Vikipedi

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti

1991-2023 yılları arasında Karabağ'da varlığını sürdüren de facto bir devlet.
Bu madde 1991-2023 yılları arasında Dağlık Karabağ ve çevresindeki illerde varlığını sürdüren de facto bağımsız devlet hakkındadır. Başlığın diğer anlamları için Dağlık Karabağ (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti (Ermenice: Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն, Lerrnayin Gharabaghi Hanrapetut’yun) veya 2017-2023 yılları arasındaki resmî ismiyle Artsah Cumhuriyeti (Ermenice: Արցախի Հանրապետություն, Arts’akhi Hanrapetut’yun),[5][6][7] Güney Kafkasya'da, Azerbaycan'ın uluslararası tanınmış sınırları içinde de facto devletti. Azerbaycan Devleti'nin 2023 yılında egemenliğini tesis etmesinin ardından lağvedilmiştir.

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti
Արցախի Հանրապետություն (Ermenice)
Artsahi Hanrapetutyun
Artsah Cumhuriyeti
1991-2023
Millî marş
Ազատ ու Անկախ Արցախ (Ermenice)
Azat u Ankah Artsah  (transliterasyon)
Özgür ve bağımsız Artsah
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti haritadaki konumu
TürTanınmayan devlet[a]
Başkent
ve en büyük şehir
Hankendi
Resmî dil(ler)Ermenice, Rusça[b]
DemonimErmeni
HükûmetÜniter başkanlık cumhuriyeti
Artur Mkrtçyan (ilk) (Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Yüksek Konseyi Başkanı olarak)
Samvel Şahramanyan (son)
Oleg Yesayan (ilk)
Artur Harutyunyan (son)
Sovyetler Birliği'nden bağımsızlık
• Kuruluşu
1991
20 Şubat 1988 – 12 Mayıs 1994
• Özerklik
2 Eylül 1991[3]
10 Aralık 1991
27 Eylül – 10 Kasım 2020
19 Eylül – 20 Eylül 2023
28 Eylül 2023
• Azerbaycan güçlerinin Hankendi'ye girmesi
4 Ekim 2023
• Dağılışı
2023
Yüzölçümü
• Toplam
3.170 km2[b]
Nüfus
• 2021 sayımı
120.000[4]
GSYİH (SAGP)2010 tahminî
• Toplam
$1,6 milyar
• Kişi başına
$2.581 (2011)
Para birimiErmeni dramı (kullanılan)
Karabağ dramı (sembolik) (AMD)
Zaman dilimiUTC+4 (DAS)
Trafik akışısağ
Telefon kodu+374 47 (cep telefonları için +374 97)
İnternet alan adı.nkr.am[c]
Öncüller		 Ardıllar
Azerbaycan SSC
Dağlık Karabağ Özerk Oblastı
Azerbaycan
  1. ^ Anayasaya göre "Diğer dillerin halk arasında konuşulması hakkında herhangi bir sınırlama yoktur" denilmektedir.
  2. ^ DKC'nin fiili yönetim alanını kapsayan alandı.
  3. .^ .am, Ermenistan'ın internet ülke alan kodudur.

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti, varolduğu dönemde hukuken Azerbaycan'a ait Dağlık Karabağ ve çevresindeki yedi Azerbaycan ilini kapsayan topraklar üzerinde yer alan devletin toprakları, uluslararası toplum tarafından Ermenistan işgali altında olarak niteleniyordu.

Şubat 2017'de gerçekleştirilen referandum ile Dağlık Karabağ Cumhuriyeti olan ülke ismi Artsah Cumhuriyeti olarak değiştirilmiştir. Çoğunlukla Ermenilerin yaşadığı bölgede, Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra yükselen etnik gerilim, Ermenistan'ın desteklediği Ermeni militanlarla Azerbaycan arasında çatışmaların çıkmasına neden oldu. Ermeni güçlerinin bölgeye girişiyle birlikte Azerbaycanlılara yönelik başlattıkları katliamlar halkı göçe zorladı ve Karabağ bölgesi tamamen işgal edildi. 10 Aralık 1991'de Azerbaycanlıların boykot ettiği ve yalnız Ermenilerin katıldığı referandum sonucuna göre bağımsızlık kararı alındı ve 6 Ocak 1992'de de bağımsızlık resmen ilan edildi. Ermenistan dahil hiçbir ülke veya uluslararası kuruluş, devletin bağımsızlığını tanımadı.[8]

