Seçici serotonin geri alım inhibitörü
Seçici serotonin geri alım inhibitörleri (kısaca SSGİ; İngilizceː selective serotonin reuptake inhibitor, kısaca SSRI) majör depresif bozukluk, anksiyete bozuklukları ve diğer psikolojik bozuklukların tedavisinde antidepresan olarak kullanılan bir ilaç grubudur. Yan etkilerinin az olması, etkinlikleri ve tolere edilebilirlikleri nedeniyle sıklıkla depresyon ve diğer birçok psikiyatrik bozukluk için birinci basamak ilaçlar olarak kullanılırlar.[1]
| Seçici serotonin geri alım inhibitörü | |
|---|---|
| İlaç sınıfı | |
 Fluoksetin, SSRI sınıfı bir antidepresan | |
| Sınıf tanımlayıcıları | |
| Kullanım | Majör depresif bozukluk, anksiyete bozuklukları |
| ATC kodu | N06AB |
| Biyolojik hedef | Serotonin taşıyıcısı |
| Klinik veri | |
| Drugs.com | İlaç Sınıfları |
| Hukuki durum | |
| Vikiveri | |
Bu gruba dahil etken maddeler arasında sertralin, sitalopram, fluoksetin, paroksetin, fluvoksamin, essitalopram vb. yer alır.
Kullanım alanı
değiştirHer ne kadar SSRI'ların asıl kullanım amacı majör depresyonun tedavisi olsa da, yaygın anksiyete bozukluğu, sosyal anksiyete bozukluğu, bipolar bozukluk, obsesif-kompulsif bozukluk, panik bozukluk, premenstrüel disforik bozukluk ve travma sonrası stres bozukluğu tedavisi için kullanımları FDA tarafından onaylanmıştır.[1]
Depresyon
değiştirAntidepresanlar, İngiltere Ulusal Sağlık ve Klinik Mükemmellik Enstitüsü (NICE) tarafından şiddetli depresyonun birinci basamak tedavisi ve terapiye rağmen hala devam eden hafif ila orta dereceli depresyonun tedavisi için önerilmektedir. SSRI'lar depresyonun tedavisinde birinci olarak tercih edilen antidepresan sınıfıdır.[2]
2018 yılında, 21 antidepresan ilacın etkinliğini karşılaştıran bir araştırmada, essitalopramın diğer antidepresanlara kıyasla depresyonun tedavisinde daha etkili olduğu tespit edilmiştir.[3]
Yaygın anksiyete bozukluğu
değiştirSSRI'lar, terapiye rağmen hala devam yaygın anksiyete bozukluğunun (YAB) tedavisi için İngiltere Ulusal Sağlık Ve Klinik Mükemmellik Enstitüsü (NICE) tarafından önerilmektedir.
Antidepresanlar, YAB'de kaygıda orta düzeyde bir azalma sağlar. Plaseboya göre daha etkililerdir. Farklı antidepresanların YAB tedavisinde etkenliği benzerdir.[4]
Sosyal anksiyete bozukluğu
değiştirBazı SSRI'lar sosyal anksiyete bozukluğu (SAB) için etkilidir, ancak semptomlar üzerindeki etkileri her zaman belirgin değildir. Terapiye rağmen kaygı durumunun hala devam etmesi durumunda kullanılabilirler. Paroksetin, sosyal anksiyete bozukluğu için onaylanan ilk SSRI'dır. Paroksetinin ardından sertralin ve fluvoksamin de FDA tarafından SAB'nin tedavisi için onaylanmıştır. Esitalopram ve sitalopram onaylanmamış olmalarına rağmen SAB'nin tedavisinde başarıyla kullanılmaktadırlar. Fluoksetin, SAB'nın tedavisi için plasebo ile aynı etkiye sahip olduğundan kullanılmamaktadır.[5]
Travma sonrası stres bozukluğu
değiştirTravma sonrası stres bozukluğu (TSSB) tedavi edilmesi zor olan bir ruhsal bozukluktur. Genellikle tedavi çok etkili değildir. SSRI'larda diğer antidepresanlar gibi bu bozukluk için çok etkili değildirler. TSSB için FDA onaylı olan SSRI'lar paroksetin ve sertralindir.[6]
Panik bozukluğu
değiştirPanik bozukluğunun tedavisi için FDA tarafından onaylanan SSRI'lar fluoksetin, paroksetin ve sertralindir. Benzodiazepinlerle birlikte kullanılabilirler. İlaç tedavisi panik atakların sıklığını azaltmada etiki olsa da, panik atak durumunda kişinin kendini kontrol edebilmesi için piskoterapi gereklidir.[7]
Obsesif-kompulsif bozukluk
değiştirSSRI'lar, özellikle fluvoksamin, obsesif-kompulsif bozukluğun (OKB) tedavisinde etkilidirler. Fluoksetin, sertralin, paroksetin ve fluvoksamin OKB'nin tedavisi için FDA tarafından onaylanmış SSRI'lardır.[8] Kanada'da, SSRI'lar yetişkin bireylerde OKB'nin birinci basamak tedavisinde kullanılırlar. İngiltere'de, yalnızca orta ila şiddetli derecede semptom görülmesi durumunda birinci basamak olarak kabul edilirler.[9]
