Anton Denikin
Anton İvanoviç Denikin (Rusça: Анто́н Ива́нович Дени́кин, 16 Aralık 1872 - 8 Ağustos 1947), Rus İmparatorluğunda General ve Rus İç Savaşı sırasında öne çıkan Beyaz Ordu komutanlarından.[1] 1918-1922 yılları arasında gerçekleşen Beyaz Terör'ün en önemli komutanlarından biridir.[1]
| Anton Ivanoviç Denikin | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 16 Aralık 1872 Włocławek, Varşova Valiliği, Privislinsky Krai |
| Ölüm | 8 Ağustos 1947 (74 yaşında) Ann Arbor, Michigan |
| Bağlılığı |  Rusya |
| Branşı | Rus İmparatorluk Ordusu Gönüllü Ordu |
| Hizmet yılları | 1895-1920 |
| Rütbesi | General |
| Komutası | Beyaz Ordu |
| Çatışma/savaşları | I. Dünya Savaşı |
Gençliği
değiştirDenikin o dönemde Rusya İmparatorluğu sınırları içindeki Polonya kenti olan Włocławek'e bağlı Szpetal Dolnyj köyünde doğdu. Babası İvan Efimoviç Denikin Saratov'da toprağa bağlı serf iken orduya yazılmış ve 22 yıl hizmet ettikten sonra subay olmuş ve 1869 yılında binbaşı olarak emekli olmuştur. Aynı yıl baba Denikin ikinci kez evlenecektir. Yeni eşi yoksul bir Polonyalı asilzadenin kızı olan Elżbieta Wrzesińska ‘dır. Bu evlilikten doğan Anton Denikin hem Lehçe hem de Rusça konuşmayı küçük yaşta öğrenir. Aynı zamanda ailesinde Rus milliyetçiliği ve koyu Ortodoks inancını alır. Bu ortam onun askerlik mesleğini seçmesine neden olacaktır. Denikinlerin hayatları yoksul sayılabilecek seviyedeydi, aile sadece emekli subay maaşıyla ayakta kalmaya çalışıyordu. 1885 yılında baba Denikin'in ölümünden sonra ailenin durumu daha da kötüye gider. 1890 yılında Askerî Akademiye giren Denikin 1892 yılında mezun olur ve 21 yaşında topçu birliğine atanır. Burada 3 yıl görev yapacaktır. 1895 yılında kurmay adayı olarak Harp Akademisine kabul edilir. Burada ilk iki yıl başarılı olamasa da sonraki üçüncü yılında sınıfında dereceye girecek ancak değişen sınav sistemi sonucunda başarısız sayılacaktır. Denikin bu kararı protesto ederek Genelkurmay Başkanlığına başvuracak, yeniden kurmay okuluna başlayabileceği yönünde çıkan kararı reddederek kurmay okulunu terk edecektir.
Rus-Japon Savaşı
değiştirİlk muharebesine 1905 Rus-Japon Savaşında katılır. 1905 yılında albay rütbesine yükselir. 1910 yılında 17. Piyade Alay komutanlığına getirilir. I. Dünya Savaşından birkaç hafta önce generalliğe terfi eder.
I. Dünya Savaşı
değiştirI. Dünya Savaşı’nın Ağustos 1914'te patlak verdiği sırada Denikin Kiev Garnizonu Kurmay Başkanı General konumundaydı. Savaş sırasında General Aleksey Brusilov’un 8. Ordusuna atanır. Kurmay heyetine dahil olmak istemeyen Denikin cephe görevi talep eder ve 4. Piyade Alayına atanır. Denikin bu alayla en büyük askeri başarılarını kazanacaktır. 1916 yılında 7. Kolordu komutanlığına atanır ve Romanya cephesinde başarılı Rus seferine kumanda eder. 1917 Şubat Devrimi ile Çarlık rejiminin devrilmesiyle önce Mihail Alekseev, sonra Aleksey Brusilov, en son olarak da Lavr Kornilov’un kurmay heyetine dahil olur. Denikin, komutanı olan Lavr Kornilov’un darbe girişimi olan ve Kornilov Olayı olarak adlandırılan girişimi desteklese de girişim başarısız olunca Kornilov ile birlikte tutuklanır ve hapse atılır.