2020 Dağlık Karabağ Savaşı olarak adlandırılan çatışmaların sonunda varılan ateşkes ile Ermenistan, yenilgilerini resmi olarak kabul edip Karabağ'da geriye kalan işgal edilmiş topraklardan da Ermeni ordusunu çekmiştir ve bu çekilmeye paralel olarak da bölgeye Rus Barış Güçleri yerleştirilmiştir. 10 Kasım 2020 tarihinde imzalanan ateşkes bildirisi ile bölgenin güneyi Azerbaycan Cumhuriyeti'ne teslim edilmiştir. Bölgeye Rus Barış Güçleri ile beraber Türk Barış Güçlerinin de gelmesi hala hem Türk hem de Rus taraflarınca tartışılmakta olup resmi bir sonucu henüz açıklanmamıştır.[9][10]

2023 Dağlık Karabağ çatışmaları sonucunda Dağlık Karabağ Cumhuriyeti yetkilileri, Rus barışı koruma güçlerinin 20 Eylül saat 13.00'ten itibaren ateşkes sağlanması yönündeki teklifini kabul etti.[11] Anlaşma şartlarına göre de facto Dağlık Karabağ Cumhuriyeti hükûmeti silahsızlanmayı ve Azerbaycan hükûmetiyle bölgenin yeniden entegrasyonu konusunda görüşmelere başlamayı kabul etti.[12]

Dağlık Karabağ Devlet Başkanı Samvel Şahramanyan tarafından 28 Eylül 2023 tarihinde yayınlanan bir kararnameye göre, ayrılıkçı devletin 1 Ocak 2024 itibarıyla sona ereceği açıklandı.[13][14] Fakat 4 Ekim 2023'te Azerbaycan güçlerinin Hankendi'ye girmesiyle birlikte bölge üzerindeki egemenliği ele almasıyla Ermeniler bölge üzerindeki kontrolü kaybetti, DKC yetkilileri tutuklandı ve DKC'nin varlığı resmen sona erdi.[15] 15 Ekim 2023'te Azerbaycan cumhurbaşkanı İlham Aliyev tarafından cumhurbaşkanlığının 20. yıldönümünde bina önüne Hankendi'deki DKC başkanlık binasına Azerbaycan armasının yerleştirilmesi ve Azerbaycan bayrağının göndere çekilmesiyle Azerbaycan'ın toprak bütünlüğünü sağladığı cumhurbaşkanı tarafından kamuoyuna yapılan konuşmasında resmen duyuruldu.[16]

Etimoloji

değiştir

Ermeni ve Batılı uzmanlara göre Urartu dönemine dayanan yazıtlarda bölgeden "Ardah", "Urdehe" ve "Atahuni" gibi çeşitli isimlerle bahsediyor.[17][18][19] Ayrıca klasik tarihçi Strabon bölgeden "Orchistene" adıyla bahsetmiştir.[20]

David M. Lang tarafından ortaya atılan başka bir hipoteze göre "Artsah" ismi Artaksiad Hanedanı'nın kurucusu ve Ermenistan Krallığı'nın kralı I. Artaksias'tan (MÖ 190–159) gelmiştir.[21]

Halk etimolojisine göre isim "Ar" (Aran) ve "tsah" (odun, bahçe) (Aran Sisakean bahçeleri, Kuzeydoğu Ermenistan'ın ilk nahararı) kombinasyonundan türemiştir.[22]

Tarihçe

değiştir
 
Dağlık Karabağ'ı ve çevresindeki bölgeleri gösteren harita. Kırmızı çizgilerle sınırlanan alan, 1994'ten 2020'ye kadar Dağlık Karabağ Cumhuriyeti tarafından fiilen kontrol edilen bölgeye karşılık gelir. Sarı bölgeler Sovyet dönemindeki Dağlık Karabağ Özerk Oblastı tarafından kontrol edilen bölgelere, sarı-yeşil çizgili alanlar ise Azerbaycan tarafından kontrol edilen ama Dağlık Karabağ'ın hak iddia ettiği eski Dağlık Karabağ Özerk Oblastı bölgeleridir. Yeşil çizgili bölgeler, 2020 Dağlık Karabağ Savaşı sonuna kadar Dağlık Karabağ Cumhuriyeti tarafından kontrol edilen lakin eski Dağlık Karabağ Özerk Oblastı dışındaki alanlara karşılık gelmektedir.
 
