Plaka zırh
Plaka zırh veya levha zırh, demir veya çelikten dövülen, tarihî bir kişisel zırh çeşidi. Roma dönemindeki lorica segmentata gibi erken dönem örnekleri bulunsa da; bütün plaka zırh, Avrupa'da Geç Dönem Orta Çağ zamanı, özellikle 13. yüzyıldan beri zincir zırh üzerine giyilen levha ceketler sonucu, Yüz Yıl Savaşı bağlamında gelişmiştir.
Avrupa'da; İtalya Savaşları ve Burgonya Savaşları'nın muharebe alanlarında giyilen Gotik plaka zırh ile plaka zırhın kullanımı, 15. yüzyılın sonları ve 16. yüzyılda zirveye ulaştı. Dönemin en ağır zırhlı askerî birlikleri; içinde jandarmaların ve erken dönem zırhlı süvarilerinin de bulunduğu ağır süvarilerdir. Bunun yanında İsviçreli paralı askerler ve landsknechtler, bacaklarının altını korunmasız bırakan "üç çeyreklik" daha hafif plaka zırhlar giymişlerdir. Plaka zırh, 17. yüzyılda kullanılmamaya başlamıştır, yine de Avrupa din savaşları boyunca soylular ve zırhlı süvariler arasında yaygın kalmıştır. 1650'den sonra plaka zırh, Dragonların kullandığı basit göğüs plakaları (gövde zırhı) haline gelmiştir. Bunun nedeni, hatırı sayılır ölçüde bir uzaklıktan zırhı delebilen, bu sayede bütün plaka zırhın masraf/fayda oranını büyük ölçüde düşüren çakmaklı tüfeğin gelişimidir. 18. yüzyılın sonlarına doğru, şarapnel tesirli top mermilerinin gelişimiyle birlikte piyadeler için göğüs plakası yeniden önem kazandı. Modern dönemde ise, II. Dünya Savaşı zamanında şarapnel yelekleri içine dikilen çelik plaka kullanımı vardır. Bunun yerini 1950'den sonra kullanılan lifli polimer gibi daha modern malzemeler almıştır. Plaka zırhların, Avrupalı askerlerin hareket kabiliyetini ciddi bir biçimde olumsuz etkilediği düşüncesi, genel bir yanlış kanıdır. Aslında plaka zırh, modern bir itfaiyecinin giydiği oksijen giysisinden daha hafiftir ve ağırlık olarak daha dengeli dağılmıştır.[1]
Erken tarihi
değiştir
Göğsu ve bacakları koruyan kısmi plaka zırh, Antik Yunanistan'da ve Antik Roma'da kullanılmıştır, ancak Roma İmparatorluğu'nun yıkılışıyla birlikte bu zırh, yüksek masraf ve işçilik istediği için kullanılmamaya başlanmıştır. Tek parça plaka şeklindeki zırhlar, 13. yüzyılın sonlarından itibaren, kaval kemiği ve eklemleri korumak için kullanılmaya başlanmıştır ve genel olarak bir zincir zırh üzerine giyilmeye başlanmıştır.
Ortaçağ'ın son dönemleri
değiştir
14. yüzyılın sonlarında, daha büyük ve bir bütün halindeki plaka zırhlar geliştirilmeye başlamıştır. 16. yüzyılın başlarında, pek çoğu bir işçilik ve tasarım şaheseri olan Nürnberg isimli bütün zırhlar üretebilmek için kask ve boyunluk tasarımları yapılmıştır.[2]
Zırh yapımıyla ilgili tekniklerde Avrupalı liderler kuzeyli İtalyanlar ve güneyli Almanlardı. Bunun sonucu olarak Milano'dan çıkan Milano zırh tarzı ve Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'ndan çıkan Gotik tarzı gibi çeşitler ortaya çıkmıştır. Ayrıca İngiltere de kendine has bir tarzı olan Greenwich' zırhını üretmiştir. Osmanlı Devleti de, büyük miktarda zincir zırh ile birleştirerek, plaka zırhı geniş ölçüde kullanmıştır. Yeniçeri müfrezesi gibi hücum kıtaları tarafından çokça kullanılmıştır.
