Vikipedi

Betelgeuse

Orion takım yıldızında yer alan yıldız

Betelgeuse (Beteljöz, Betelgeux, Betelgeuze, Beteigeux, Al Mankib, İkizlerevi), Avcı Takımyıldızı'nda yer alan kırmızı dev yıldızdır.

Betelgeuse (α Ori)
Avcı Takımyıldızı içindeki Betelgeuse sol tarafta pembe okla gösterilmiştir.
Gözlem verisi
Dönem J2000.0      Ekinoks J2000.0
TakımyıldızAvcı
Sağ açıklık (α)05sa 55d 10,3053s[1]
Dik açıklık (δ)+07° 24′ 25,426″[1]
Görünür büyüklük (V)0,42 (0,3 - 1,2)[1][2]
Sınıflandırma
Tayfsal sınıf
M2Iab[1]
U−B renk ölçeği2,06[3]
B−V renk ölçeği1,85[3]
Değişen yıldız tipiSR c (yarı-düzenli)[1]
Astrometri
Dikey hız ()+21,91[1] km/s
Özdevinim (μ)RA: 24,95 ± 0,08[4] mys/y
Dec.: 9,56 ± 0,15[4] mys/y
Iraklık açısı (π)5,07[4] mys
Uzaklık643 ± 146[4] Iy
(197 ± 45[4] pc)
Mutlak büyüklük (V)−6,02[5]
Özellikler
Kütle (m)7,7 – 20[6] M☉
Yarıçap (r)950 – 1200[6] R☉
Aydınlatma gücü120.000 ± 30.000[6][7] L⊙
Yüzey kütle çekimi (log g)-0,5[8] cgs
Sıcaklık3.140 – 3.641[6][9][10] K
Metallik [Fe/H]0,05[11]
Dönüş hızı ()5 km/sn[10] km/s
Yaş~7.3 × 106[5][12]
Katalog belirtmeleri
Betelgeuse • α Ori • 58 Ori • HR 2061 • BD +7° 1055 • HD 39801 • FK5 224 • HIP 27989 • SAO 113271 • GC 7451 • CCDM J05552+0724AP • AAVSO 0549+07

Samanyolu'nda yer alan Betelgeuse, mavi dev Rigel'den (Beta Orionis) sonra Avcı Takımyıldızı'nın en parlak ikinci yıldızıdır. Takımyıldızın ortasında ise avcı Avcı kuşağı'nı oluşturan üç parlak mavi yıldız (Alnitak, Alnilam ve Mintaka) yer alır.

Betelgeuse adı, Arapça "el-cevze'nin eli" anlamına gelen "yad ül-cevze"dan bozmadır. El-Cevze, eski Arap mitolojisinde "gizemli kadın"dır. Batılılar için ise Betelgeuse, Helen mitolojisindeki avcı Orion'un yukarı uzanan sağ kolunun omuz başında yer almaktadır.

Betelgeuse, gökyüzünün en parlak iki kırmızı devinden biridir. Öteki Antares'tir. Ayrıca, görülebilecek en büyük yıldızlardan da biridir; öyle ki, Betelgeuse büyüklüğünde bir yıldıza kolay rastlanmamaktadır. Büyüklüğü birinci dereceden (genelde 0,50) olan Betelgeuse, gökyüzünün genellikle en parlak 11. yıldızıdır. Sıcaklığı ortalama 3.600 Kelvin derece olan kırmızı dev yıldızın ışıması yarı-düzenli olduğundan, büyüklüğü periyodik olarak 0,2 ile 1,5 arasında değişir.

Yıldızın Dünya'dan uzaklığının 400 ile 700 ışık yılı arasında olduğu tahmin edilir. Çapının yaklaşık 2,8 astronomik birim (AU) olduğu, yani Güneş'in çapının 600 katı olduğu hesaplanmıştır. (Bir astronomik birim Güneş'in merkeziyle Dünya'nın merkezi arasındaki uzaklık olan 149,6 milyon km.'dir.) Betelgeuse o kadar büyüktür ki, Güneş'in yerine konulacak olsaydı, yıldızın dış atmosferi Güneş Sistemi'nin beşinci gezegeni olan Jüpiter'in yörüngesini içine alırdı. Merkür, Venüs, Dünya ve Mars ise yıldızın içinde kalırlardı.

