Stereoskop

Stereoskop, Charles Wheatstone tarafından icat edilen ve iki boyutlu uzayda (2D) bulunan stereoskopik görüntüyü tek bir noktaya odaklayıp üç boyutlu uzay (3D) düzleme aktaramını sağlayan optik bir alettir.

Eski tip bir cep stereoskop aleti.

binoküler görüntüyü tasvir eden bir görüntü.

İki tip stereoskop aleti bulunmaktadır. Biri Wheatson stereoskop'udur. Diğer adıyla aynalı stereoskop, bir diğeri ise Brewster stereoskop'udur veya mercekli stereoskop olarak da adlandırılır. Genel anlamda stereoskobun çalışma prensibi, iki gözün aynı noktada bulunan ancak farklı açılarda ters olarak gördüğü binoküler görüntüyü beynin düzeltme mekanizmasını ayna veya mercek yardımı ile birleştirme işlemine dayanır. Basit bir stereoskop, kullanılabilecek fotoğrafın, resmin, nesnenin, görüntünün boyutu ile sınırlıdır. Gelişmiş bir stereoskop, bir çift yatay periskop benzeri cihaz ile donatılır ve daha geniş bir görüş alanında daha ayrıntılı bilgiler sunabilen daha büyük görüntülerin görüntülenmesine olanak sağlar. Stereoskop, temelde, aynı nesnenin biraz farklı açılardan çekilmiş iki fotoğrafının aynı anda her bir göze tek tek sunulduğu bir araçtır. Bu, doğal görüntüleme de her bir gözün nesneyi biraz farklı bir açıdan görme biçimini yeniden yaratır, çünkü bunlar birkaç inç aralıklarla ayrılır, bu da insanlara doğal derinlik algısı verir. Her resim ayrı bir mercekle odaklanır ve her bir göze birbirinden birkaç inç uzakta çekilmiş ve aynı noktaya odaklanmış bir fotoğraf gösterilerek, nesneleri üç boyutlu görmenin doğal etkisini öne çıkarmaktadır.

Stereoskobik görüntü kartları

Stereograf veya stereo kartlar, üç boyutlu bir görüntü oluşturmak için bir stereoskop yardımıyla görüntülenmek üzere kart desteleri üzerine baskısı yapılan bir çift kağıt baskı matbaasından oluşuyordu. Genellikle 3,5 x 7 inç boyutlarında bir kart stoğu üzerine yan yana monte edilmiş iki özdeş görüntü ile basılmaktadırlar. Amaç olarak insanların çeşitli tarihi yer, doğal manzara gibi yerlerin fotoğraflarına üç boyutlu bakması durumuna dayanıyordu. 1800'lerin ortalarında Avrupa'da popüler bir fotoğraf hobisi haline gelmiştir. Ve seri üretim yöntemleriyle 1880'lerde Amerika Birleşik Devletleri'nde geniş çapta dağıtıldı. Stereograflar, Keystone View Company ve Underwood & Underwood gibi şirketlerin yoğun çabalarıyla 1902-1935 yıllarında en yüksek Arz-talep endeksini kazandı.

Underwood & Underwood şirketi, 1882'de Ottawa, Kansas'ta kurulmuştur. Ancak ilerleyen yıllarda pazara hakimiyeti gibi şirket kararları ile 1891'de New York'a taşındılar. Başlangıçta Doğu esintisi tonunda ki stereokartlarının Batı'daki yeni pazarlara dağıtıcısı olarak faaliyet gösterdiler.

Keystone View Company, 1892'de Meadville, Pensilvanya'da kuruldu. Bu şirket 1920'den sonra dünyadaki en büyük stereograf yayıncısı oldu. 1898'de, dünya çapında kültür, endüstri, ticaret ve siyaseti gösteren resimlerin ve açıklayıcı metinlerin okul eğitimi için kutulu setler üreten son derece başarılı eğitim departmanını kurdular. Keystone kartlarının siparişleri, şirket tarafından 1970'lerin sonlarına doğru halen devam etti.

B.W. Kilburn & Company ise 1876'da Littleton, New Hampshire'da Kilburn Kardeşler, Benjamin West ve Edward Kilburns tarafından kuruldu ve yüzyılın başında sterografların en büyük yayıncılarından biri oldu. Ancak şirketin kurucu sahiplerinden Kilburns 1909'da öldü, Kilburns tarafından imal edilen kartların tamamı ise Keystone View Company tarafından satın alındı.

