Vikipedi

Rusya Federasyonu Devlet Marşı

Rusya'nın ulusal marşı
(Rusya Ulusal Marşı sayfasından yönlendirildi)

Rusya Federasyonu Devlet Marşı (Rusça: Государственный гимн Российской Федерации, Gosudarstvenniy gimn Rossiyskoy federatysii), Rusya'nın resmî devlet marşı. Bestesinde, Aleksandr Aleksandrov'a ait Jit stalo luçşe (Türkçe: Hayat daha iyi hâle geldi) ve Bolşevik Parti Marşı'ndan uyarlanan Sovyetler Birliği Marşı'nın müziği, güftede ise Sovyet marşının söz yazarı Sergey Mihalkov'un yeniden yazdığı sözler kullanılmıştır. Sovyetler Birliği Marşı, 1944 yılından itibaren "Enternasyonal" marşının yerine resmî marş olarak kullanılmaya başlandı. Marş, 1956-1977 yılları arasında destalinizasyon politikaları nedeniyle sözsüz, sadece enstrümantal çalındı. 1977 yılında eski Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri Josef Stalin'e atıf yapan sözler çıkartıldı, yine Mihalkov tarafından yazılan komünizmin ve II. Dünya Savaşı'nın zaferlerine vurgu yapan sözlerle değiştirilerek kullanılmaya başlandı.

Государственный гимн Российской Федерации
Türkçe: Rusya Federasyonu Devlet Marşı
Gosudarstvennıy Gimn Rossiyskoy Federatsii
 Rusya
Ulusal Marşı
GüfteSergey Mihalkov, 2000
BesteAleksandr Aleksandrov, 1939
Kabul tarihi25 Aralık 2000 (beste)
30 Aralık 2000 (güfte)
Ses örneği
noicon
Vokal
Moskova Kremlin Korosu
Rusya Federasyonu Devlet Marşı
Tek dörtlük (Türkçe alt yazılı)
Dinlerken sorun mu yaşıyorsunuz? Medya yardımı alın.

Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti dışındaki Sovyetler Birliği'nin tüm cumhuriyetlerinin kendi ulusal marşları bulunmaktaydı. Mihail Glinka'nın bestelediği sözsüz "Patriotiçeskaya Pesnya" 1990 yılında Rusya Yüksek Sovyeti tarafından resmî olarak kabul edildi ve Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra, 1993 yılında Rusya devlet başkanı Boris Yeltsin tarafından resmen yürürlüğe kondu. Marşın kamuoyunda pek bilinmemesi, politikacılar arasında kullanılmaması, uluslararası yarışmalarda Rusyalı oyuncular tarafından ilhamla okunmaması gibi sebeplerle uzun süre beğenilmedi ve popüler olmadı. Hükûmet, yeni şarkı sözleri oluşturmak üzere gerçekleştirilen pek çok yarışmayı destekledi ancak hiçbir söz resmî olarak kabul edilmedi.

Yeltsin'den sonra devlet başkanı olan Vladimir Putin'in 7 Mayıs 2000 tarihinde göreve başlamasından kısa süre sonra "Patriotiçeskaya Pesnya" marşı değiştirildi. Federal Meclis, Sovyetler Birliği Marşı'nın müziği üzerine yazılan yeni sözlerle oluşturulan yeni marşı Aralık ayında onayladı. Böylece yeni Rusya Marşı, Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra Rusya tarafından kullanılan ikinci marş oldu. Hükûmet, yeni sözler yazılması için kampanyalar düzenledi. Sonunda Sergey Mihalkov tarafından yazılan ve Rusya tarihi ile eski tarihi geleneklere değinen sözler kabul edildi.

Marşın kamuoyunda algılanması ve Rus halkında kabulü tartışmalıdır. Bazı kesimlere göre yeni marş Rusya'nın en iyi günlerini ve geçmiş fedakârlıkları hatırlatırken çeşitli eleştirmenlere göre Stalin liderliğindeki yönetim dönemindeki şiddet olaylarını hatırlatmaktadır. Hükûmet ise marşın halkların birliğinin simgesi olduğunu ve geçmişe saygılı olduğunu savunmaktadır. 2009'da yapılan bir ankete göre katılımcıların %56'sı marşı dinlerken gurur duyduğunu ifade etmiştir.

Tarih

değiştir

İmparatorluk dönemi

değiştir

"Moltiva russkih" (Türkçe: "Rusların Duası") marşı 1816 yılında Rus İmparatorluğu'nun ulusal marşı seçilmesinden[1] önce de kilise ayinlerinde ve askeri yürüyüşlerde Çarı onurlandırmak için "Grom pobedy, razdavaysya!" (Türkçe: "Şimşekli zafer, yankılan!") ve "Kol slaven" (Türkçe: "Görkemli efendimiz") marşları ile birlikte kullanıldı. Sözleri Vasiliy Jukovskiy tarafından yazılan ve Büyük Britanya ulusal marşı "God Save the Queen"in müziğinden uyarlanan "Moltiva russkih" 1816 yılında imparatorluk marşı olarak kabul edildi.[2]

1833'te Prens Aleksey Lvov, Jukovskiy'den "Rus Halkının Duası" adıyla yeni bir marş düzenlemesini istedi. Bu marş daha yaygın olarak "Boje, Tsarya hrani!" (Türkçe: "Tanrı Çarı Korusun") adıyla bilinir. I. Nikolay tarafından Rus İmparatorluğu'nun bir sonraki marşı kabul edilen marşın ilahi ezgileri barındıran müzikal tarzı, dönemin diğer Avrupa monarşileri tarafından kullanılan marşlarına benzemekteydi.[3] 18 Aralık 1833'te ilk defa Bolşoy Tiyatrosu'nda seslendirildi ve 31 Aralık'ta resmen millî marş olarak kabul edildi.[3] Marş, halka açık olarak 1834 yılında opera binalarında okunmaya başladı ancak 1837'ye kadar Rus İmparatorluğu genelinde pek bilinmemekteydi.[3]

Şubat Devrimi sonrası

değiştir
 
İşçilerin Marseillaise'i
Raboçaya marselyeza
Dinlerken sorun mu yaşıyorsunuz? Medya yardımı alın.