Rönesans döneminde, kraliyet için ayrıntılı bir şekilde dekore edilmiş plaka zırhlar üretilmiştir. Fransa kralı II. Henri için çivitleme, varaklama ve gümüşleme gibi tekniklerle yapılan gofrajlı plaka zırh, bu dönemin en ünlü zırhlarından biridir.[3]
Silah teknolojisi üzerinde etkileri
değiştir
Plaka zırha kılıç ile yapılan savurma hamleleri neredeyse hiç zarar veremez. Ayrıca, giyen kişiyi kargı veya mızrak ile yapılan batırma hamlelerine karşı üstün bir koruma sağlarken, topuz gibi kör silah yaralanmalarına karşı da makul ölçüde bir koruma sağlar.
Plaka zırhın evrimi, hücum silahlarının belli bir yöne doğru gelişimini tetikledi. Bu zırh, kesiklere ve savurma hamlelerine karşı etkiliyken, uzun konik uçlu kılıçlarla veya uzun saplı baltalı kargı veya mızraklı balta gibi silahlarla yapılan delme veya saplamaya hamlelerine karşı zayıftır. Ok veya kısa okun bu zırh üzerindeki etkileri tartışmalıdır. Uzun yay ve tatar yayı gibi silahlar, yeterice yakın mesafeden plaka zırhı delebilecek atışlar yapabilir,[4] bilhassa Visbyl Muharebesi'nde bunun örnekleri görülmüştür,[5] yine de tarihçi Jean Froissart'ya göre 1356 yılındaki Poitiers Muharebesi'nde atılan okların, İngilizler tarafından kullanılan okların bodkin uçlu olmasından dolayı plaka zırhlara karşı çok da etkili olmadığını öne sürmüştür, başarılı atışlar olduysa bile, plaka zırhın zayıf olan yan taraflarından girdiği içindir. 14. yüzyıl plaka zırhlarının evrimi, çubuklu silahların gelişimini tetiklemiştir. Plakayı delmesi için indirilen darbenin enerjisini küçük bir alanda toplayacak şekilde tasarlanmışlardır. Zırh üzerine vurularak darp yaralarına yol açmak için gürz, savaş çekici ve çekiç başlı çubuklu silahlar kullanılmıştır.
Oluklu plakalar dekoratif amacının yanı sıra, savurmalara veya darp etkisine karşı zırhın bükülmemesini sağlar. Ancak bunun karşılığında, delici hamleleri daha kolay yakalaması gibi bir dezavantajı vardır. Alman Eskrim Okulu'nda öğretilen zırh tekniklerine göre; bu zırh, saldıran kişinin zırhın zayıf noktalarına odaklanmasına neden olduğu için, zırhsız yapılan kılıç dövüşü tekniğiyle zırhlı yapılanın arasında çok büyük fark vardır. Plaka zırhın zayıf noktaları nedeniyle pek çok savaşçı, plaka zırhının altına bir de zincir gömlek giyer. Sonradan, bütün haldeki zincir gömlekler, zırh ceketlerin içine dikilen gousset ismindeki zincir yamalarıyla değiştirilmiştir. Plaka zırh için yapılan ileri oluşumlardan biri de besagew isimli; koltuk altını, dirseği ve dizi kaplayan, eklemin içini koruyan yuvarlak plakalardan oluşan bir yapıdır.
Rönesans dönemi
değiştir
Rönesans dönemi Maximilian zırhı, 15. yüzyıla ait beyaz zırhın karşıtı olarak, plili ve dekoratif oyma baskılı ifade edilir. Ayrıca bu dönemde, 15. yüzyıl tarzı kaskların karşıtı olarak, kapalı miğferler kullanılmıştır.
Rönesans dönemi plaka zırh takımı: miğfer, boyunluk zırh (veya bevor), omuzluk zırh (veya kolçak), dirseklik zırh, ön kol zırhı, zırh eldiven, gövde zırhı, kalçalık zırh, tasset, but zırhı, zincir etek, uyluk zırhı, dizlik zırh, dizçek ve sabaton parçalarından oluşmaktaydı. Tavlanmış çelikten yapılan bütün bir plaka zırh takımının, 20 kg civarında bir ağırlığı vardı.[6] Zırhın ağırlığının beden üzerinde dengeli dağılmasından dolayı, bu tür bir zırhı giyen kişi; çevikliğinden bir şey kaybetmemekte, serbestçe hareket edebilmekte, zıplamakta ve koşabilmektedir.
