Zincirlikuyu Mezarlığı

Zincirlikuyu Mezarlığı
Zincirlikuyu Mezarlığı
Diğer ad(lar)	Zincirlikuyu Asrî Mezarlığı
Konum	Şişli, İstanbul, Türkiye
Koordinatlar	41°04′26″K 29°00′28″D / 41.07389°K 29.00778°D
Tür	Sivil mezarlık
Din	İslam
Açılış	1935 (89 yıl önce)
Yüzölçümü	380.000 m2 (4.100.000 ft2)
Yapım süresi	1935-1937
Sorumlu	İstanbul Büyükşehir Belediyesi
Defin sayısı	± 43.104 (2011)
Durum	Kullanımda

Zincirlikuyu Mezarlığı, eski adıyla Zincirlikuyu Asrî Mezarlığı, İstanbul'un Şişli ilçesinin Esentepe mahallesi sınırları içerisinde bulunan bir Müslüman mezarlığıdır. Esentepe ile Levent arasında, bulunduğu Zincirlikuyu semtiyle aynı adı taşıyan mezarlığın bakımı ve işletmesi İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılmaktadır. Ana giriş kapısı Nispetiye Caddesi-Büyükdere Caddesi bağlantı yolu üzerindedir.

Tarihçe

Mezarlığın bulunduğu alan, 1870 yılında Osmanlı Sultanı Abdülaziz'in oğlu Yusuf İzzeddin Efendi için yaptırılan yazlık av köşkünün bahçesi idi.^[1] 1916 yılında Yusuf İzzeddin Efendi'nin köşkte ölü olarak bulunmasının ardından köşk ve civarı uğursuz olarak anılmaya başlandı. Şehzadenin intihar ettiğine dair spekülasyonların yanı sıra İttihat ve Terakki tarafından suikast sonucu öldürüldüğü haberleri de eklenince, semtin uğursuzluğuna inanılarak bu bölgeye rağbet edilmedi.^[2]

1930'lu yıllara kadar kırsal durumdaki bu bölgeye en yakın yerleşme Mecidiyeköy'deydi. Şehir dışında yeni bir mezarlık kurulmasına karar verildiğinde en uygun yer olarak hem Şişli'den hem de Beşiktaş'tan ulaşılabilen ve genişleme imkânı bulunan Zincirlikuyu seçildi. Bu anlayışa uygun olarak 1935 yılında Zincirlikuyu'da 380.847 m² alan üzerine modern bir mezarlığın inşasına başlandı. 12 Nisan 1937'de şair ve yazar Abdülhak Hamit Tarhan, Atatürk'ün talimatıyla Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedilen ilk kişi oldu.^[3]^[4] Asrî Mezarlık inşa edilirken "Hatıralar Parkı" adıyla, daha çok Türk sanat ve fikir adamları ile farklı alanlarda tanınmış insanların da defnedileceği bir yer olarak düşünüldü. Buna istinaden, Ömer Seyfettin'in naaşı 1939 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisinin kararı ile Kadıköy Mahmutbaba Mezarlığı'ndaki kabrinden alınarak buraya defnedildi.^[4]

İstanbul'un modern biçimde düzenlenmiş ilk asri mezarlığı olan Zincirlikuyu, 1959 yılına kadar halk arasında "asrî mezarlık" olarak anıldı.^[5]^[6] Bu tarihten sonra ise bilinen konumundan dolayı Zincirlikuyu Mezarlığı ismiyle anılmaya başlandı. 1950'lerde çevresinde ortaya çıkmaya başlayan yerleşmeler mezarlık alanının genişlemesini önledi. Çevresindeki yapılaşma sürecine paralel olarak 1960'lı yıllarda bugünkü sınırlarına ulaştı. 1973 yılında Etiler (Nispetiye Caddesi)-Büyükdere Caddesi bağlantı yolunun inşası nedeniyle mezarlığın bir bölümü istimlak edildi. 2003 yılında Büyükdere Caddesi üzerinde bulunan ve eskiyen ana giriş kapısının İstanbul Büyükşehir Belediyesi Mezarlıklar Müdürlüğü tarafından yenilenmesine karar verildi. Kemerli kapının üzerine siyasetçi Ufuk Uras'ın babası olan Albay Hasip Uras'ın önerisi ile Âl-i İmrân Suresi'nin "Her canlı ölümü tadacaktır" meali olan 185. Ayeti yazıldı.^[7] Ayetin yer alması, sonrasında birçok siyasi tartışmaya konu oldu.^[8] 2004 yılında ise, mezarlığın ortasına iş insanı İbrahim Bodur tarafından aynı anda 500 kişinin namaz kılabileceği bir camii yaptırıldı.^[9]

İstatistikler

Mezarlıkta bulunan Zincirlikuyu Camii, Mart 2022

Uzun yıllar boyunca Beyoğlu yakasındaki tek modern mezarlık olması, hızla dolmasına yol açtı. Bugün 380.847 m²'lik alan üzerine 43 adaya bölünen mezarlık, aile kabirleri için ayrılmış olanlar dışında %100 yakın bir oranda dolmuş durumdadır. Aile mezarlıkları içerisinde 42 kişilik mezar yeri ile Sabancı ailesi en çok yere sahip iken, onu sırasıyla 14 kişilik yer ile Atatürk'ün doktorlarından Mehmet Kâmil Berk ailesi, 12 kişilik yer ile İzzet Feldan ve Raşit Alicikoğlu aileleri ve 10 kişilik alan ile Koç ailesi takip etmektedir.^[3] 2011 istatistiklerine göre mezarlığa, kurulduğu günden beri 43 bin 104 kişi defnedildi.^[3] 10.5 metreye 5 metre ölçüleri ile Abdurrahman Naci Demirağ'ın anıt mezarı Zincirlikuyu Mezarlığındaki en büyük anıt mezar olarak yer almaktadır.^[3] Mezarlıkta 2 cumhurbaşkanı, 3 başbakan, I. Dünya Savaşı'nın 2 komutanı, 5 genelkurmay başkanı, İstanbul'un 3 belediye başkanı ve çok sayıda tanınmış sanatçı, iş insanı, gazeteci, oyuncu, sporcu, şarkıcı ve politikacının kabirleri yer almaktadır.^[3]

Umumi Hıfzıssıhha Kanunu'na dayanılarak Zincirlikuyu Mezarlığı'na inşa edilen Türkiye'nin ilk ve tek krematoryumu, kullanım için talep gelmediğinden yıktırılmış ve bugün yerinde mezarlığın garajı ve müdürlük binası inşa edilmiştir.^[10] İstanbul Büyükşehir Belediyesi Avrupa Yakası Mezarlıklar Müdürlüğü de mezarlığın girişindeki binada bulunmaktadır.^[11]