Ölüm (kişileştirme)

Ölüm, insan kültüründe öne çıkan yeri nedeniyle, kişileştirilmiş bir güç olarak hayal edilir. Azrail olarak da bilinir. Bazı mitolojilerde, Azrail, kurbanlarını toplamak için gelirken onların ölümüne sebep olur. Bu nedenle, bazı hikâyelerdeki insanlar Ölüm'ün ziyaretinden kaçmayı, bazen de Ölüm'ü rüşvet ya da hile ile savuşturmayı deneyerek hayata tutunmaya çalışırlar. Diğer inançlarda ise, Ölüm Hayaleti sadece bir psikopomp'dur. Ne zaman ve nasıl olacağı konusunda kontrol sahibi değildir. Vücut ile ruh arasındaki son bağları koparıp ölenlere ahirette rehberlik ederek hizmet verir. Ölüm çoğu zaman erkek formunda kişileştirilir, ancak bazı kültürlerde Ölüm kadın olarak da algılanır (örneğin, Slav mitolojisi'nde Marzanna veya Meksika'daki La Catrina).

Bölgeye göre

Orta Doğu

Mot (lit. "Ölüm") Kenanlılar'ın kişileştirilmiş ölüm tanrısıdır. Tanrıların kralı El'in oğlu olarak kabul edildi. Lakuna bazı detayları gizler. Ancak anlaşılan o'dur ki Mot Baʿal'ı, yine aynı tanrının savaşçı kız kardeşi Anat tarafından yarılıp parçalanmadan önce bitirmiştir. Bir zaman sonra her iki tanrıda geri getirilmiş, savaşlarına devam ederler. Ta ki güneş tanrıçası Şamaş bir ateşkes antlaşması getirene kadar. Bu antlaşma sürecinde Şamaş, Mot'u, zorunlu kalındığı takdirde El'in Baʿal adına araya gireceğini belirterek uyarır. Aynı zamanda Fenikeliler ölüme Mot adı altında tapıyorlardı. Mot'un başka bir versiyonu daha sonra yahudilikte şeytan ya da ölüm meleği olan Maweth oldu.^[1]^[2]

Helenistik

Thanatos kanatlı bir genç olarak, 325–300 M.Ö., Artemis Tapınağı, Efes

Eski Yunan din ve mitolojisinde, ölüm (Thanatos), Niks'in (gece) çocuklarından biridir. Niks gibi, Thanatos'un ana konu olarak tasviri nadirdir. Sanat eserlerinde daha çok sakallı ve kanatlı bir adam olarak tasvir edilir. Bazen ise sakalsız ve kanatlı bir genç olarak. Hypnos adında uyku tanrısı olan bir ikiz kardeşi vardır. Thanatos ve Hypnos'un birlikteliği genellikle nazik bir ölümü simgeler. Thanatos, Hermes'in öncülüğünde, ölen kişinin gölgesini Stiks nehrinin yakın kıyılarına götürür. Buradan gölge, ölü ruhların kayıkçısı Kharoon tarafından, küçük bir ücret karşılığında, ölülerin alemi olan Hades'e götürülür. Homeros'un İlyada'sındda 16.681 ve Euphronios Krater'in de bu hikâye aynı şekilde işlenmiştir. Apollon, yarı ilahi, kahraman Sarpedon'un bedeninin savaş alanından kaldırılmasını emreder. Hypnos ve Thanatos da takiben onu uygun cenaze törenlerinin yapılması üzere anavatanına sevkeder. Niks'in diğer çocukları arasında Thanatos'un kız kardeşleri Ker'ler (İngilice de çoğul Keres) vardır. Ker'ler kanlı giysileriyle süslü, kan içen, sivri dişli ve pençeli, vahşi ya da zamansız ölümle gelen ruhlar olarak tasvir edilirler.

Keltik

"Güney İrlanda'nın efsana ve geleneklerinde yer alır.", Bunworth Banshee, Thomas Crofton Croker, 1825

Breton folklöründe Ankou (Galler'de yr Angau diye geçer) olarak bilinen ölümü anlatan hayaletimsi bir figür vardır. Genellikle, Ankou, bir halk ya da toplulukta en son ölmüş olan kişinin ruhudur. Uzun boylu, uzun beyaz saçları ile geniş bir şapkası olan bezgin ya da herkesi ve her şeyi görebilen, döner kafalı bir iskelet olarak görünür. Dingilleri gıcırdayan ölümcül bir at arabası kullanır. At arabasının üzerinde cesetler yığılıdır. Ankou'nun bir kulübe'de durması içeridekiler için ivedi ölüm demektir.^[3]

İrlanda'da ise dullahan diye bilinen yaratıklardan bahsedilir. Bu yaratıklar kellelerini kolları altında taşırlar. İri gözleri ve kullaklarına kadar varan büyük gülümsemeleri vardır. Dullahan, siyah bir at ya da siyah atların çektiği bir at arabası kullanır. Ölmekte olan birinin evinin önünde durup kişinin ismini çağırdığında, kişi o anda ölürmüş. Başkalarının ise onu izlemesini hiç sevmezmiş. İnanışa göre eğer dullahan birini onu izlerken yakalarsa, omurgadan yapılma kamçısını çıkarır, o kişinin gözlerini kamçılar ya da üstüne bir havuz dolusu kan boşaltırmış. Bu kan bir sonraki ölecek olan kişiyi işaret edermiş.