Piyade zırhı
değiştir16. yüzyıl paralı askerleri arasında yaygın olan, indirgenmiş plaka zırh şeklindeki piyade zırhı; göğüs plakası, burgonet, morion, zırh eldiveni gibi parçalardan meydana gelir. Ayrıca pek çok kaynağa göre küçük bir piyade birliği için, bir plaka zırh takımının fiyatı karşılığında, mühimmat zırh karşılanabilmekteydi. Toplu üretilen mühimmat zırhı, genelde şövalye zırhlarından daha ağır ve daha kalitesizdir.[7]
Atlı mızrak dövüşü zırhı
değiştir
Atlı mızrak dövüşü alanında özelleştirilmiş zırh, 15. yüzyılın sonları ve 16. yüzyılda geliştirilmiştir. Normal bir zırhtan çok daha ağır olan bu zırh, 50 kg kadar ağır olabilmekteydi. Zaten ayakta dövüş için tasarlanmayan bu zırh, serbestçe harekete izin vermiyordu. O dönemin savaş atlarının taşıyabildiği maksimum ağırlık, sınırlayıcı tek faktördü.
Orta Çağ atlı mızrak dövüşünün kökeni, Yüksek Ortaçağ dönemindeki ağır süvariler üzerindeki askeri taktiklere dayanır. Bu taktikler, 14. yüzyılda kullanılmaz olmuştur ve 15. yüzyıldan beri atlı mızrak dövüşü, savaşla doğrudan ilgisi olmayan bir spor (Hastilude) haline gelmiştir. 1490'larda imparator I. Maximialian, bu sporu mükemmelleştirmek adına pek çok çaba sarf etmiştir ki kendisi de bu yüzden "Son Şövalye" lakabını almıştır. Rennen ve Stechen, 15. yüzyılda geliştirilen ve 16. yüzyıla kadar yapılan, sportif atlı mızrak dövüşünün iki tarzıdır. Bu iki atlı mızrak dövüşü stili için kullanılan zırhlar, Rennzeug ve Stechzeug olarak bilinir. Stechzeug, ata binen kişinin hareketlerini neredeyse tamamen önleyecek derecede, aşırı ağır bir zırh olarak geliştirilmiştir. Bu zırhın, tasarlanan en son biçimleri, fonksiyonel bir zırh takımından çok, at zırhıyla bütünleştirilmiş zırh şeklinde bir kabini andırır. 16. yüzyıl Almanya'sının son dönemlerindeki bu gibi sportif atlı mızrak dövüşü teçhizatı, özellikle Mark Twain'in A Connecticut Yankee in King Arthur's Court eseriyle yaygınlaşan, Orta Çağ zırhlarının çok ağır ve hantal olduğu gibi modern yanlış anlamalara yol açmıştır.[8][9] Stechzeug zırhı aşırı ağır bir miğfere sahiptir. Stechen dövüşündeki amaç, mızrak ile rakibin miğferine vurarak, miğferin üst kısmını çıkarmaktır. Darbeyle üst kısmı çıkan bir miğfer tasarımı, miğferin çok ağır olmasına sebep olmuştur.
Rennen dövüşlerinin, Stechen ile karşılaştırıldığında, nispeten daha hafif temasla yapıldığı görülür. Buradaki hedef, rakibin kalkanına vurmaya çalışmaktır. Bu alanda üretilen Rennzeug zırhı; ağır zırhlı "tamamen temas"ın bulunduğu Stechen dövüşüne göre daha çok beceriye dayalı bir atlı mızrak dövüşü isteyen Maximilian'ın talebi üzerine geliştirilmiştir. Rennzeug zırhında, kalkan yay mekanizmalarıyla ön kol bölgesine oturtulmuştur ve gelen bir mızrak darbesi üzerine, yere düşmektedir.
-
Stechzeug; çizimde, vücudun alt kısmını koruyan parçalar, ayrıca çizilmeyen at zırhı ile birleştirilmiştir. -
Rennzeug -
1480'lere uzanan Kolbenturnier için tasarlanmış zırh. Kolbenturnier, Geç Dönem Orta Çağ'ında yapılan bir turnuva çeşididir. Atlı mızrak dövüşünden farklı olarak iki takım bulunur. Rakipler birbirlerinin miğferlerinin tepesine, kolben isimli sopalarla vurmaya çalışır.