Çocuklarda, SSRI'lar yan etkilerin yakından izlenmesi şartıyla orta veya şiddetli düzeyde OKB tedavisinde kullanılabilir. Bunula birlikte, çocuklarda antidepresan kullanımından mümkünse sakınılmalıdır.[10]
Yan etkileri
değiştirSSRI'ların yan etkileri ilaçtan ilaca değişmektedir ve bunları içerebilir:
- Artmış kemik kırılma riski
- Akatizi
- İntihar düşünceleri
- Duygusal körelme
- Cinsel işlev sorunları
- Kardiyovasküler problemler
- Artmış kanama riski
- Bruksizm
Cinsel işlev bozukluğu
değiştirSSRI'lar, anorgazmi, erektil disfonksiyon (ED), libidonun azalması, genital uyuşukluk ve cinsel anhedoni (zevksiz orgazm) gibi çeşitli cinsel işlev bozukluklarına neden olabilir. SSRI'larda cinsel sorunlar yaygındır. Bazı durumlarda, SSRI'ların kullanımının durmasına rağmen cinsel işlev bozuklukları devam edebilir.[11] Cinsel işlev bozuklukları, insanların ilacı bırakmasının en yaygın nedenlerinden biridir.
SSRI'ların meni kalitesini olumsuz etkileyebileceğini öne süren araştırmalar vardır.[12]
Duygusal körelme
değiştirBazı antidepresanlar, hem olumlu hem de olumsuz duyguların şiddetinin azalmasının yanı sıra ilgisizlik, isteksizlik ve motivasyonsuzluk ile karakterize edilen duygusal körlüğe neden olabilir.[13] Bu yan etki, özellikle SSRI'lar ve SNRI'lar gibi serotonerjik antidepresanlarda daha çok görülmektedir. Atipik antidepresanların kullanımı sonucunda, diğer antidepresanlara kıyasla duygusal körelme daha seyrek görülür.[14]
Serotonin sendromu
değiştirSerotonin sendromu genel olarak iki veya daha fazla serotonerjik ilacın birlikte kullanılmasından kaynaklansa da, bazen SSRI doz aşımı durumunda ortaya çıkabilir. Semptomların derecesi, ölüm potansiyeli dahil olmak üzere hafiften şiddetliye kadar değişebilir. Hafif veya orta dereceli vakalarda görülen semptomlar yüksek kalp hızı, ateş, titreme, terleme, midriyazis (büyük göz bebekleri), miyoklonus ve hiperrefleksidir.[15] Monoamin oksidaz inhibitörlerinin (MAOI) SSRI'larla birlikte alınması ölümcül olabilir. MOAI'ler, monoamin nörotransmiterlerin parçalanması için gereken monoamin oksidaz enziminin çalışmasını engeller (inhibisyon). Monoamin oksidaz olmadan vücut gereksiz monoaminleri ortadan kaldıramaz, bunun sonucunda da monoamin seviyelerini arttıran başka bir ilaç ile birlikte kullanıldıklarında vücuttaki monoamin miktarı ölümcül seviyelere ulaşabilir. Serotonin sendromu eğer doğru bir şekilde tanımlanırsa hastane ortamında başarıyla tedavi edilebilir. Serotonin sendromunun bazı semptomlarını kontrol altına almak için benzodiazepinler kullanılabilir.[16]
Antidepresan yoksunluk sendromu
değiştirSeçici serotonin geri alım inhibitörleri, uzun süreli tedaviden sonra aniden kesilmemelidir. Antidepresan yoksunluk sendromunda bulantı, baş ağrısı, baş dönmesi, titreme, karıncalanma ve yanma hissi, eklem ağrıları ve uykusuzluk gibi semptomlar görülebilir. Fluoksetin kullanan hastalarda görülen yoksunluk semptomları diğer SSRI'lara göre daha azdır. Yoksunluk semptomlarını en aza indirmek için hasta tekrar SSRI kullanımına başlatılıp, ardından dozu azaltarak ilacın kullamı tamamen kesilebilir.[17]
Etki mekanizması
değiştir
SSRI'ların terapötik etkileri, araştırmacıların monoamin hipotezinde depresyonun nedeni olarak kabul ettiği yetersiz serotonini artırmaya dayanmaktadır, fakat günümüzde bu hipotez çoğu araştırmacı tarafından yetersiz kabul edilmektedir. SSRI'lar, nörotransmitter olan serotoninin presinaptik nörona geri alımını sağlayan 5-HTT proteinini inhibe ederek kullanilabilir serotonin seviysini arttırır. Diğer antidepresan sınıflarından farklı olarak, SSRI'ların dopamin veya norepinefrin gibi diğer nörotransmitterler üzerinde etkisi çok daha azdır. Ayrıca SSRI'ların adrenerjik, kolinerjik ve histaminerjik reseptörler üzerindeki etkilerinin daha az olması nedeniyle Trisiklik antidepresanlardan ve MAOI'lerinden daha az yan etkiye sahiptir.[1]
Kaynakça
değiştir- ^ a b c Selective Serotonin Reuptake Inhibitors https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554406/ 24 Temmuz 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce.)
- ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 28 Eylül 2013. 17 Aralık 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2022.
- ^ Cipriani, Andrea; Furukawa, Toshi A.; Salanti, Georgia; Chaimani, Anna; Atkinson, Lauren Z.; Ogawa, Yusuke; Leucht, Stefan; Ruhe, Henricus G.; Turner, Erick H.; Higgins, Julian P. T.; Egger, Matthias (7 Nisan 2018). "Comparative efficacy and acceptability of 21 antidepressant drugs for the acute treatment of adults with major depressive disorder: a systematic review and network meta-analysis". The Lancet (İngilizce). 391 (10128): 1357-1366. doi:10.1016/S0140-6736(17)32802-7. ISSN 0140-6736. PMID 29477251. 29 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2022.
- ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 21 Ekim 2012. 24 Kasım 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2022.
- ^ Canton, John; Scott, Kate M.; Glue, Paul (3 Mayıs 2012). "Optimal treatment of social phobia: systematic review and meta-analysis". Neuropsychiatric Disease and Treatment (İngilizce). 8: 203-215. doi:10.2147/NDT.S23317. 18 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2022.
- ^ Pharmacotherapy for Post-traumatic Stress Disorder In Combat Veterans https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3278188/ 13 Temmuz 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce.)
- ^ "Panic attacks and panic disorder - Diagnosis and treatment - Mayo Clinic". www.mayoclinic.org. 10 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2022.
- ^ "Psychopharmacology Institute". psychopharmacologyinstitute.com. 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2022.
- ^ Canadian clinical practice guidelines for the management of anxiety, posttraumatic stress and obsessive-compulsive disorders https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4120194/ 20 Mayıs 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce.)
- ^ "Overview | Obsessive-compulsive disorder and body dysmorphic disorder: treatment | Guidance | NICE". www.nice.org.uk. 5 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2022.
- ^ Bahrick, Audrey S. (5 Mayıs 2008). "Persistence of Sexual Dysfunction Side Effects after Discontinuation of Antidepressant Medications: Emerging Evidence". The Open Psychology Journal (İngilizce). 1 (1). doi:10.2174/1874350100801010042. 18 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2022.
- ^ Koyuncu, H.; Serefoglu, E. C.; Ozdemir, A. T.; Hellstrom, W. J. "Deleterious effects of selective serotonin reuptake inhibitor treatment on semen parameters in patients with lifelong premature ejaculation". International Journal of Impotence Research (İngilizce). 24 (5): 171-173. doi:10.1038/ijir.2012.12. ISSN 1476-5489. 14 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2022.
- ^ Emotional Blunting, Cognitive Impairment, Bone Fractures, and Bleeding as Possible Side Effects of Long-Term Use of SSRIs https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8650205/ 13 Ağustos 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Camino, Sebastian; Strejilevich, Sergio A.; Godoy, Antonella; Smith, Jose; Szmulewicz, Alejandro. "Are all antidepressants the same? The consumer has a point". Psychological Medicine (İngilizce): 1-8. doi:10.1017/S0033291722000678. ISSN 0033-2917. 13 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2022.
- ^ Boyer, E.; Shannon, M. (2005). "The serotonin syndrome". The New England journal of medicine. doi:10.1056/NEJMRA041867. 10 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2022.
- ^ Ferri, Fred F. (27 Mayıs 2016). Ferri's Clinical Advisor 2017 E-Book: 5 Books in 1 (İngilizce). Elsevier Health Sciences. ISBN 978-0-323-44838-3. 14 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2022.
- ^ Practice Guideline for the Treatment of Patients With Major Depressive Disorder https://psychiatryonline.org/pb/assets/raw/sitewide/practice_guidelines/guidelines/mdd.pdf 7 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce.)