimet'in 96 kirişler ve teğetler çokgeni kullanarak elde ettiği sınırlarla kıyaslamıştır. Delos problemini de incelemiş, ona Hipokrat'ın iki belirli çizgi arasındaki iki ortalama oransalı bulma yöntemiyle yaklaşmıştır.[1]
Kaynakça
değiştir- ^ a b c d e f O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Muhyi l'din al-Maghribi", MacTutor Matematik Tarihi arşivi
- ^ a b c d e Mercè Comes (2007), Thomas Hockey; et al. (Ed.), "Ibn Abī al‐Shukr: Muḥyī al‐Milla wa‐ʾl‐Dīn Yaḥyā Abū ʿAbdallāh ibn Muḥammad ibn Abī al‐Shukr al‐Maghribī al‐Andalusī [al‐Qurṭubī]", The Biographical Encyclopedia of Astronomers, New York: Springer, ss. 548-549, ISBN 978-0-387-31022-0, 5 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF versiyonu (PDF) (İngilizce), 28 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi)
- ^ a b Tekeli, S. (2008) [1970–1980], "Muḥyi 'L-Dīn Al-Maghribī (Muḥyi 'I-Milla Wa 'L-Dīn Yaḥyā Ibn Muḥammad Ibn Abi 'I-Shukr Al-Maghribī' Al-Andalusī)", Complete Dictionary of Scientific Biography. Encyclopedia., 4 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 3 Haziran 2020
- ^ G. Saliba (1985), "Solar observations at the Maraghah observatory before 1275 : a new set of parameters", J. Hist. Astronom., 16 (2), s. 113-122, doi:10.1177/002182868501600202