Rodos ve On İki Ada'nın işgali

Rodos ve On İki Ada'nın İşgali veya On İki Ada'nın işgali isimli harekât 1912 yılında On İki Ada'nın Trablusgarp Savaşı sırasında İtalyanlar tarafından yapılan çıkarmalar sonucu işgale uğramasıyla gerçekleşti.

Rodos Savaşı
Trablusgarp Savaşı
Rodos ve Oniki Ada'nın Ege Denizi'ndeki coğrafi konumu
Tarih 24 Nisan 1912-Mayıs 1912 Bölge Oniki Ada, Ege Denizi Sonuç İtalyan zaferi
Taraflar
İtalya Krallığı	Osmanlı İmparatorluğu
Komutanlar ve liderler
Amiral Ernesto Presbitero Amiral Viale Amiral Revel Korgeneral Giovanni Ameglio	Binbaşı Abdullah Bey (Rodos adasında)
Güçler
Rodos: 10.400 asker ve savaş gemileri Stampalia: +100 asker ve "Pisa" zırhlısı Herke: 103 asker ve 3 kruvazör Kilimli: +50 asker ve 2 torpidobotu İncirli: 50 asker ve 1 savaş gemisi ile 1 torpidobotu Leros: 500 asker İstanköy: +200 asker ve 1 savaş gemisi Diğer adalar: Birkaç bin asker	Rodos: 960-1.200 Stampalia: 10 jandarma Herke: ~10 jandarma Kilimli: 10 jandarma İncirli: 6 jandarma Leros: 14 jandarma İstanköy: 20 jandarma Diğer adalarda: 20-40 jandarma
Kayıplar
Rodos:4-9 ölü, 33 yaralı	Rodos:83 ölü, 26 yaralı, geri kalanı esir alındı Diğer adalarda bulunan jandarma birlikleri esir alındı

Harekat öncesi durum

Taraflar arasındaki diplomatik temaslarda İtalyanlar, Osmanlı hükümetini barışa zorlamak için Ege Denizi'ndeki birkaç adanın işgal edilmesinin veya Anadolu sahil kentlerinden birine çıkartma yapmanın Üçlü Ittifak'a aykırı olmayacağını illeri sürüyor, hatta Rodos ve Oniki Ada'nın Avrupa'da değil, Asya'da bulunduklarını iddia ediyorlardı.

İtalya, Akdeniz'de harekete geçmeden önce diğer Avrupalı devletlerin onayını almak istiyordu. Avusturya'ya ilk başvuru yapıldı. Ekim 1911 İtalyanlar niyetlerini haberdar ettikten sonra Avusturya Hariciye Nâzırı Aerental böyle bir girişimin Balkanlarda durumu bozabileceğini ve 1882 tarihli Üçlü ittifak antlaşmasının 7. maddesinde belirtilmiş Avusturya çıkarlarına zarar vereceğini söyleyerek karşı çıktı. İtalya, Üçlü ittifak anlaşmasını yenilememe tehdidiyle Avusturya'yı yumuşatmayı başardı.

Almanya ise başlangıçta ilgisiz davrandı. Osmanlı Devleti'nin Rodos ve Oniki Ada'da önemsenecek bir askeri kuvveti bulunmadığından Adaları işgal etmenin İtalya'ya hiçbir yarar sağlamayacağını görüşünü sergiledi. Fransa ve İngiltere'nin yaklaşımları ise diğer devletlerinkinden farklı olmadı. Fransız hükûmetinin görüşüne göre, Osmanlı Devleti barışa yanaşmıyordu o yüzden İtalya'nın hareket serbestisine sahip çıkması gerektiğini düşünüyordu. İngiltere ise, İtalya'nın yapacağı harekât çıkarlarını zedelemediği sürece Adaların işgali ve Türk şehirlerinin taciz edilmesinde bir sorun görmüyordu. Boğazlar (İstanbul Boğazı ve Çanakkale Boğazı) üzerinde hakimiyet kurmaya çalışan Rusya ise İtalya'nın Osmanlı'yı bir iki hayati noktasından vurmasının Rusya'yı memnun edeceğini ve bunun Rus isteklerine sürekli muhalefet eden Türklerin burnunu sürteceğini söylemiştir.

Osmanlı Devleti ise Rodos, Sakız, Sisam ve Midilli gibi önemli gördüğü adalara takviye kuvvetleri sevketmek ve yine Rodos ve Midilli ile Limni ve İstanköy adalarına silah göndermek suretiyle tedbirler almaya çalıştı.