Şuşa katliamı sonrasında Şuşa kenti. Ermeni mahalleleri ve Kutsal Kurtarıcı Ermeni Katedrali, 1920'de Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri tarafından tahrip edilmiş ve yıkılmıştır. 500'den fazla Ermeni sivilin öldürüldüğü tahmin edilmektedir.[23][24]
1988'den önceki dönemler için Dağlık Karabağ tarihi, Dağlık Ermenistan Cumhuriyeti, Dağlık Karabağ Özerk Oblastı maddelerine bakabilirsiniz.

Dağlık Karabağ sorunu

değiştir
Ayrıca bakınız: Azerbaycan-Ermenistan ilişkileri ve Azerbaycan-Ermenistan savaşları

Arka plan

değiştir

Dağlık Karabağ ile ilgili günümüzdeki sorunların kökleri, Josef Stalin ve Kafkasya Bürosu tarafından verilmiş kararlara dayanır. 1917 Rus Devrimi'nden sonra Karabağ, Transkafkasya Demokratik Federasyon Cumhuriyeti'nin bir parçası olmuş, ancak bu Cumhuriyet kısa bir süre sonra ayrı Ermeni, Azerbaycan ve Gürcistan devletlerine dönüştürülmüştür. Takip eden iki yıl boyunca (1918–1920), Ermenistan ve Azerbaycan arasında Karabağ da dahil olmak üzere birçok bölgede bir dizi kısa savaş yaşanmıştır.

1918 Temmuz'unda, Dağlık Karabağ Birinci Ermeni Meclisi bölge yönetimini ilan etti ve bir ulusal konsey ve hükûmet oluşturdu.[25] Daha sonra Osmanlı askerleri Karabağ'ı ele geçirdi.

I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı İmparatorluğu’nun yenilgisinden sonra İngiliz kontrolüne geçmiş bölgeye geçici olarak Khosrov bey Sultanov'u (Azerbaycan hükûmeti desteğiyle) genel vali olarak atadı.[26]

Şubat 1920'de, Karabağ Ulusal Konseyi, Azerbaycan'ın yargı yetkisini kabul etmesine rağmen, Karabağ'daki Ermeniler gerilla savaşına devam ederek anlaşmayı kabul etmediler.[25] Anlaşma daha sonra Ermenistan'la birlik ilan eden Dokuzuncu Karabağ Meclisi tarafından iptal edildi.[25][27]

Azerbaycan ordusu Karabağ'da savaşırken, Azerbaycan Bolşevikler tarafından işgal edildi. 1921'de Ermenistan ve Gürcistan, halkın desteğini almak için, Karabağ'ı Nahçıvan ve Zangezur ile birlikte Ermenistan'a tahsis edeceklerine söz veren Bolşevikler tarafından ele geçirildi. Bununla birlikte, Sovyetler Birliği'nin, Türkiye'de de komünizmin gelişeceğini uman geniş kapsamlı planları vardı.[kaynak belirtilmeli] Bu yüzden Sovyetler Birliği, 3 bölgede de Ermeni çoğunluk olmasına rağmen, Zengezur'un Ermenistan'ın kontrolü altına gireceği, Karabağ ve Nahçıvan'ın da Azerbaycan'ın kontrolü altında olacağı bir bölünmeye karar verdi.[28]

Sonuç olarak, 7 Temmuz 1923'te Azerbaycan SSC'de kurulmuş Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'ndaki Sovyetler Birliği'nin sıkı kontrolü sayesinde, bölge üzerindeki çatışma on yıllar boyunca durmuştur.

Savaş

değiştir
Ana maddeler: Dağlık Karabağ sorunu, Birinci Dağlık Karabağ Savaşı, İkinci Dağlık Karabağ Savaşı ve 2023 Dağlık Karabağ çatışmaları

1988 yılının başında Ermeniler ve Azeriler arasında bir dizi saldırı ve misilleme başlamıştır. Perestroyka ortamında Karabağ'daki Ermenilerin Azerbaycan rejimine karşı protestolar başlamıştır. Fakat bu muhalif hareket hızla siyasi örgütlenmeye dönüşmüş, demokrasi ve ulusal egemenliğini kazanmayı amaçlayan anti-komünist geniş bir ittifak olan Karabağ Komitesini oluşturulmuştur. 20 Şubat 1988'de Dağlık Karabağ Özerk Oblastı Ulusal Konseyinin Ermeni temsilcileri bölgenin Ermenistan ile birleşmesi için oy kullanmışlardır. Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti resmî olarak buna yanıt vermemiştir. Fakat ulusal konseyin hareketi Sumgayıt'ta 26[kaynak belirtilmeli] ile 100'den fazla[29] Ermeni'nin öldüğü pogroma yol açtı. Ermenistan'ın Spitak şehrinde ise Azerilere saldırıldı. Pogromlar başlayınca çok sayıda Ermeni ve Azeri göç etmek zorunda kalmıştır.[29]