"Boje, Tsarya hrani!", imparatorluğun çöktüğü 1917 Şubat Devrimi'ne kadar kullanıldı.[4] Mart 1917'de, Fransız ulusal marşı "La Marseillaise"in Pyotr Lavrov tarafından yeniden bestelenmesiyle ortaya çıkan "Raboçaya marselyeza" (Türkçe: "İşçilerin Marseillaise'i") marşı Geçici Hükûmet tarafından gayriresmî olarak kullanıldı. Lavrov'un "La Marseillaise" marşında yaptığı değişiklikler 2/2'lik ölçülerden 4/4'lük ölçülere geçişi kapsamakta ve müziğin Rusçaya daha fazla uyum sağlamasını içermekteydi. Marş; hükûmet toplantılarında, diplomatların ve devlet yetkililerinin cenaze törenlerinde kullanılmıştı.[5]

Sovyet dönemi

değiştir

1917-1944 arası

değiştir
Ana madde: Enternasyonal
 
Enternasyonal Marşı
Enternasyonal
Dinlerken sorun mu yaşıyorsunuz? Medya yardımı alın.

Bolşeviklerin 1917 Ekim Devrimi ile birlikte Geçici Hükûmet'in devrilmesinin ardından, Fransızca olarak 1870 yılında Eugène Pottier tarafından yazılan ve Pierre De Geyter tarafından 1888 yılında İkinci Enternasyonal onuruna bestelenen, enternasyonal sosyalist devrimci marş "Enternasyonal", yeni devlet marşı olarak kabul edildi. Bu marş Rusçaya Arkady Kots tarafından 1902 yılında çevrildi.[6] Marşın ilk büyük kullanımı Petrograd'daki Şubat Devrimi mağdurlarının cenaze töreninde yapıldı. Bolşevik lider Vladimir Lenin "Enternasyonal" marşının Fransız marşına göre "daha sosyalist" olması sebebiyle sıkça çalınmasını istedi.[5] Yeni Sovyet hükûmetindeki diğer yetkililer de "La Marseillaise"in burjuva kültürüne ait olduğuna inanmaktaydı.[7] "Enternasyonal" 1918 yılından itibaren Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nın resmî marşı olarak resmen kabul edildi.[6][8] Ardından 1922'de diğer sosyalist cumhuriyetlerle birlikte kuruluşu ilan edilen Sovyetler Birliği tarafından resmî marş kabul edildi ve 1944 yılına kadar kullanıldı.[9]

1944 sonrası

değiştir
Ana madde: Sovyetler Birliği Marşı
 
Bestenin köken aldığı eser
Jit stalo luçşe
Sovyetler Birliği Marşı (1944)
Sovyetler Birliği Marşı
Sovyetler Birliği Marşı (1977, sözsüz)
Sovyetler Birliği Marşı
Dinlerken sorun mu yaşıyorsunuz? Medya yardımı alın.

Sovyet cumhuriyetlerinin kendi devlet marşlarının oluşturulma tarihi Tahran Konferansı'na dayanır. Dönemin ABD başkanı Franklin D. Roosevelt Birleşmiş Milletler yaratma fikrini ortaya koyduğunda Sovyetler Birliği yönetimi Sovyet nüfuzunu güçlendirme amacının bir yansıması olarak birlik cumhuriyetlerine kendi savunma ve dışişleri bakanlıkları oluşturmalarını, bununla birlikte ulusal bayrak, amblem ve marşlar oluşturarak tam teşekküllü devletlerin maksimum niteliklerinin verilmesine karar verdi.[10]

Aleksandr Aleksandrov tarafından bestelenen marşın çeşitli versiyonları daha önce çeşitli yerlerde kullanıldı. Marşın temelini oluşturan altyapı Aleksandrov tarafından ilk kez 1936 yılında Jit stalo luçşe şarkısında bestelendi.[11] Bu eser Josef Stalin'in 1935'te Stahanov hareketinden işçilerle birlikte düzenlediği toplantıdaki konuşmasına dayanıyordu.[12] Marşın tam müziği ise ilk olarak 1938'de üretilen Bolşevik Parti Marşı'nda kullanıldı.[13] 1943 yılında Komintern dağıldığında Sovyet hükûmeti, "Enternasyonal" marşının "Sovyetler Birliği Marşı" ile değiştirilmesi gerektiğini öne sürdü. Aleksandrov'un müziği 1943'te düzenlenen bir yarışma sonrasında ülkenin yeni marşı olarak seçildi.[13]

Aleksandrov'un eseri yeni marşın müziği seçtikten sonra, Sovyetler Birliği Komünist Partisi yeni şarkı sözlerine ihtiyaç duyulduğunu açıkladı. Yönetim tarafından marşın kısa olduğu ve o dönemde devam eden Büyük Vatanseverlik Savaşı nedeniyle, Kızıl Ordu'nun Nazi Almanyası'nın yenilgiye uğraması konusunda bir açıklama yapması gerektiğini söylendi. Şairler Sergey Mihalkov ve Gabriel El-Registan, hükûmet tarafından Moskova'ya çağrıldı ve sözlerin Aleksandrov'un müziğine göre düzenlenmesi söylendi. Görüşmelerde dörtlüklerin değiştirilmemesi, fakat "Sovyetler Ülkesi" tanımlarına uyan sözlerle değiştirmeleri gerektiği söylendi. Sözlerde "Büyük Vatanseverlik Savaşı" kavramlarını ifade etme zorluğu yüzünden, bu düşünce El-Registan ve Mihalkov'un tarafından es geçildi. "Rus Anavatanını" vurgulamak için yapılan birkaç küçük değişikliğin ardından hükûmet yeni marşı 7 Kasım 1943'te onayladı.[14][15] Sözlerde Jozef Stalin'in sözü olan "halklarla inancımızı korumamıza ilham kaynağına" dair bir satır da vardı.[16] Marş 1 Ocak 1944 tarihinde tüm Sovyetler Birliği'nde resmî marş hale geldi.[17][18][19]

