Boynuzlugiller
Bu madde, İngilizce Vikipedi'de yer alan aynı konulu maddeden Türkçeye çeviri yapılarak genişletilebilir. Başlıca çeviri yönergeleri için [genişlet] düğmesine tıklayınız.
|
Boynuzlugiller (Bovidae), gevişgetiren bir çift toynaklı familyası.
| Boynuzlugiller | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||
| |||||||||||
| Alt familyalar | |||||||||||
Bu 140 türden oluşan büyük familya sığır, koyun, keçi, manda, bizon, antilop ve ceylan gibi insanların uzun zamandır av ve ev hayvanı olarak faydalandığı birçok türü içermektedir.
Özellikler
değiştir
En büyükleri olan ve 1000 kg ağırlığa varan bizondan en ufakları olan ve 5 kg ağırlığa varan dikdike kadar familyanın tüm 140 türünün ortak özelliği boynuzlara sahip olmalarıdır: Dört boynuzlu antilobun haricinde tüm boynuzlugillerin 2 adet boynuzu vardır. Bazı türlerde boynuzların boyu 1,50 m'yi bulur. Çoğu türde yalnızca erkeklerin boynuzları olur, dişilerin yoktur. Bu boynuzlar doğrudan kafatasına bağlı kemiktendir ve etrafları boynuz dokusu ile kaplıdır. Boynuzlugillerin boynuzları asla geyikgillerde ya da çatal boynuzlu antilopta olduğu gibi çatallı olmaz.
Boynuzlugillerin büyük çoğunluğu açık alanlarda yaşar ama ormanlarda veya dağlık alanlarda yaşayan türler de vardır.
Evrim tarihi
değiştirEvrim açısından boynuzlugiller çok genç bir familyadır. Kesin olarak boynuzlugillere ait olduğu tespit edilebilmiş en eski kalıntılar, Miyosen çağında yaşamış olan Eotragus cinsinden kalmadır. Bu hayvanlar bugünkü Cephalophinae familyasına ait antiloplara benzemiş, çok küçük boynuzları olmuş ve asla bir ceylandan daha büyük olmamışlardır. Daha ancak Miyosen çağında şekillenmeye başlayan familyanın bugün tanıdığımız en mühim kolları Pliyosen çağında gelişmiştir. Miyosen çağında yalnızca Avrupa, Asya ve Afrika'da yayılım göstermiş olan boynuzlugiller familyası Pleistosen çağının buzul devrinde Kuzey Amerika'ya da dağılmıştır. Güney Amerika ve Avustralya'da da hiçbir zaman yabani boynuzlugiller yaşamamıştır. Günümüzde evcil boynuzlugiller dünyanın her ülkesinde bulunmaktadır.
Sınıflandırma
değiştir
Klasik sınıflandırma
değiştirBu sınıflandırmada kullanılan kaynak: C. D. Simpson (Artiodactyls, in Anderson und Jones: Orders and families of recent mammals of the world, 1984).