Kural olarak, bir yıldızın çapı Güneş'in çapının 100 katından fazla ise, dev yıldız sayılmaktadır. Kırmızı dev yıldızlar, kendilerine kırmızı rengi veren ve yüksek parlaklığı sağlayan yüzey sıcaklıklarının düşük oluşundan (genellikle Güneş'in yüzey sıcaklığının yarısı kadar) anlaşılmaktadır. Kırmızı devler, büyüklüklerine oranla son derece hafiftirler. Örneğin Betelgeuse'ün kütlesi Güneşin kütlesinin yalnızca 15 katıdır. Bir başka deyişle, Betelgeuse'ün yoğunluğu Güneş'in yoğunluğundan çok daha azdır.

Yıldızın kütlesi ilk olarak 1920'de, Kaliforniya'daki Mount Wilson Gözlemevi'nde çalışan Francis Gladheim Pease ve Albert A. Michelson adlı gök bilimciler tarafından hesaplanmıştır. Bu, bir yıldızın kütlesinin hesaplandığı ilk başarılı çalışmadır. Ayrıca, Güneş'ten sonra yüzeyinin fotoğrafı çekilen ilk yıldız da Betelgeuse'dür. Bunu, Arizona Tucson'daki Kitt Peak Ulusal Gözlemevi'nde çalışan gök bilimciler bir radyo teleskobu yardımıyla gerçekleştirmişlerdir.

Büyüklüğü, sıcaklığı ve kızılötesi ışıması göz önüne alındığında Betelgeuse, Güneş'ten 60.000 kat daha parlak bir yıldızdır, yani 60.000 kat daha fazla ışıdığı söylenebilir. Betelgeuse, maddesini güçlü bir rüzgarla (bkz. güneş rüzgarı) dışarı püskürttüğünden, tozdan dev bir kabukla çevrelenmiştir. Yıldızı kuşatan bu dış atmosfer ve yıldızın tıpkı bir yürek gibi atması, yüzeyinin kesin yerinin ve gerçekte ne kadar büyük olduğunun belirlenmesini güçleştirmektedir. Betelgeuse'ün parlaklığı 40.000 ile 100.000 Güneş arasında değiştiğinden, bizden uzaklığı da kesin olarak belirlenememiştir.

Gerçek değerler ne olursa olsun, Betelgeuse hidrojen yakıtını tüketmek üzere olan ileri derecede evrimleşmiş bir yıldızdır. Bu nedenle, çekirdeği büzülerek yoğunlaşmış, dış kısımları ise kabarmıştır. Yıldızın gerçek durumu üzerine fazla bilgi olmasa da, çekirdeğindeki helyumu karbon ve oksijene dönüştürdüğü tahmin edilmektedir. Kuramsal olarak, yıldızın başlangıçtaki olağanüstü kütlesi, şu anda Güneş'in 12 ile 17 katı arasındaki bir değere düşmüştür; bu da, çekirdeğindeki elementlerin neon, magnezyum, sodyum, silikon ve sonuçta demire dönüştüğü anlamına gelmektedir.

Yıldızın geleceği

değiştir
 
Parlaklık düşüşü gösteren grafik
 
Ocak ve Aralık 2019 parlaklıkları arasındaki farklar

Betelgeuse yakıtını tamamen tükettiğinde kendi üzerine çökecek, ardından bir süpernova olarak patlayarak muhtemelen son derece küçük ve yoğun bir nötron yıldızına dönüşecektir.

Betelgeuse patladığında, Dünya'dan dolunay kadar parlak olması ve gündüzleri de gökyüzünde rahatlıkla görülebileceği, geceleri ise nesnelere gölge verebilecek kadar parlak olması beklenmektedir.