1953'te Stalin'in ölümünden sonra, Nikita Kruşçev liderliğindeki yeni Sovyet hükûmeti Stalin'in bıraktığı siyasi mirası sorguladı. Hükûmet, Stalin'in Sovyetlerdeki rolünün abartıldığını belirterek destalinizasyon sürecini başlattı.[20] Bu kapsamda Mikalkov ve El-Registan tarafından yazılan sözler yeni Sovyet hükûmeti tarafından kullanımdan kaldırıldı.[21] Marş hâlâ Sovyet hükûmeti tarafından kullanılmakla birlikte, resmî bir şarkı sözü olmaksızın kullanılıyordu ve bu hâliyle "Sözsüz Şarkı" (Rusça: Песней без слов; Pesney bez slov) olarak bilinmekteydi.[22] Mihalkov 1970'te marş için yeni bir söz dizisi yazdı ancak 27 Mayıs 1977 tarihine kadar Yüksek Sovyet Prezidyumu'na gönderilmedi. Stalin'e atıfların kaldırıldığı yeni sözler 1 Eylül'de onaylandı ve Ekim 1977'de yeni Sovyet Anayasasında yayınlandı.[18] 1977 sözleri için verilen notlarda Mihalkov'dan bahsedildi ancak 1945'te ölen El-Registan'a yapılan göndermeler bilinmeyen nedenlerden dolayı es geçildi.[22]

"Patriotiçeskaya pesnya"

değiştir
Ana madde: Patriotiçeskaya pesnya

Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla birlikte yeni kurulan Rusya hükûmeti için "yeniden örgütlenmiş ulusun" tanımlanmasına ve Sovyet geçmişini reddetmek için yeni bir millî marşa ihtiyaç bulunmaktaydı.[23][24] Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti Başkanı Boris Yeltsin "Boje, Tsarya hrani!" sözlerinde yapılacak değişiklikle marşın yeniden canlandırılmasını önerdi. Buna karşın, bu önerisi yerine Mihail Glinka tarafından bestelenmiş parçayı seçti. "Patriotiçeskaya pesnya" (Türkçe: Yurtsever Şarkı) olarak bilinen parça Glinka'nın ölümünden sonra keşfedilen sözsüz bir piyano bestesiydi. Şarkı, 23 Kasım 1990 tarihinde Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti'nin önünde çalındı.[25] Aynı gün Yüksek Sovyet tarafından şarkının yeni Rusya devlet marşı olması için karar bağlandı.[26] Bu marş; Yüksek Sovyet, Halk Vekilleri Kongresi ve ona bağlı Anayasa Komisyonu tarafından (resmî olarak Rusya devlet başkanı başkanlık etti) onaylanan yeni anayasa taslağında kalıcı hale getirilmiştir. Tasarıda "Rusya Federasyonu Devlet Marşı Mikhail Glinka tarafından oluşturulan 'Yurtsever Şarkı'dır. Rusya Federasyonu Devlet Marşı metni federal yasaya göre onaylanacaktır." ifadeleri yer aldı.[27]

Vladimir Putin'in devlet başkanı olma töreninde çalınan "Patriotiçeskaya pesnya", 7 Mayıs 2000
2010 Moskova Zafer Günü Geçit Töreninde 21 pare top atışı ile birlikte çalınan Rusya Federasyonu Devlet Marşı

Tüm bunlara karşın Başkanlık ile Kongre arasındaki çatışma, söz konusu tasarının onaylanma olasılığını daha da azalttı. Kongre daha çok 1978 Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti Anayasası'ndaki metinleri düzenlemeye çalışırken Başkanlık yeni anayasa taslağını öne sürdü. 1993 Rusya anayasa krizinden sonra ve 12 Aralık 1993 tarihindeki anayasa referandumundan bir gün önce Devlet Başkanı Yeltsin, "Patriotiçeskaya pesnya"yı Rusya'nın resmî marşı olarak belirleyen bir başkanlık kararnamesini yayınladı.[18][28] Ancak bu kararname geçiciydi; çünkü anayasa taslağı (bir gün sonra kabul edildi), bu konuyu açıkça parlamentonun kanunlaştırdığını belirtmişti. Anayasanın 70. maddesine göre, devlet sembolleri (marş, bayrak ve arma) gelecekteki mevzuatlarla daha fazla tanımlamayı gerektiriyordu.[29] Bununla birlikte bu konu anayasal bir mesele olduğu için Duma'da üçte iki çoğunlukla geçmesi gerekiyordu.[30]

1994-1999 yılları arasında "Patriotiçeskaya pesnya"yı Rusya'nın resmî marşı olarak tutmak için Devlet Duması'nda çok sayıda oy istendi. Buna karşı çıkan en güçlü muhalefet grubu Rusya Federasyonu Komünist Partisi üyeleri yeni marş için Sovyetler Birliği Marşı'nın yeniden düzenlenmesini istediler.[25] Herhangi bir marşın üçte ikilik salt çoğunluk tarafından onaylanması gerektiği için, Duma grupları arasındaki bu anlaşmazlık neredeyse on yıldır yeni marşa geçilmesini engelledi.