Yine İrlanda'da Banshee (Galler'de ban sibh - okunuşu banşi - beyaz ruh/peri) adında, kişinin öleceğini acı bir çığlık ya da ağıtla haber veren dişi bir ruh olduğu söylenir. Galler göreneklerinde banshee kırmızı ya da yeşil, uzun ve darmadağın saçları ile betimlenir. Farklı formlarda da belirebilir. Çoğu zaman çirkin, korkunç bir cadı olarak görünür. Ama canı istediğinde kendini genç ve güzel olarak da gösterebilir. İrlanda'da ve İskoçya'nın bazı bölgelerindeki geleneklerde matem tutmanın bir parçası da ağıt yakan kadındır (bean chaointe). Eğer birkaç banshee birlikte görünür ise, bu çok değerli ya da kutsal bir kişinin ölümünü işaret eder. Bazı hikâyelere göre bu kadının, peri denilmesine rağmen, bir ruh olduğu söylenir. Çoğu zaman belirli bir cinayetten ya da doğum esnasında ölmüş bir ananın ruhudur.

İskoç folklöründe bir inanışa göre, Cù Sìth adında siyah, koyu yeşil ya da beyaz bir köpek ölmekte olan ruhları alır ve öteki dünyaya taşırmış.

Galler folklöründe ise Gwyn ap Nudd adında bir mezarlık refakatçısından bahsedilir. İnatçı ruhları toplamak üzere yapılan yaban avının öncüsü, Ölüm ve Kış'ın kişileştirmesidir. Yakaladığı ruhların öteki dünyaya olan yolculuklarında refakat eder. Bazen Melwas, Arawn ya da Afallach bu görevi üstlenirler.

Popüler Kültürde

Oyunlar

Castlevania (Video Oyunu Serisi) (1986–Günümüz)
Conker's Bad Fur Day (2001)
Dante's Inferno (2010)
Darksiders (Serisi)(2010-Günümüz)
Frogger: The Great Quest* (2000-2018)
The Sims (2001–Günümüz)
Gauntlet series (1985–Günümüz)
God of War: Ghost of Sparta (2010)
Grabbed by the Ghoulies (2003)
Grim Fandango (1998)
Kid Icarus (series) (1986–Günümüz)
MediEvil (1998)
Paperboy (video game) (1985)
Persona 3 (2006)
Twisted Metal series (1995–Günümüz)
The Color of Magic (1986)
Discworld (1995)
Discworld II (1996)
Discworld MUD (1991)
Discworld Noir (1999)

Galeri

Satranç oynayan Ölüm konulu Orta Çağ resmi (Täby Kilisesi, İsveç)
Punch dergisinde ölümün kişileştirilmiş tasviri.
Le Petit Journal gazetesinde Kolera'dan ölüm Azrail olarak kişileştirilmiş.
Jean Fouquet tarafından boyanmış de Vauce-Hours eserinde ölümün kişileştirilmesi.
Santa Muerte ibadet mumu üzerinde ölüm kişileştirmesi.
Bristol, İngiltere'de sokak sanatçısı Banksy'nin bir grafitisi.
La Parca, Meksikalı ressam Antonio García Vega'nın eseri.
Trionfo Della Morte, Clusone, İtalya'daki Disciplini Kilisesinin dış cephe duvarına boyanmıştır.
Petrarca'nın Ölümün Utkusu isimli şiiri için yapılmış bir çizim.
Petrarca'nın Ölümün Utkusu isimli şiiri için yapılmış bir çizim.
Hrastovlje, Slovenya'daki Kutsal Üçlü Kilisesinde The Danse Macabre
Ölümün Dansı (1493) Michael Wolgemut.
Askeri Nişan üzerinde ölümün kişileştirilmesi.

Ayrıca bakınız

İnsan biçimcilik

Kaynakça

^ Cassuto, U. (1962). "Baal and Mot in the Ugaritic Texts" [Ugarit yazılarında Baal ve Mot]. Israel Exploration Journal. 12 (2). ss. 81 - 83. JSTOR 27924890.
^ See, e.g., Tekvin Hab. & Tekvin Job.
^ Anatole Le Braz : Légende de la Mort
^ Trendacosta, Katharine. "Pop Kültür de En İyi On Ölüm Kişileştirilmesi". io9 (İngilizce). 2 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2017.

[BaalveMot-1] Cassuto, U. (1962). "Baal and Mot in the Ugaritic Texts" [Ugarit yazılarında Baal ve Mot]. Israel Exploration Journal. 12 (2). ss. 81 - 83. JSTOR 27924890.

[2] See, e.g., Tekvin Hab. & Tekvin Job.

[3] Anatole Le Braz : Légende de la Mort

[4] Trendacosta, Katharine. "Pop Kültür de En İyi On Ölüm Kişileştirilmesi". io9 (İngilizce). 2 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2017.

[1]

[2]

[3]

[4]