Carleton E. Watkins, 19. yüzyılın ortalarından 19. yüzyılın sonlarına kadar Batı Amerika'nın birçok doğal ve beşeri manzarasını fotoğrafladı. Fikirlerinin bir kısmını stereoskopik seriler halinde yeniden üretti. 1867'de Oregon'a gitti ve özellikle Kolumbiya Nehri'nin yerel manzarasını yakalayan 100'den fazla stereo görüntü üretmiştir. Pasifik Sahil Manzaralarıno 1876 yılına kadar üretti ve ardından manzara görüntüleri Watkins Yeni Dizisi olarak yayınlandı.

New York'ta faaliyet gösteren Continent Steroscopic Company, 1875-85 yılları arasında stereokardlar üretti. Bunların çoğu, kısmen satın alınan ve kısmen şirket için yapılan Batı sahneleriydi. Fotoğraflama ve baskılma işlemlerini gerçekleştiren kişiler tanınmış fotoğrafçılardan Watkins, O'Sullivan, Jackson ve Haynes'ti. Bu şirket ayrıca 1878 civarında Sitka, Alaska'nın az sayıda görüntüsünü de üretmiştir.

Günümüzde ise sterokartlar eskisi kadar popüler değildir. Fakat halen sterokart koleksiyonu yapan kişiler tarafından satın alındıkları bilinmektedir. Eski örnekler ise fotoğraf müzeleri, sanat müzeleri vb. kurumlarda sergilenmektedir.

Stereoskop çeşitleri ve hakkındaki bilgiler

Wheatstone Stereoskopu

Wheatstone aynalı teleskop tasviri.

Charles Wheatstone tarafından icat edilen eski tip stereoskoplar, hem yansıtıcı aynalara hem de kırılma prizmalarına sahipti bu eklentilere sahip ayna tipi stereoskopların avantajı ise, istenirse iki resmin çok büyük görüntülenebilmesini sağlayabilmektir. İcadın mucidi Wheatstone kusursuz imalat için 1832'de optisyen, R. Murray tarafından yeniden imalatını sağlamıştır. Herbert Mayo, Wheatstone'un keşfini Outlines of Human Physiology adlı kitabında kısaca anlattmıştır ve Wheatstone'un bununla ilgili bir makale yayınlamak üzere olduğunu iddia ettimiştir. Stereoskop wheatstone'un birçok projesinden yalnızca biriydi ve bulgularını ilk olarak 21 Haziran 1838'de Royal College of London'a sundu. Bu sunumda, kullanıcının gözlerine 45° açılarla, her biri yandan yerleştirilmiş bir resmi yansıtan bir çift ayna kullandı. Aynı nesnenin sol göz ve sağ göz görünümlerini simüle eden iki resim sunulduğunda, her bir gözün yalnızca kendisi için tasarlanan görüntüyü, gördüğü fakat beynin bu görüntüleri 3D olarak görüntülediğini ifade etti. Böylece binoküler derinlik algısının önemini göstermiştir.

Brewster Stereoskopu

Brewster tipi mercekli stereoskopu. (1870)

İskoç fizikçi, yazar ve mucit, David Brewster optik, ışığın doğası ve insan görüşünün fizyolojisi üzerine çok sayıda bilimsel makale yazmıştır ve bu çalışmaları onu kendi alanında oldukça ön plana çıkarmıştır. Brewster, araştırmaları sırasında Wheatstone’un Stereoskopun'un "sadece popüler kullanım için değil, aynı zamanda enstrümanın çeşitli yararlı amaçlarla uygulanması için de iyi hizmet veremediğini ve yetersiz kaldığını" bulmuştur. Birçok alternatif tasarımları denedikten sonra, Brewster daha basit bir Stereoskop keşfetti ve Wheatstone'un aynalarını elde kolayca tutulabilmesi için daha hafif lenslerle değiştirdi: Brewster cihazına "lentiküler stereoskop" adını verdi. Lentiküler, mercek tabanlı anlamına gelir. Brewster’ın "lentiküler stereoskopu" Dundee'den George Lowden tarafından onun için yeniden tasarlandı ve tasarımını bir Edinburgh dergisinde yayınladı. Bununla birlikte, Britanya'da kayıtsız bir resepsiyonda aldığı eleştiriler sonucu cesareti kırılan Brewster, prototipiyle 1849'da Paris'i ziyaret etti ve Parisli enstrüman yapımcısı Jules Duboscq ile tanıştırıldı. Duboscq, potansiyelini hemen gördü ve Brewster’ın tasarımına bir stereoskop yapmayı kabul etti.

Ayrıca bakınız

• Stereoskopi
• Oküler
• Optik
• Mercek