Aralık 2019'da Betelgeuse yıldızı belirgin şekilde sönükleşmekteydi. Astronomlar süpernovaya dönüşmek üzere olduğunu düşünmektedirler.[13] Yani bu yıldız patlamak üzere ancak ne zaman patlayacağı konusunda kimse emin değildir.[14] 2019 karartması, daha erken patlayabileceğini önerdi.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b c d e f "SIMBAD Query Result: BETELGEUSE – Semi-regular Pulsating Star". Centre de Données astronomiques de Strasbourg. 2 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2007. 
  2. ^ Davis, Kate (AAVSO Technical Assistant, Web) (Aralık 2000). "Variable Star of the Month: Alpha Orionis". American Association of Variable Star Observers. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2010. 
  3. ^ a b Nicolet, B. (1978). "Catalogue of Homogeneous Data in the UBV Photoelectric Photometric System". Astronomy & Astrophysics. Cilt 34. ss. 1-49. Bibcode:1978A&AS...34....1N. 
  4. ^ a b c d e Harper, Graham M.; Brown, Alexander; Guinan, Edward F. (Nisan 2008). "A New VLA-Hipparcos Distance to Betelgeuse and its Implications" (PDF). The Astronomical Journal. 135 (4). ss. 1430-40. Bibcode:2008AJ....135.1430H. doi:10.1088/0004-6256/135/4/1430. 15 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Temmuz 2010. 
  5. ^ a b "Betelgeuse". Wolfram Alpha. 18 Mayıs 2009. 21 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2012. 
  6. ^ a b c d Mohamed, S.; Mackey, J.; Langer, N. (2012). "3D Simulations of Betelgeuse's Bow Shock". Astronomy & Astrophysics. Cilt 541, id.A1. ss. A1. arXiv:1109.1555v2 $2. Bibcode:2012A&A...541A...1M. doi:10.1051/0004-6361/201118002. 
  7. ^ Smith, Nathan; Hinkle, Kenneth H.; Ryde, Nils (Mart 2009). "Red Supergiants as Potential Type IIn Supernova Progenitors: Spatially Resolved 4.6 μm CO Emission Around VY CMa and Betelgeuse" (PDF). The Astronomical Journal. 137 (3). ss. 3558-3573. arXiv:0811.3037 $2. Bibcode:2009AJ....137.3558S. doi:10.1088/0004-6256/137/3/3558. 9 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Eylül 2012. 
  8. ^ Lobel, Alex; Dupree, Andrea K. (2000). "Modeling the Variable Chromosphere of α Orionis" (PDF). The Astrophysical Journal,. 545 (1). ss. 454-74. Bibcode:2000ApJ...545..454L. doi:10.1086/317784. 15 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Temmuz 2010. 
  9. ^ Harper, Graham M.; Brown, Alexander; Lim, Jeremy (Nisan 2001). "A Spatially Resolved, Semiempirical Model for the Extended Atmosphere of α Orionis (M2 Iab)". The Astrophysical Journal. 551 (2). ss. 1073-98. Bibcode:2001ApJ...551.1073H. doi:10.1086/320215. 
  10. ^ a b Kervella, P.; Verhoelst, T.; Ridgway, S. T.; Perrin, G.; Lacour, S.; Cami, J.; Haubois, X. (Eylül 2009). "The Close Circumstellar Environment of Betelgeuse. Adaptive Optics Spectro-imaging in the Near-IR with VLT/NACO" (PDF). Astronomy and Astrophysics. 504 (1). ss. 115-25. arXiv:0907.1843 $2. Bibcode:2009A&A...504..115K. doi:10.1051/0004-6361/200912521. 9 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Temmuz 2010. 
  11. ^ Ramírez, Solange V.; Sellgren, K.; Carr, John S.; Balachandran, Suchitra C.; Blum, Robert; Terndrup, Donald M.; Steed, Adam (Temmuz 2000). "Stellar Iron Abundances at the Galactic Center" (PDF). The Astrophysical Journal,. 537 (1). ss. 205-20. arXiv:astro-ph/0002062 $2. Bibcode:2000ApJ...537..205R. doi:10.1086/309022. 15 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Temmuz 2010. 
  12. ^ "Sharpest Views of Betelgeuse Reveal How Supergiant Stars Lose Mass". Press Releases. Avrupa Güney Gözlemevi. 29 Temmuz 2009. 11 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2010. 
  13. ^ https://edition.cnn.com/2020/01/25/world/betelgeuse-star-dimming-scn-trnd/index.html 17 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.<
  14. ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2020. 
  • "Stars and Star of the Week", Prof. Jim Kaler
  • "Uzay Bilgisi", William J. Weiser
  • Microsoft Encarta96 Encyclopedia
  • Software Toolworks Encyclopedia
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Betelgeuse&oldid=34445886" sayfasından alınmıştır
  NODES
Done 1
eth 1