İtalya önceden adaların Anadolu ile irtibatını kesmek ve böylece Ege'deki harekâtının Osmanlı Devletince izlenmesine engel olabilmek amacıyla haberleşme kablo ve istasyonlarını tahrip eden İtalyan Donanması, adaları işgal için harekete geçti.

Adaların işgali

Stampalia

İtalya'nın hedefindeki ilk ada Stampalia (Astipalaia/Astipalea) idi. Stampalia coğrafi konumu bakımından büyük stratejik öneme sahipti. Ada 24 Nisan 1912 tarihinde Amiral Presbitero komutasındaki bir İtalyan filosu tarafından işgal edildi. Adada karşı koyabilecek Osmanlı'ya ait savunma kuvveti mevcut değildi. Adaya çıkan İtalyan askerleri, yerli Rumlar tarafından büyük bir törenle karşılandılar. İşgal Atina ve New York'taki Rum basını tarafından da övgü ile karşılandı.

Herke

9 Mayıs 1912'de Herke (Harki) adası işgal edildi. "Europa", "Toscanna" ve "Duca degli Abruzzi" kruvazörlerinin refakatında adaya 103 İtalyan askeri çıktı. İtalyan askerleri adayı kısa zamanda ele geçirip adada bulunan Türk jandarma birliğini esir aldı. İtalyan birliğinin komutanı Rum Belediye Başkanını Herke'nin idaresi ile görevlendirdikten sonra İtalyan birlikleri savaş gemileri ile adadan ayrıldılar.

Kilimli

12 Mayıs 1912'de Kilimli (Kalymnos/Kalimnos) Amiral Presbitero'nun komutasındaki iki İtalyan torpidobotu ile çıkarılan 50 askerle işgal edildi. Adayı korumakla görevli 10 kişilik bir jandarma birliği bulunuyordu. Kilimli'nin işgalini, Stampalia'nın işgalinden beri oradaki Türkler tarafından bekleniyordu. Bu yüzden işgali sakin ve çaresiz karşıladılar. Adanın işgali Rum halkı tarafından memnuniyetle karşılandı. Adada bulunan Kaymakam ve Mahkeme Başkanı dahil bazı yetkililer adada gizli yerlerde saklanmışlardı. Bu kişiler kısa zaman içinde bulunduktan sonra caddelerde dolaştırılıp alay edildikten sonra gemilere bindirildiler.

İncirli

12 Mayıs günü İncirli (Nisyros/Nissiros/Nisiros) adasına İtalyan kuvvetleri çıktı. "Roma" isimli savaş gemisi ve torpidobotu Lefcantio kıyılarına demir attı. Adaya 50 kişilik bir müfreze birliği çıkarıldı. Adada bulunan 6 jandarma'yı esir aldılar ve adaya İtalyan bayrağını çektiler.

Rodos

Amiral Viale, Amiral Presbitero komutasındaki filolar ve Amiral Revel komutasındaki nakliye gemileri ve çıkartma kuvvetleri Rodos adasına yöneldiler. İtalyan gemilerinin bir kısmı liman önünde gösteri yaparak adanın kuzey ucuna doğru seyrederken diğer kısmı da nakliye gemileriyle beraber Rodos şehrinin güneyinde bulunan ve çıkartma için uygun bir yer olan Kalitea Plajı'na yöneldiler. İtalyanlar adaya ilk askeri çıkarmağı 4 Mayıs'ta gerçekleştirdi. İtalyanlar, adada bulunan Osmanlı kuvvetlerinin mevcudunu 2.000 ile 5.000 kişi arasında tahmin ediyorlardı. Adada ise sadece 960-1.200 kişi olan Osmanlı kuvvetleri bulunuyordu. Rodos Valisi Suphi Bey'in İtalyanlara karşı koyacak gücü yoktu. Bu yüzden vali adanın işgalini protesto etmek için görevinden ayrıldı. Bazı yabancı kaynaklar Rodos'un Osmanlı yönetiminin yerli Müslüman halktan 10.000 kişiyi milis gücü olarak silahlandırdığını iddia ediyor fakat bunların savaşa katılıp katılmadığı bilinmiyor. Adada bulunan Osmanlı kuvvetleri savunma açısından daha müsait olan merkezdeki Psithos (Psinthos) köyüne çekildiler. Kuvvet gücünü yüksek tahmin ettiklerinden dolağı İtalyanlar hemen Osmanlı Kuvvetlerinin üzerine yürümeye cesaret edemediler. Ancak İtalyanların adaya çıkardıkları asker sayısı 10.400 kişiyi bulduğunda Korgeneral Ameglio, Psithos'a yürüme emrini verdi. Hiçbir yerden yardım alamayan Türk askerlerinin başka bir düşmanı da yerli Rumlardı, Türklere yiyecek vermedikleri gibi adanın bütün halkı İtalyanlara yardımcı olmak için adeta seferber oldular. Türkleri gözetlemek için tepelerde sabahlara kadar nöbet tutular, en küçük bir hareketi bile İtalyanlara haber verdiler. 15 Mayıs'ta Psithos'a İtalyan saldırısı başladı. Denizden ve karadan başlayan bombardıman karşısında iki gün dayanabilen Türk birlikleri, kendilerinden on misli güçlü düşman çemberini yaramayınca teslim oldular. 17 Mayıs'ta, Osmanlı garnizonu başlarında komutanları Abdullah Bey ile teslim oldular. Böylece Rodos'ta Osmanlı hakimiyeti sona erdi.