Erken Modern dönem
değiştir
Plaka zırh, 17. yüzyıl sonu piyade birlikleri ve cuirassierler, dragonlar, demi-lancerlar ve Polonyalı Hussarlar gibi atlı birlikler tarafından sıkça kullanılmaktaydı. 16. yüzyıl piyade zırhı, 1600'lerden itibaren Savoyard tipi üç çeyreklik zırha dönüştü.
Bütün plaka zırhın üretimi pahalıydı ve bu yüzden toplumun üst sınıfına özgü bir zırh olarak kaldı. Plaka zırh, ucuz misket tüfeklerinin kullanıma girmesi nedeniyle savaş meydanında işe yararlılığı son bulsa da; bolca dekore edilmiş zırh takımları, 18. yüzyıl soyluları ve generalleri arasında moda olarak kalmaya devam etti.
18. yüzyılda inişe geçişi
değiştirKaliteli ve ağır zırhlar dışındaki tüm zırhları delebilen güçlü ateşli silahların icadıyla birlikte plaka zırhların modası geçmiştir. Ateşli silahların artan gücü ve elde edilebilirliği, ayrıca büyük ve devlet destekli orduların doğası gereği, daha ucuz ve hareket kabiliyeti yüksek askerler için büyük miktarda plaka zırh ıskartaya çıktı. Bacak koruması, zırh takımlarının ilk giden parçasıydı, yerine uzun deri botlar geçti. 18. yüzyılın başlamasıyla birlikte; savaş alanında sadece mareşaller, kumandanlar ve kraliyet hanedanı; pratik yararlarından çok, statü ve rütbe göstergesi olarak zırh takımı giyiyordu. Kraliyetin 18. yüzyılın ilk yarısında zırhlarıyl görünmeleri bir moda olarak kaldı, ancak bu gelenek bile yavaş yavaş ortadan kalkmaya başladı. Böylece, Veliaht Prens II. Friedrich'in 139'da çizilen bir resmi, onu bir zırh takımı içinde gösterirken, daha sonra 1760'larda çizilen başka bir resmi, onu Yedi Yıl Savaşı'nda muzaffer bir kumandan olarak üniforma giyerken ve üç köşeli şapka takarken tasvir eder.
Ancak beden zırhı 18. yüzyıl boyunca özellikle cuirassierler gibi süvari birlikleri tarafından kullanıldı. Zırhta, giyen kişiyi uzaktan gelen mermilere karşı koruyan, gövdenin ön ve arkasını kapatan iki plaka bulunurdu. Bu zırha, sarkık şapkanın altına takılan bir kask eşlik ederdi.
Japonya'da plaka zırh
değiştir
4. ve 5. yüzyıl boyu, Kofun dönemi Japonya'sında, ileri derecede gelişmiş kasklar ve tanko isimli gövde zırhları yapılmaktaydı.[10] Japonya'da plaka zırh ise Nara dönemi'nde (646-793) yapılmaktaydı. Hem plaka zırh hem de lamellar zırh, mezar tümseklerinde bulunmuştur. Ayrıca, bütün zırh giymiş bir savaşçıyı temsil eden, haniva isimli kilden yapılmış figürler de bulunmuştur.[10]
Japonya'da Sengoku dönemi (15. ve 16. yüzyıllar) yapılan savaşlarda, devamlı büyüyen piyade birlikleri (aşigaru) için büyük miktarda zırh üretimi gerekiyordu. Basit kalitede (okaşi)[11] göğüs zırhları (dou veya dō) ve kasklar (kabuto) topluca üretilmiştir.