"Patriotiçeskaya pesnya" resmî olarak devlet marşı olarak kabul edildiğinde sözleri bulunmamaktaydı.[31] Marşın seçiminde Sovyet geçmişinden öğeler içermemesi ve Glinka'nın Rus halkı tarafından vatansever kabul edilmesi etkili oldu.[25] Herhangi bir Rusya vatandaşının katılmasına izin veren bir yarışma da dahil olmak üzere yeni marş için sözler hazırlamak için çeşitli kampanyalar düzenlendi. Hükûmet tarafından kurulan bir komite 6000'den fazla katılımcının eserini inceledi ve seçilen 20 eser bir orkestra tarafından kaydedildi.[32] Kazanan Viktor Radugin'in "Slavsya, Rossiya!" (Türkçe: "Şanlı ol, Rusya!") adlı eseri oldu.[33] Buna karşın sözler Yeltsin veya Rusya hükûmeti tarafından resmen kabul edilmedi. Söz eksikliğinin Glinka'nın Çarı ve Rus Ortodoks Kilisesi'ni övdüğü orijinal kullanımdan kaynaklandığı açıklandı.[34] Marş, dönem itibarıyla resmî sözleri olmayan az sayıdaki millî marştan biriydi.[35]

Kabulü

değiştir
 
Marşın 2001 yılına ait resmî düzenlemesi

Ekim 2000'de, Yeltsin'in halefi olan Putin döneminde devlet marşı tartışmaları yoğunlaştı. 2000 Yaz Olimpiyatları madalya töreni sırasında Rus atletler devlet marşı için söylenecek söz olmadığı için endişelendi. Bu konu hakkında Putin kamuoyunun dikkatini çekti ve konuyu Devlet Konseyi'ne taşıdı.[36] Buna benzer olarak CNN sözsüz marşın Spartak Moskva futbol kulübünün oyuncularının morallerini ve performanslarını olumsuz etkilediğini bildirdi.[37] İki yıl önce 1998 FIFA Dünya Kupası sırasında da Rus takım üyeleri sözsüz marşın "büyük yurtseverlik çabasına" ilham vermediğini ifade etmişti.[31]

Kasım ayında yapılan Federasyon Konseyi toplantısında Putin, devlet sembollerin (marş, bayrak ve arma) kurulmasının ülkenin önceliği olacağını belirtti.[38] Putin, eski Sovyet marşının yeni devlet marşı olarak seçilmesi konusunda ısrarcı oldu ancak yeni şarkı sözlerinin yazılmasını önerdi. Bununla birlikte eski Sovyet sözlerinin ne kadarının yeni marş için kullanılması gerektiğine dair bir görüş belirtmedi.[31] Putin, 4 Aralık'ta görüşlerini almak için "Rusya Federasyonu Devlet Marşı" tasarısını Duma'ya sundu.[32] Duma 8 Aralık 2000'de Aleksandrov'un bestesinin devlet marşında kullanılması yönünde 381 kabul, 51 red, 1 çekimser oy verdi.[39] Oylamadan sonra, devlet marşı için söz bulmakla görevli bir komite oluşturuldu ve yeni söz bulmakla görevlendirildi. Komite, toplumun çeşitli kesimlerinden 6000'den fazla el yazması aldıktan sonra,[40] Mihalkov'un sunduğu sözleri devlet marşının sözleri olarak seçti.[32]

Hükûmet, sözlerin resmî olarak kabul edilmesinden önce bayrağa ve armaya atıf yapan marşın bir bölümünü yayınladı;[41]

Güçlü kanatları üstümüze yayıldı
Rus kartalı yükseliyor
Anavatanın üç renk sembolü
Rusya halkını zafere liderlik ediyor

Yukarıdaki satırlar şarkı sözlerinin son sürümünden çıkarıldı. "Rusya Federasyonu Devlet Marşı Üzerine" adlı Aleksandrov'un bestesini Rusya'nın devlet marşı yapacak tasarı, 20 Aralık'ta Federasyon Konseyi tarafından onaylandıktan sonra[42] Putin tarafından 25 Aralık'ta imzalandı. Yasa iki gün sonra resmî hükûmet gazetesi Rossiyskaya gazeta'da yayınlandı.[43] Yeni devlet marşı, söz ve beste ile birlikte ilk kez 30 Aralık'ta Moskova'daki Büyük Kremlin Sarayı'nda düzenlenen bir tören sırasında icra edildi.[44][45]

Marşın benimsenmesinde pek çok anlaşmazlık ortaya çıktı. Yeltsin, Putin'in sadece "Halkın ruh halini körü körüne takip etmek" için devlet marşını değiştirmemesi gerektiğini savundu.[46] Yeltsin ayrıca, Sovyet marşının restorasyonunun Rusya'nın bağımsızlığı ve Sovyetler Birliği'nin dağılmasından bu yana gerçekleşen komünizm sonrası reformları reddetme hareketinin bir parçası olduğuna inandığını ifade etti.[47] Bu ifadeler Yeltsin'in Putin hakkındaki kamuya açık eleştirisinden birisiydi.[48][49]

Liberal siyasi parti Yabloko, Sovyet marşının yeniden seçilmesini "Rusya toplumundaki bölünmeyi derinleştirdi" şeklinde yorumladı.[46] Sovyet marşı, Komünist Parti ve Putin tarafından desteklendi. 1990 yılında Rusya tarafından kullanılan diğer devlet sembolleri olan beyaz-mavi-kırmızı renkteki Rusya bayrağı ve çift başlı kartal arması, Aralık ayında Putin tarafından yasal olarak onaylandı ve böylece devlet sembolleri üzerindeki tartışmalar sona erdi.[50] Bütün sembollerin kabul edilmesinin ardından televizyonda yaptığı konuşmada Putin, bu hareketin Rusya'nın geçmişini iyileştirmek ve Sovyetler Birliği dönemini Rusya tarihiyle kaynaştırmak için gerekli olduğunu ifade etti. Ayrıca, Rusya'nın demokrasiye doğru ilerlemesinin durdurulmadığın,[51] ancak Sovyet döneminin reddedilmesinin insanların aile hayatlarını anlamsız kılacağını belirtti.[52] Rusya halkının marş sözlerini benimsemesi zaman aldı. 2002 Kış Olimpiyatları'nda düzenlenen madalya törenleri sırasında sporcular marşı sadece mırıldanmakla yetindiler.[47]

Görüşler

değiştir
Cumhurbaşkanlığı Orkestrası ve Kremlin Korosu tarafından 2008'de Moskova Kremlini'nde çalınan Rusya Federasyonu Devlet Marşı. Törende dönemin devlet başkanı Dmitri Medvedev ve dönemin başbakanı Vladimir Putin de görülmektedir.
 