Rus İç Savaşı
değiştir
Bolşeviklerin iktidarı aldığı Ekim Devriminden sonra Denikin ve kornilov hapisten kaçarak güneydeki Novocherkassk bölgesine giderler. Burada monarşi yanlısı diğer eski Çarlık subaylarıyla beraber Bolşeviklere karşı Gönüllü Ordu'yu kurarak Rus İç Savaşını başlatacak olan Beyaz Hareketi başlatırlar. Ordunun ilk komutanı Alekseev’dir. Nisan 1918’de Ekaterinodar yakınlarındaki muharebelerde Kornilov ölünce komuta Denikin’e geçer. Kızılordunun saldırıları üzerine Don bölgesine çekilen Denikin Buz Yürüyüşü olarak bilinecek seferi başlatır. 1919 yılı yaz aylarında Moskova’yı ele geçirmek için son bir denemede bulunsa da Kızılordu komutanı Leon Troçki bölgedeki anarşistlerle ittifak yaparak yanıt verir. Nestor Mahno önderliğindeki Ukrayna’da faaliyet gösteren anarşist “Kara Ordu” Denikin'in Beyaz Ordusunun gerisine saldıracak ve geri çekilmesini sağlayacaktır. Muharebelerin devamında Kızılordu Denikin'i Moskova'nın 400 km güneyindeki Orel'de Ekim 1919'da kesin olarak yenilgiye uğratır. Geri çekilen Beyaz Ordu kılıç artıkları en son Mart 1920'de Kırım'dan atılır.
İdaresi
değiştirDenikin'in Beyaz Ordusunun denetimi altındaki bölgelerdeki idaresi Rus İç Savaşını kazanmış olsaydı Rusya'da yönetimin nasıl olacağına da ışık tutmaktadır. Denikin egemenliği altındaki bölgelerde kendisine muhalefet eden kesimleri kitlesel olarak idam etmiş, mallarını yağmalamıştır. Ona bağlı yayın organları sürekli olarak Yahudi karşıtı yayın yaparak pogromlara çanak tutmuştur. Bolşeviklerin iktidarını Yahudi komplosu olarak tanıtan Denikin yanlısı yayınlar, Bolşevik Parti yönetiminde bulunan Yahudilerin varlığını gerekçe göstermiştir. Denikin'e bağlı ordular sadece Fastov adlı köyde 1500 Yahudi'yi öldürmüştür. Bolşevik karşıtı Beyaz Orduların iç savaş boyunca yaklaşık 100 bin Yahudiyi öldürdüğü tahmin edilmektedir.[2] Denikin'in egemenliğindeki bölgelerde topraklarına el konmuş olan büyük toprak sahiplerinin toprakları geri verilmiş ve yoksul köylüler cezalandırılmıştır. Ayrıca işçi örgütlenmeleri dağıtılmıştır. Bu uygulamalar özellikle Şubat Devriminden beri yoğun olarak siyasallaşmış ve örgütlenmiş yoksul köylüler ve işçiler tarafından dirençle karşılanmış ve partizan hareketlerinin oluşmasına yol açmıştır. Özellikle düzenli Kızılordu birlikleri bölgeye gelmeden önce cephe gerisindeki partizan savaşı Denikin'i zor duruma düşürmüştür. Bu şekildeki direnişler Kafkaslarda etkili olmuş, Poltava ve Kremenchug kentleri partizanlarca ele geçirilmiştir.
Askeri alanda yenilen ve iç muhalefetle boğuşan Denikin Nisan 1920'de görevlerinden istifa ederek yetkilerini General Baron Pyotr Vrangel’e bırakır. Gemiyle İstanbul’a, oradan da Londra’ya geçer. Sonrasında Belçika ve Macaristan’a geçecektir.
