Noyan (ünvan)

Noyan (çoğunluk için kullanılırken noyad), kökeni Moğol İmparatorluğu'nun ardıllarından Çağatay Hanlığı'nda bir otorite ünvanı olarak Orta Asya hanlıklarında asil soydan gelen sivil-askeri liderleri ifade etmek için kullanılan bir Orta Asya ünvanıydı. Modern zamanlarda Noyan, Asya'da ve Orta Asya'da "efendi", "prens", "başkomutan" anlamına gelen bir isim veya soyadı olarak kullanılmıştır.

Börçigin öncesi dönem

İlk olarak Noyan ünvanı, Moğol göçebe topluluklarının reisleri için kullanılan bir ünvandı.

Moğol İmparatorluğu ve ardıl devletler dönemi

İlhanlılar döneminde bir Noyan olan Şiktur

Cengiz Han döneminde "Noyan" terimi Tümenlerin ve Minganların liderleri için kullanılırdı. Barış zamanları da dahil Noyanlar lider olarak hüküm sürer ve otlak alanları yönetirlerdi. Savaş zamanlarında Tümenlerin ve Minganların savaşçılarına liderlik ederlerdi. Fetihler sırasında Noyanlar'a yönetmeleri için topraklar verilirdi ve 20. yüzyılda etkin bir şekilde aristokrasi haline geldiler. Noyanlar sosyal rütbe olarak sıradan Moğolların üstünde, ancak Cengiz Han'ın torunlarının altındaydı. Noyan ünvanı, Altın Orda Devleti, İlhanlılar ve Çağatay Hanlığı'nda bazen emir ya da bey olarak kullanılırken, Çin'in Yuan Hanedanlığı'na ait tarihi kayıtlarda guanren (官人) olarak kullanılmıştır.

Qing Hanedanı

1694'ten 1911'e kadar Moğolistan'ı yöneten Qing Hanedanı, Moğolistan'da yönetimi Noyon olarak da adlandırılan ünvanla Cengiz Han'ın torunlarına bırakmıştır. Bu dönemde Noyon terimi, Moğolistan çoğunlukla barış içinde olduğu için asilzade çağrışımını kazanmıştır. 1921'den sonra Darga kelimesi Noyon'un yerini alarak memurlar için kullanılan bir terim haline gelmiştir.

Bilinen bazı noyanlar

• Karaçar Noyan
• Baycu Noyan
• Cormagon Noyan
• Cebe
• Subutay
• Mukali
• Burandai