2001 yılında kullanılan Rusya Federasyonu Devlet Marşı konulu posta pulu

Rusya'nın bu marşı kabul etmesinden bu güne marş birçok eleştiriye maruz kaldı. Mstislav Rostropoviç'in de aralarında bulunduğu çeşitli isimler marşın okunduğu esnada ayağa kalkmamayı tercih ettiler.[53][54] Bazı hükûmet yetkilileri, Putin'in Sovyet Marşı'nı düzenlemesinden ya da marşa farklı sözler eklemesinden rahatsız olduklarını bildirdiler. Yeltsin ile Gorbaçov'un eski siyasal danışmanı, bu marş kullanıldığında büyük problemler yaşandığını ifade etti.[54]

Yeltsin'in 2007 yılındaki cenaze töreninde, tabutu Moskova'daki Novodeviçi Mezarlığı'na götürüldüğünde, Rusya Federasyonu Devlet Marşı çalındı.[49] Eski Sovyet askeri ve sivil yetkililer cenaze sırasında bu marşı duymaktan onur duyacağını söylerken,[55] buna karşı çıkan kesimler Yeltsin'in cenaze töreninde bu marşı çalmanın Rus halkına "özgürlük getiren adamı istismar" etmek olarak değerlendirdiler.[56] Rus hükûmeti ise marşın Rus halkı için birlik sembolü olduğunu belirtmiştir.[57]

Rusya Kamuoyu Araştırmaları Merkezi tarafından yürütülen ve 22 Ağustos tarihindeki Rusya bayrağı bayramından iki gün önce, 2009 yılında yapılan bir araştırmada; katılımcıların %56'sı Rusya Federasyonu Devlet Marşı'nı dinlerken gurur duyduğunu belirtmiştir.[58] Bununla birlikte katılımcıların %39'u marşın ilk satırının sözlerini hatırlayabildi. Bu oran 2007'ye göre %33'lük bir artışa tekabül etmekteydi. Araştırmaya göre %34 ile %36 arasında katılımcı marşın ilk satırını anımsayamadı. Genel olarak ankete katılanların %25'i marştan hoşlandıklarını ifade etmiştir.[58] Rusya Kamuoyu Araştırmaları Merkezi, bir önceki yılda halkın %56'sının devlet marşından gurur duyduğunu, %40'ının (2004 yılındaki orandan %19 fazla) marşın ilk satırlarını hatırladığını belirtmişti. Ayrıca ankette genç kuşağın kelimelere daha çok aşina olduğu belirtilmiştir.[58]

Eylül 2009'da Moskova Metrosu'nun Kurskaya istasyonuna, Stalin liderliğindeki yönetim sırasında kullanılan marşın sözleri olan "Halkın sadakati ile Stalin ülkemizi yükseltti, emek ve kahramanlık yolunda bize ilham verdi." yazıldı. Bu sözler Kurskaya istasyonunun orijinal tasarımının bir parçasıydı ve destalinizasyon politikaları sırasında çıkartılmıştı. Bunun üzerine muhalif gruplar, vestibüller olduğu yerde taş afiş üzerine yazılı sözlerin silinmesi için yasal işlem başlatılacağını ifade etmişlerdir. Bu olay çeşitli kesimlerce Rusya hükûmetinin semboller ya da onun ürettikleri yoluyla Stalin'in "imajını iyileştirme" girişiminden biri olarak olarak yorumlanmıştır.[59]

Rusya Federasyonu Komünist Partisi, Aleksandrov'un bestesinin yeniden düzenlenmesini şiddetle destekledi, fakat bazı üyeler marşta başka değişiklikler yapılması gerektiğini ifade etti. Mart 2010 Duma'nın Komünist Parti üyesi Boris Kashin, marşta tanrı ile ilgili alıntıların kaldırılması gerektiğini savundu. Kashin'in önerisine SPID-INFO'dan gazeteci Aleksander Nikonov tarafından destek verildi. Nikonov, dinin özel bir mesele olması gerektiğini ve devlet tarafından kullanılmamasını gerektiğini savundu.[60] Bununla birlikte Kashin yeni bir marşın maliyetinin yaklaşık 120.000 ruble olacağını belirtmiştir. Rusya hükûmeti bu talebi istatistiksel eksiklikler ve diğer bulguların olmayışı nedeniyle hızlı bir şekilde reddetti.[61] Nikonov, şarkı sözlerinin Rusya yasalarına uygunluğu konusunu 2005 yılında da Rusya Anayasa Mahkemesi'ne taşıdı.[60]

Yönetmelik

değiştir
 
25 Aralık 2000 tarihine ait resmî düzenleme

Millî marşın icra edilmesine ilişkin yönetmelikler 25 Aralık 2000 tarihinde Putin tarafından imzalanan yasada belirtilmiştir. Buna göre marş yalnızca müzik, yalnızca sözler veya her ikisinin birleşimi içeren bir şekilde çalınırken yalnızca yasa ile öngörülen sözcükler ve müzik kullanılabilir. Bir performans kaydedildikten sonra, radyo veya televizyon yayını gibi herhangi bir amaç için kullanılabilir. Dönemsel kutlamalar, Zafer Günü geçit törenleri,[62] önemli devlet yetkililerin cenazesi gibi çeşitli etkinliklerde çalınabilir. Rusya Savunma Bakanı Anatoliy Serdyukov, Kızıl Meydan'ın yapısından kaynaklı sesin yankılanması nedeniyle yalnızca enstrümantal çalınması gerektiğini ifade etmiştir.[63]