- Alt familya Cephalophinae
- Cins Cephalophus
- Cephalophus spadix
- Cephalophus adersi
- Cephalophus dorsalis
- Cephalophus niger
- Cephalophus nigrifrons
- Cephalophus monticola
- Cephalophus harveyi
- Cephalophus jentinki
- Cephalophus maxwellii
- Cephalophus natalensis
- Cephalophus ogilbyi
- Cephalophus callipygus
- Cephalophus natalensis
- Cephalophus rufilatus
- Cephalophus rubidis
- Cephalophus weynsi
- Cephalophus leucogaster
- Cephalophus sylvicultor
- Cephalophus zebra
- Cins Sylvicapra
- Cins Cephalophus
- Alt familya Neotraginae
- Cins Pelea
- Cins Oreotragus
- Cins Ourebia
- Cins Raphicerus
- Cins Neotragus
- Cins Madoqua
- Cins Dorcatragus
- Alt familya Tragelaphinae
- Alt familya Alcelaphinae
- Alt familya Hippotraginae
- Alt familya Reduncinae
- Alt familya Aepycerotinae
- Cins Aepyceros - İmpala
- Alt familya Antilopinae
- Cins Antilope
- Cins Ammodorcas
- Cins Litocranius
- Cins Gazella
- Cins Antidorcas
- Cins Procapra
- Cins Pseudonovibos
- Cins Sayga
- Alt familya Bovinae
- Alt familya Caprinae
- Cins Pantholops
- Cins Capricornis
- Naemorhedus
- Cins Oreamnos
- Cins Rupicapra
- Rupicapra rupicapra - Çengel boynuzlu dağ keçisi
- Rupicapra pyrenaica
- Cins Myotragus]]
- Cins Budorcas
- Cins Ovibos
- Cins Hemitragus
- Cins Capra
- Cins Pseudois
- Cins Ammotragus
- Cins Ovis - Koyun
- Ovis aries - Evcil koyun
- Ovis orientalis
- Ovis orientalis anatolica - Anadolu dağ koyunu, Türkiye.
- Ovis vignei
- Ovis ammon
- Ovis nivicola
- Ovis dalli
- Ovis canadensis
- Ovis musimon
Yukarıda kaynak olarak gösterilen kitabın basımı sırasında Pseudoryx ve Pseudonovibos cinsleri tanınmamaktaydı. Bu yüzden sonradan eklenmiştir. Ayrıca Sayga antilobu modern bilim dikkate alınarak keçi ve ceylanların arasına konulmuşdur.
Antiloplar belli bir gruba dahil değildir. Boynuzlugiller familyası içerisinde birçok uzun boynuzlu, zarif yapılı, tropik türler, akrabalıkları dikkate alınmadan antilop olarak adlandırılır.
Diğer sınıflandırma yolları
değiştirWilson'un Mammal Species of the World (1993) başlıklı kitabında, Ceylan antilobu ilk kez keçicikler grubundan çıkarılıp Peleinae adlı ayrı bir alt familyaya konulmuştur. Bu tür Zoologların görüşüne göre boynuzlugillerin yaşayan en ilkel türüdür. Ayrıca bu kitapta Çiru ve Sayga keçimsilere değil ceylanımsılara ait olarak gösterilmiştir.
Diğer bir sınıflandırma deneyimi Gentry'nin The subfamilies and tribes of the family Bovidae (1992) başlıklı kitabında yapılmıştır. Gentry kladistik analizlerinden ve 112 türün iskelet özelliklerini araştırdıktan sonra Duiker ve sığırların farklılıklarına rağmen yakın akraba olduklarını ve birlikte Bovinae alt familyasına yerleştirilmeleri gerektiği sonucuna varmıştır. Ayrıca impala'yı sığır antilopları'na, ceylan antilobu ile saygayıda ceylanımsılara eklemiştir.
Kladistik sınıflandırma
değiştirBoynuzlugillerin kladogramı şu şekilde yapılır:
Bovidae
|-- N.N.
| |-- Neotraginae
| '-- Antilopinae
'—N.N.
|-- N.N.
| |-- N.N.
| | |-- N.N.
| | | |-- Cephalophinae
| | | '-- N.N.
| | | |-- Alcelaphinae
| | | '—Aepycerotinae
| | '-- N.N.
| | |-- Hippotraginae
| | '—Reduncinae
| '-- N.N.
| |-- Tragelaphinae
| '—Bovinae
'-- Caprinae
Yukarıda da açıklandığı gibi birden fazla sınıflandırma yöntemi vardır. Bu kladogram da bu farklı görüşlerin arasından yalnızca birini göstermektedir.
Dış bağlantılar
değiştir Wikimedia Commons'ta Boynuzlugiller ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
|
 Wikispecies'te Boynuzlugiller ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur.
|
Kaynakça
değiştir- ^ "Mindat.org". www.mindat.org. 14 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021.