Sürgünde
değiştir1926 yılında itibaren Fransa’da yaşar. Rusya’da iktidarını sağlamlaştıran Bolşeviklere karşı düşmanlığı sürse de sürgündeki muhalif Beyaz harekete de karışmamaya dikkat eder.[3] Sürgündeki Rus muhalifleri tarafından saygı görse de Denikin hem sol hem de sağ kesim tarafından sevilmezdi. Kabiliyetli bir yazar olan Denikin I. Dünya Savaşından önceki dönemde çok sevdiği Çarlık Ordusunun eksikliklerini dile getirdiği eserler kaleme almıştır. Sürgündeyken yazdığı iç savaşa dair eserler oldukça tarafsız yazılmıştır. Gittikçe kendisini yazarlığa veren Denikin sürgün yıllarında Avrupa’daki Rus yazarlarla[4] yakın dostluklar geliştirmiştir.
II. Dünya Savaşı yılları
değiştirDenikin’in yaşadığı Fransa II. Dünya Savaşı sırasında 1940 yılında Nazi Almanyası tarafından işgal edilince Almanlar tarafından tutuklanmamak için kaçsa da yakalanır. Naziler tarafından Sovyet karşıtı propaganda amaçlı olarak kullanılmak istese de bunu reddeder. Naziler çok ısrarcı olmaz ve kırsal bölgede konaklamasına izin verirler. Nazi işgaline karşı kırsal bölgelerde başlayan direnişe ve "Maquis" hareketine katılmaz. Eşinin tuttuğu günlüklerden öğrenilen kadarıyla Nazilerin Yahudi düşmanlıklarına şaşıracaktır.[5] Savaştan sonra ABD'deki New York kentine yerleşir. 8 Ağustos 1947 günü 74 yaşında Ann Arbor, Michigan'da ölür.
Mezarı
değiştirDenikin Detroit'de askeri bir törenle gömülür. Mezarı daha sonra New Jersey'deki Aziz Vladimir Mezarlığına nakledilir. Eşi Xenia Vasilievna Chizh ise Paris'deki Saint Genevieve de Bois mezarlığında gömülmüştür. Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra Denikin'in Fransa'da yaşayan kızı Marina Denikina 2005 yılında önce vatandaşlık için başvurmuş, sonra da babasının Rusya'da gömülebilmesi için izin istemiştir. Vatandaşlığı onaylanan Marina'nın isteği 3 Ekim 2005 günü Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin tarafından onaylanmıştır. Denikin'in naaşı ABD'den Moskova'da getirilerek Donskoy Manastırında toprağa verilir. Marina Denikina ise 17 Kasım 2005'te 86 yaşında Paris yakınlarındaki Versay'da evinde ölür.
Kaynakça
değiştir- ^ a b Hosking, Geoffrey A. (2012). Russian history : a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199580989.
- ^ Arno Mayer, The Furies içinde
- ^ Bu dönemde Sovyet gizli servisi Beyaz komutanlardan General Alexander P. Kutepov’u 1930 yılında, General Evgenii K. Miller’i de 1937 yılında Avrupa’da gizli operasyonlarla yakalayıp Sovyetler Birliğine getirecek ve Rus İç Savaşında işledikleri suçlardan yargılayacaktır. Denikin bu operasyonlardan kurtulacaktır.
- ^ Bu yazarlar arasında İvan Bunin, İvan Shmelev ve Aleksandr Kuprin bulunmaktadır.
- ^ Kendisi de iç savaş yıllarında benzer uygulamalar yapan bir komutan için oldukça ilginç bir değerlendirmedir.
Yazdığı eserler
değiştir- Russian Turmoil. Memoirs: Military, Social & Political. Hutchinson. London. 1922 (Yeniden basım: Hyperion Press. 1973. ISBN 978-0-88355-100-4)
- The White Army. Translated by Catherine Zvegintsov. Jonathan Cape, 1930 (Yeniden basım: Hyperion Press. 1973. ISBN 978-0-88355-101-1) (Yeniden basım: Ian Faulkner Publishing. Cambridge. 1992. ISBN 978-1-85763-010-7)
- The Career of a Tsarist Officer: Memoirs, 1872-1916.University of Minnesota Press. 1975