Marşın Rusya devlet başkanının yemin töreninde, Duma ve Federasyon Konseyi oturumlarının açılışı ve kapanışı ve resmî devlet törenlerinde çalınması zorunludur. Televizyon ve radyoda yayın gününün başında ve sonunda çalınır. Şayet yayın sürekli ise sabah 06.00'da ve gece yarısında çalınır. Devlet başkanının yılbaşı konuşmasının ardından çalınır. Oyunlara ev sahipliği yapan organizasyonun protokolüne göre, Rusya'daki ve Rusya'nın yurtdışındaki spor karşılaşmalarında çalınmaktadır. Marşı çalındığında kafada yer alan tüm başlıklar çıkartılmalı ve yüz ortamda bulunan Rusya bayrağına çevrilmelidir. Üniformalı personel, marşı çaldığında askeri selam vermelidir.[64]

Marş, do majör gamında 4/4'lük ya da 2/4'lük ölçü işareti ile çalınır ve dakikada 76 atım temposuna sahiptir. Her iki ölçü işareti kullanıldığında da marş coşkulu ve hızlı bir tempoda çalınmalıdır. Hükûmet çeşitli orkestralar ve bandolar için farklı notalar yayınlamıştır.[65][66]

Rusya telif hakkı yasasına göre devlet sembolleri ve işaretleri telif hakları ile korunmamaktadır.[67] Bu nedenle marşın müziği ve şarkı sözleri serbestçe kullanılabilir veya değiştirilebilir. Kanunda, marşın saygıyla uygulanması ve yaratıcılarına karşı suç işlemekten kaçınmaları yazmasına rağmen, saldırgan davranışların veya cezaların neler olduğu konusunda net bir tanımlama bulunmamaktadır.[64] Buna benzer olarak, marş çalındığında ayakta durmak yasalarca zorunludur, ancak yasada ayakta kalmak reddedildiğinde uygulanacak bir ceza tarifi bulunmamaktadır.[68]

Putin, 2004 yazında marş çalarken Rusya millî futbol takımını ve oyuncularını davranışları sebebiyle kınadı. 2004 Avrupa Futbol Şampiyonası açılış törenleri sırasında Rusya Federasyonu Devlet Marşı çaldığı esnada kameralar tarafından takım oyuncularının sakız çiğnediği görüntülendi. Putin, daha sonra Rusya Olimpiyat Komitesi başkanı Leonid Tyagaçev aracılığıyla takıma sakız çiğnemeyi bırakmasını ve marşı söylemeleri gerektiğini bildirdi. Olimpiyat Komitesi basın şefi Gennadiy Şvets, Kremlin ile temasa geçmeyi reddetti fakat oyuncuların davranışlarıyla ilgili hoşnutsuzluğun farkında olduğunu söyledi.[69]

Sözleri

değiştir
Rusça
Transliterasyon
Türkçe çevirisi

Россия – священная наша держава,
Россия – любимая наша страна.
Могучая воля, великая слава –
Твоё достоянье на все времена!

Припев:

Славься, Отечество наше свободное,
Братских народов союз вековой,
Предками данная мудрость народная!
Славься, страна! Мы гордимся тобой!

От южных морей до полярного края
Раскинулись наши леса и поля.
Одна ты на свете! Одна ты такая —
Хранимая Богом родная земля!

Припев

Широкий простор для мечты и для жизни
Грядущие нам открывают года.
Нам силу даёт наша верность Отчизне.
Так было, так есть и так будет всегда!

Припев[70]

Rossiya  – svyaşçennaya naşa derjava,
Rossiya  – lyubimaya naşa strana.
Moguçaya volya, velikaya slava  –
Tvoyo dostoyanye na vse vremena!

Pripev:

Slav'sya, Oteçestvo naşe svobodnoye,
Bratskih narodov soyuz vekovoy,
Predkami dannaya mudrost' narodnaya!
Slav'sya, strana! Mı gordimsya toboy!

Ot yujnıh morey do polyarnogo kraya
Raskinulis' naşi lesa i polya.
Odna tı na svete! Odna tı takaya –
Hranimaya Bogom rodnaya zemlya!

Pripev

Şiroky prostor dlya meçtı i dlya jizni.
Gryaduşçiye nam otkrıvayut goda.
Nam silu dayot naşa vernost' Otçizne.
Tak bılo, tak yest' i tak budet vsegda!

Pripev

Ey, Rusya - bizim kutsal ulusumuz,
Ey, Rusya - bizim sevgili vatanımız.
En büyük güç, en büyük şan
Her zaman senindir ve senin kalacak!

Koro:
Bizim şanlı anavatanımız, sen hep hür yaşa,
Yıllarca yaşamış olan vatanımız,
Bu şan atalarımızdan yadigar bize!
Vatanımız sen çok yaşa! Seninle gurur duyuyoruz.

Güney denizlerinden kuzey kutbuna kadar,
Yaşar bu ovalar ve ormanlar.
Sen bu dünyada özelsin, sadece bir tane
Tanrı tarafından korunan bu anavatan!

Koro:

Rüyaların ve yaşamın geniş alanları,
Yıllar boyunca bize açıktır.
Vatan sevgisinin bize verdiği bu güç,
Hep bizimdir ve bizim kalacaktır!