1543'te, Tanegaşima isimli çakmaklı tüfekler, Portekizliler tarafından Japonya'ya getirildi.[12] Japonlar, Portekizlilerden elde ettikleri çakmaklı tüfekleri üretmeye başladılar ve çatışmalarda kullanılan bu ateşli silahlar, samurayların yüzyıllardır giydiği lamellar zırhın, gitgide kullanılmamasına neden oldu. Japon zırh ustaları, Avrupa tarzını örnek alarak, zırhlarında saf demirden plakalar kullanmaya başladılar[13] ve nihayetinde plaka zırh, samuray savaşçıları için bir standart oldu.[14][15] Eski tarzdaki lamellar zırhlardan farklı olan, yeni nesil Japon plaka zırhlarına tosei gusoku (Türkçe: yeni zırhlar) denildi.[16] Japon zırh ustaları, tameşi gusoku (Türkçe: mermiyle denenmiş) ismini verdikleri kurşun geçirmez demir ve çelik plakalar tasarladılar. Bu yüzden 1500lerin sonlarında, ateşli silahların sık kullanılmasına karşılık zırh giymeye devam edildi.[17][18]
17. yüzyıl Japonya'sında zırh kullanımı bir sona ulaştı ama yine de samuraylar, 1860'ların sonuna kadar plaka zırh kullanmaya devam ettiler. Samuray zırhının son kullanılışı 1877'deki Satsuma Ayaklanması'na denk gelir.[19]
20. yüzyıl ve modern gövde zırhları
değiştir
Amerikan İç Savaşı sırasında tekrar ortaya çıkan gövde zırhları, karışık bir başarı yakalamıştır. Yine de, zamanının zırhlı yelekleri pahalıydı ve bu yüzden dağıtılan bir teçhizat değildi, bireysel olarak askerler tarafından satın alınıyordu. Bu durum; zırhın etkisinin, büyük bir oranda onu yapan kişye bağlı olduğu anlamına gelir. Plaka zırh, Avustralyalı haydut Ned Kelly ve çetesi tarafından başarılı bir şekilde kullanılmıştır ve bu onlara, polisle girdiği silahlı çatışmalarda bir üstünlük sağlamıştır. Napolyon'un ve Fransız, Alman ve Britanya imparatorlukları tarafından cuirassier isimli ağır süvariler için süvari zırhı; 19. yüzyıl'dan, Fransız cuirassierlerin zırhlarıyla birlikte Paris dışına düşmanlarıyla karşılaşmak için gittiği, I. Dünya Savaşı'na kadar aktif olarak kullanılmıştır. Savaş sırasında iki taraf da şarapnel zırhıyla deneyler yapmıştır ve bazı askerler kendilerinin sahip olduğu zırhları kullanmışlardır. Bu işe özel, American Brewster Body Shield gibi balistik zırhlar, geniş çapta üretilmemiştir.
1916'da Fransız ordusundan General Adrian, ordulara hafif ve giyilmesi kolay, karın bölgesini koruyan bir zırh sağlamıştır. Bu zırh, dikdörtgen metal bir levhanın, eğri şeklinde bükülerek karın bölgesine bir nebze uygun hale getirilmesiyle oluşturulmuştur. Kalça ve kasık korumaları bu zırha ek olarak takılmıştır. General Adrian ayrıca, karın bölgesinin korumasına katılan ve boyunluk zırh ile tamamlanan bir göğüs plakası planlamıştır. 2.5 kilogram ağırlığındaki bu zırhlardan aşağı yukarı üç yüz tane yapılıp üzerinde deneyler uygulanmıştır.[20]
Plaka zırh II. Dünya Savaşı sırasında kısa bir süreliğine yeniden ortaya çıktı. Tabanca ve hafif makineli silah mermilerini geçirmeyen göğüs plakaları, bazı seçkin Sovyet Muhafızları piyade birliği tarafından giyilmekteydi. Japonya ve ABD tarafından birkaç zırh prototipi yapılmıştır ancak masrafları ve metale olan aşırı ihtiyaç nedeniyle hiçbiri seri üretime geçmemiştir. Kore Savaşı'nda gövde zırhı, ABD piyadelerine yeniden tanıtıldı ve Vietnam Savaşı'yla daha büyük bir boyut kazandı. Günümüzde Irak'taki modern ABD birlikleri her zaman kevlar kasklar takmakta ve zırhlı yelekler giymektedirler. Zırhlı yelekler sıklıkla seramik plakalar ile güçlendirilmiştir. ABD Hava Kuvvetleri plaka zırh formunda şarapnel yelekleri kullanmıştır. 1970'lerde aramid (kevlar veya twaron) gövde zırhlarının ortaya çıkışıyla birlikte metal (özellikle titanyum) levhalar, kurşun geçirmez yelek olarak kullanıma geri döndü. Daha hafif seramik plakalar, halâ birinci dünya askeriyelerinin tercihidir, ancak daha ucuz bir seçenek isteyenler tarafından titanyum ve balistik çelik de kullanılmaktadır.