Leros

İtalyanlar, Rodos'tan sonra Leros adasına yöneldiler. Adanın limanına gelen İtalyan gemileri, karşılarında hiçbir savunma kuvveti göremediler. 12 Mayıs'ta adaya 500 asker çıkaran İtalyanlar, Türk karakolunda bulunan 14 jandarma ile bütün Osmanlı memurlarını esir aldılar. İtalyan donanması, diğer küçük adaları da hiçbir mukavemetle karşılaşmadan işgal etti. Amiral Presbitero yerli Rum halkı tarafından büyük coşkuyla karşılandı.

İstanköy

İstanköy (Kos) adası 20 Mayıs 1912 günü işgal edildi. "Napoli" savaş gemisinden karaya çıkan askerler hiçbir direnişle karşılaşmadan askeri ve mülki yetkilileri esir aldı. Gece boyunca İtalyanlar Coan Limanı'ndan demirli kaldıktan ve Rum halktan Türk kuvvetlerinin durumu hakkında bilgi aldıktan sonra İstanköy içerisinde ilerleyerek 20 jandarmayı esir alıp İstanköy'ü işgal ettiler.

Diğer adalar

12 Mayıs 1912'de Kaşat (Kaşot/Kasos), Batnaz (Patmos), Kerpe (Karpathos), İlyaki (Tilos). 16 Mayıs 1912'de Lipsos (Leipso). 19 Mayıs 1912'de Sömbeki (Symi/Syme/Simis). Ayrıca bu adalar dışında sayıları 15'i bulan küçük adacıklar da işgale uğradı. Böylece Rodos ve Oniki Adalarla onların etrafındaki küçük adalar İtalyan hakimiyetine geçmiş oldu.

Sonuç

Dörtyüz yıl boyunca Osmanlı'nın hoşgörüsü sonucu imtiyazlı bir hayat süren Adalar halkı, İtalyanları, hristiyanlığın kurtarıcıları gibi karşıladılar ve kiliselerde kurtuluş ayinleri düzenlediler. Yerli Rum halkın İtalyan askerleriyle yaptıkları işbirliği sonucu Rodos ve On İki Ada'daki Osmanlı hakimiyeti sona erdi. Ayrıca Osmanlı Devleti adaları kaybedince malları için yüksek gümrük vergileri uygulanmaya başlandı.

Görseller

• 
  Oniki Ada valiliği haritası. Belediyeler alfabetik sıraya göre numaralanmış
• 
  Ege Denizi'ndeki adalar ve Oniki Ada (Dodekanes)
• 
  "Pisa" zırhlısı Trablus yakınlarında iken
• 
  İtalyan birlikleri 4 Mayıs 1912'de Rodos'a ayak basarken
• 
  16 Mayıs 1912: Rodos'ta Türk garnizonun İtalyan generali Ameglio'a Psithos yakınlarında teslim olurken

Ayrıca bakınız

• On İki Ada Türkleri

Dış bağlantılar

• İstanköy, Tarihçe17 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kaynakça

• Rodos ve Oniki Ada'nın İtalyanlarca işgali - Dr. İsrafil Kurtcephe13 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Rodos ile 12 Ada'nın İtalyalar Tarafından İşgali ve İşgalden Sonra Adaların Durumu (1912-1918) - Necdet Hayta24 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• archive.org, Internet Archive, The history of the Italian-Turkish War, September 29, 1911, to October 18, 1912