Koro
 
ile ilgili metin bulabilirsiniz.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Голованова М. П.; В. С. Шергин, s. 138.
  2. ^ Bohlman, Philip Vilas (2004). The Music of European Nationalism: Cultural Identity and Modern History (İngilizce). ABC-CLIO. s. 157. ISBN 978-1-85109-363-2. 
  3. ^ a b c Wortman, Richard (2006). Scenarios of Power: Myth and Ceremony in Russian Monarchy from Peter the Great to the Abdication of Nicholas II (İngilizce). Princeton University Press. s. 158-160. ISBN 978-0-691-12374-5. 
  4. ^ Studwell, William Emmett (1996). The National and Religious Song Reader: Patriotic, Traditional, and Sacred Songs from Around the World (İngilizce). Routledge. s. 75. ISBN 0-7890-0099-7. 
  5. ^ a b Stites, Richard (1991). Revolutionary Dreams: Utopian Vision and Experimental Life in the Russian Revolution (İngilizce). Oxford University Press. s. 87. ISBN 0-19-505537-3. 
  6. ^ a b Gasparov, Boris (2005). Five Operas and a Symphony: Word and Music in Russian Culture (İngilizce). Routledge. s. 209-210. ISBN 978-0-300-10650-3. 
  7. ^ Figes, Orlando; Kolonitskii, Boris (1999). Interpreting the Russian Revolution: the language and symbols of 1917 (İngilizce). Yale University Press. s. 62-63. ISBN 978-0-300-08106-0. 
  8. ^ "The International" (İngilizce). Marxists Internet Archive. 22 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2017. 
  9. ^ Volkov, Solomon (2008). The Magical Chorus: A History of Russian Culture from Tolstoy to Solzhenitsyn (İngilizce). Random House. s. 34. ISBN 978-1-4000-4272-2. 
  10. ^ Крапивин, Сергей (24 Ekim 2015). "Почему создание и утверждение Государственного гимна БССР растянулось на 11 лет" (Rusça). Tut.by. 26 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2020. 
  11. ^ Haynes, John (2003). New Soviet Man (İngilizce). Manchester University Press. s. 70. ISBN 0-7190-6238-1. 
  12. ^ Kubik, Jan (1994). The Power of Symbols Against the Symbols of Power (İngilizce). Penn State University Press. s. 48. ISBN 978-0-271-01084-7. 
  13. ^ a b Fey, Laurel E. (2005). Shostakovich: A Life (İngilizce). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-518251-4. 
  14. ^ Montefiore, Simon (2005). Stalin: The Court of the Red Tsar (İngilizce). Random House. s. 460-461. ISBN 978-1-4000-7678-9. 
  15. ^ Volkov, Solomon (16 Aralık 2000). "Stalin's Best Tune". The New York Times (İngilizce). 25 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2017. 
  16. ^ Keep, John; Litvin, Alter (2004). Stalinism: Russian and Western Views at the Turn of the Millennium (İngilizce). Routledge. s. 41-42. ISBN 978-0-415-35109-6. 
  17. ^ Soviet Union. PosolʹStvo (A.B.D) (1944). "USSR Information Bulletin". Cilt 4. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği Büyükelçiliği. s. 13. Erişim tarihi: 20 Mart 2017. 
  18. ^ a b c Голованова М. П.; В. С. Шергин (2003). Государственные символы России (Rusça). Rosman. s. 150. ISBN 5-353-01286-0. 
  19. ^ "National Anthem of the Russian Federation" (İngilizce). Nationalanthems.me. 23 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2017. 
  20. ^ Brackman, Roman (2000). The Secret File of Joseph Stalin: A Hidden Life (İngilizce). Routledge. s. 412. ISBN 978-0-7146-5050-0. 
  21. ^ Wesson, Robert (1978). Lenin's Legacy (İngilizce). Hoover Yayınları. s. 265. ISBN 978-0-8179-6922-6. 
  22. ^ a b Ioffe, Olimpiad Solomonovich (1988). "Chapter IV: Law of Creative Activity". Soviet Civil Law. Cilt 36. Brill Yayınları. ISBN 90-247-3676-5. Erişim tarihi: 20 Mart 2017. 
  23. ^ Kuhlmann, Jurgen (2003). Military and Society in 21st Century Europe: A Comparative Analysis (İngilizce). Routledge. s. 162-163. ISBN 3-8258-4449-8. 
  24. ^ Eckel, Mike (26 Nisan 2007). "Yeltsin Laid To Rest In Elite Moscow Cemetery". Associated Press (İngilizce). 27 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2017. 
  25. ^ a b c Service, Robert (2006). Russia: Experiment with a People (İngilizce). Harvard University Press. s. 198-199. ISBN 0-674-02108-8. 
  26. ^ "On the National Anthem of the Russian SFSR" (İngilizce). Pravo.levonevsky.org. 23 Kasım 1990. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2017. 
  27. ^ "Draft Constitution of the Russian Federation" (PDF) (İngilizce). Venedik Komisyonu. 13 Kasım 1992. 19 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2017. 
  28. ^ "Указ Президента РФ от 11.12.93 N 2127 "О Государственном гимне Российской Федерации"" (Rusça). Rusya hükûmeti. 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2017. 
  29. ^ "Страница не найдена" (Rusça). Rusya hükûmeti. 12 Aralık 1993. 21 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2017. 
  30. ^ "Russians to hail their 'holy country'" (İngilizce). CNN. 30 Aralık 2000. 3 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2017. 
  31. ^ a b c Franklin, Simon; Widdis, Emma; Jahn, Hubertus; Cross, Anthony; Frolova-Walker, Marina; Gasparov, Boris; Kelly, Catriona; Huges, Lindsey; Sandler, Stephanie (2004). National identity in Russian culture: an introduction (İngilizce). Cambridge University Press. s. 116. ISBN 0-521-83926-2. 
  32. ^ a b c "National Anthem" (İngilizce). RIA Novosti. 7 Haziran 2007. 23 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2017. 
  33. ^ Владимирова, Бориса (23 Ocak 2002). "Неудавшийся гимн: Имя страны – Россия!" (Rusça). Moskovskaya Pravda. 1 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2017. 
  34. ^ Graubard, Stephen (1998). "Ethnic National in the Russian Federation". A New Europe for the Old?. Cilt 126. Transaction Yayınları. s. 131. ISBN 0-7658-0465-4. Erişim tarihi: 23 Mart 2017. 
  35. ^ Waxman, Mordecai; Ginor, Tseviyah Ben-Yosef; Ginor, Zvia (1998). Yakar le'Mordecai (İngilizce). KTAV Publishing House. s. 170. ISBN 0-88125-632-3. 