Yapı maddeleri
değiştir
Günümüzdeki en eski plaka zırh tunçtan yapılmış ve Antik Yunan ordusunda özellikle seçkin askerler tarafından kullanılmıştır. Tunç, işlemesi ve dövmesi kolay olan bir maddedir, ancak tuncu oluşturmak için gereken bakır ve kalay madenleri birbirine yakın olmadığı için elde edilebilirliği daha düşüktür. Bunun karşılık zırh görevi için uygun olan demir, sağlamlığı ve elde edilebilirliği sebebiyle Avrupa ve Orta Doğu'nun ileri askerî birliklerinde kullanımı gittikçe artmıştır.
Çeliğin yapım yöntemi gitgide mükemmelleştirilmiştir ve çelik, seri üretilen zırhlar dışında demirin yerini almıştır. Çelik, ateşli silahların bulunmasıyla gittikçe daha güçlü ve kalın yapıldı, ancak neticede ateşli silahlar için gereken koruma zor bir hale geldi ve çelik zırh, pek çok birlik için pahalı bir seçenek haline geldi.
20. yüzyılda titanyum ve aşırı sertleştirilmiş "balistik çelik" kullanıma girdi. Daha sonra ise alüminyum oksit ve silisyum karbür ile yapılan seramik plakalar korunma amaçlı giysilerde kullanıldı.
Ayrıca bakınız
değiştirKonuyla ilgili yayınlar
değiştir- R. E. Oakeshott, European weapons and armour: From the Renaissance to the industrial revolution (1980). (İngilizce)
Kaynakça
değiştir- ^ Breiding, Dirk. "Department of Arms and Armor, The Metropolitan Museum of Art". metmuseum.org. 28 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2012.
- ^ "Middle Ages: Armor". Middle Ages: Armor. MiddleAges.Net. 2 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.
- ^ "Heilbrunn Timeline of History: The Decoration of European Armor". Metropolitan Museum of Art. 24 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2011.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2012.
- ^ James, Lawrence (2003). Warrior Race: A History of the British at War. St. Martin's Press. s. 119. ISBN 0-312-30737-3.
- ^ Wise, Terence (1983). The Wars of the Roses. Osprey Publishing. ISBN 0-85045-520-0.
- ^ Ellis, John (1978). Cavalry: The History of Mounted Warfare. Putnam.
- ^ Woosnam-Savage, Robert C. (2002). Brassey's Book of Body Armor. Potomac Books, Incorporated. ISBN 1-57488-465-4.
- ^ a b Oriental Armour, H. Russell Robinson, Courier Dover Publications, 2002, 167. sayfa 14 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ The Watanabe Art Museum Samurai Armour Collection, Volume I, Kabuto & Mengu, Trevor Absolon, 130. sayfa 21 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Tanegashima: the arrival of Europe in Japan, Olof G. Lidin, Nordic Institute of Asian Studies, NIAS Press, 2002 25 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ "The Grove encyclopedia of decorative arts, Volume 1, Gordon Campbell, Oxford University Press US, 2006, 36. sayfa". 11 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2012.
- ^ The Hutchinson dictionary of ancient & medieval warfare, Matthew Bennett, Taylor & Francis, 1998, page 145 19 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Samurai: The Weapons and Spirit of the Japanese Warrior, Clive Sinclaire, Globe Pequot, 2004, page 49 24 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Samurai: The Weapons and Spirit of the Japanese Warrior, Clive Sinclaire, Globe Pequot, 2004, 32. sayfa 24 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ "The Watanabe Art Museum Samurai Armour Collection, Volume I, Kabuto & Mengu, Trevor Absolon, Trevor Absolon, 16. sayfa". 14 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2012.
- ^ The Watanabe Art Museum Samurai Armour Collection, Volume I, Kabuto & Mengu, Trevor Absolon, 78. sayfa 25 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Samurai: The Weapons and Spirit of the Japanese Warrior, Clive Sinclaire, Globe Pequot, 2004, 58. sayfa 26 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Helmets and body armor in modern warfare (Google eBook), Bashford Dean, Metropolitan Museum of Art (New York, N.Y.), Yale University Press, 1920, 107.-111. sayfalar