  36. ^ Zolotov, Andrei (1 Aralık 2000). "Russian Orthodox Church Approves as Putin Decides to Sing to a Soviet Tune". Christianity Today (İngilizce). 26 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2017. 
  37. ^ "Duma approves old Soviet anthem". CNN (İngilizce). 8 Aralık 2000. 25 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2017. 
  38. ^ Shevtsova, Lilia (2005). Putin's Russia (İngilizce). Carnegie Uluslararası Barış Vakfı. s. 123. ISBN 0-87003-213-5. 30 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2017. 
  39. ^ Blomfield, Adrian (8 Aralık 2000). "Russian Duma Approves National Anthem Bill". Halkın Günlüğü (İngilizce). 15 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2017. 
  40. ^ "Guide to Russia – National Anthem of the Russian Federation" (Rusça). RT. 18 Eylül 2002. 27 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2017. 
  41. ^ Shukshin, Andrei (30 Kasım 2000). "Putin Sings Praises of Old-New Russian Anthem". ABC News (İngilizce). s. 2. 18 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2017. 
  42. ^ Голованова М. П.; В. С. Шергин, s. 152.
  43. ^ "Государственный гимн России" (Rusça). Администрация Приморского края. 17 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2017. 
  44. ^ "State Insignia -The National Anthem" (İngilizce). Rusya devlet başkanlığı. 11 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2017. 
  45. ^ "Russia Unveils New National Anthem Joining the Old Soviet Tune to the Older, Unsoviet God". The New York Times (İngilizce). 31 Aralık 2000. 7 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2017. 
  46. ^ a b "Duma approves Soviet anthem". BBC (İngilizce). 8 Aralık 2000. 10 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2017. 
  47. ^ a b Sakwa 2008, ss. 224
  48. ^ "Yeltsin attacks Putin over anthem" (İngilizce). BBC News. 7 Aralık 2000. 18 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2017. 
  49. ^ a b Blomfield, Adrian (26 Nisan 2007). "In death, Yeltsin scorns symbols of Soviet era". The Daily Telegraph (İngilizce). 5 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2017. 
  50. ^ Bova, Russell (2003). Russia and Western Civilization (İngilizce). M. E. Sharpe. s. 24. ISBN 978-0-7656-0977-9. 
  51. ^ Nichols, Thomas (2001). The Russian Presidency: Society and Politics in the Second Russian Republic (İngilizce). Palgrave Macmillan. s. 158. ISBN 0-312-29337-2. 
  52. ^ Hunte, Shireen (2004). Islam in Russia: The Politics of Identity and Security (İngilizce). M. E. Sharpe. s. 195. ISBN 978-0-7656-1283-0. 
  53. ^ "Yeltsin "Categorically Against" Restoring Soviet Anthem". Monitor (İngilizce). 6 (228). Jamestown Vakfı. 7 Aralık 2000. 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2017. 
  54. ^ a b Banerji, Arup (2008). Writing History in the Soviet Union: Making the Past Work (İngilizce). Berghahn Books. s. 275-276. ISBN 81-87358-37-8. 
  55. ^ Embassy of the USSR (1945). "Last Honors Paid Marshal Shaposhnikov". USSR Information Bulletin. Cilt 5. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği Büyükelçiliği. s. 5. Erişim tarihi: 25 Mart 2017. 
  56. ^ Berezovsky, Boris (15 Mayıs 2007). "Why modern Russia is a state of denial". The Daily Telegraph (İngilizce). 21 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2017. 
  57. ^ "Государственный гимн России" (Rusça). Администрация Приморского края. 22 Aralık 2009. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2017. 
  58. ^ a b c "Russian State Symbols: Knowledge & Feelings" (İngilizce). Rusya Kamuoyu Araştırmaları Merkezi. 20 Ağustos 2009. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2017. 
  59. ^ Osborn, Andrew (5 Eylül 2009). "Josef Stalin 'returns' to Moscow metro". The Daily Telegraph (İngilizce). 30 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2017. 
  60. ^ a b "Notorious journalist backs up the idea to take out word "God" from Russian anthem". Interfax (İngilizce). 30 Mart 2010. 30 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2017. 
  61. ^ "God Beats Communists in Russian National Anthem". Komsomolskaya Pravda (İngilizce). 30 Mart 2010. 3 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2017. 
  62. ^ "Russia marks Victory Day with parade on Red Square". Halkın Günlüğü (İngilizce). 9 Mayıs 2005. 15 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2017. 
  63. ^ "Defence Minister Commands 'Onwards to Victory!'". Rossiyskaya gazeta (İngilizce). 7 Mayıs 2009. 
  64. ^ a b "Federal Constitutional Law of the Russian Federation – About the National Anthem of the Russian Federation" (İngilizce). Rusya hükûmeti. 25 Aralık 2000. 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2017. 
  65. ^ "Гимн Российской Федерации" (Rusça). Rusya devlet başkanlığı. 27 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2017. 
  66. ^ "Музыкальная редакция: Государственного гимна Российской Федерации" (Rusça). Gov.ru. 12 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2017. 
  67. ^ "Part IV of Civil Code No. 230-FZ of the Russian Federation. Article 1259. Objects of Copyright" (Rusça). Rusya hükûmeti. 18 Aralık 2006. 1 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2017. 
  68. ^ Shevtsova, s. 144.
  69. ^ "Putin: Stop chewing, start singing". Daily Mail (İngilizce). 28 Temmuz 2004. 6 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2017. 
  70. ^ "Указ Президента Российской Федерации от 30.12.2000 N 2110" (Rusça). Rusya hükûmeti. 12 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2017. 

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Rusya_Federasyonu_Devlet_Marşı&oldid=33866336" sayfasından alınmıştır
  NODES
Idea 1
idea 1
INTERN 3
todo 1