7 Aralık 1988'de Spitak civarında meydana gelen ve Ermenistan'ın kuzey kesimini tahrip eden depremin ardından gelen karışık ortamda Sovyet yetkilileri Karabağ Komitesinin önderlerini tutuklayarak karşı hareketin büyümesini engellemeye çalışmıştır.[29]

Ancak Ermeni milliyetçilerinin desteği olmadan Ermenistan'ı yönetmek için Ermenistan Komünist Partisi'nin giriştiği uygulamalar siyasi krizi derinleştirmiştir. Mart 1989'da seçmenlerin çoğu, Sovyetler Birliği'nin Yüksek Halk Temsilciler Meclisi genel seçimini boykot etmiştir. Karabağ Komitesi üyelerinin serbest bırakılması için gösteriler düzenlenmiş ve Mayıs ayında yapılan Ermenistan Yüksek Sovyeti seçiminde Ermeni seçmenler Karabağ davasını destekleyen temsilcileri seçmişlerdir. Seçimden sonra Karabağ Komitesi üyeleri tahliye edilmişlerdir.[29]

Mihail Gorbaçov Karabağ sorunu çözmek için Özel Yönetim Komitesi'ni kurmuş ve Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nın özerklik haklarının artırılmasını önermiştir.[29]

Haziran 1989'da Levon Ter-Petrosyan önderliğinde çok sayıda gayriresmî milliyetçi örgütler birleştirilerek Bütün Ermeni Hareketi (Հայոց Համազգային Շարժում Hayots Hamazgain Sharzhum) kurulmuş ve Ermenistan hükûmeti de resmen onaylamıştır. Hem Bütün Ermeni Hareketi hem de Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde kurulan Azerbaycan Halk Cephesi, Özel Yönetim Komitesi'nin kaldırılmasını istemiştir. Ermeniler bölgenin Ermenistan'ın bir parçası olması gerektiğini, Azeriler ise Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nın özerkliğinin kaldırılmasını savunmuştur.[29]

Ağustos 1989'da Karabağ'daki Ermeniler kendi Ulusal Konseyi'ni seçmiş ve Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nın Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nden ayrılması ve Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'yle birleştiğini açıklamıştır.[29]

Eylül 1989'da Azerbaycan, o zamana kadar Ermenistan'ın diğer Sovyet cumhuriyetlerinden yaptığı ithalatın %90'ını karşılamakta olan hayati yakıt ve besleme hatlarına karşı ekonomik abluka uygulamaya başlamıştır.[29]

Kasım 1989'da SSCB Yüksek Sovyeti Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nin özerkliğini kaldırılıp doğrudan Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlanmasına dair karar almıştır. Fakat Sovyetlerin politikası ters etki yaratmış ve Aralık 1989'da Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti ile Karabağ Ulusal Konseyi'nin ortak oturumu, Moskova'nın kararını geçersiz sayarak Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nın Ermenistan ile birleştiğini açıklamıştır.[29]

Sovyetler Birliği'nin dağılmasından kısa bir süre sonra patlak veren Birinci Dağlık Karabağ Savaşıyla o dönem Azerbaycan'daki siyasi karışıklıkları ve Azerbaycan ordusundaki zayıflığı fırsat bilen Dağlık Karabağ Ermenileri bağımsızlıklarını ilan ederek Ermenistan desteğiyle Karabağ bölgesi ve daha sonra çevredeki yedi rayonu işgal edip buralarda yaşayan Azerbaycan Türkleri'ni zorla sürerek ülke topraklarının %20'sini ele geçirip Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ni kurmışlardır. Ancak Ermenistan dahil hiçbir BM üyesi ülke bu devleti tanımamış ve bölge de jure olarak Azerbaycan'ın bir parçası sayılmıştır. İşgal sonrası bölgede Azerbaycan'a ait birçok kültürel, dini ve tarihi yapı zarar görmüş ve birçok yerleşimin adı Azerbaycan türkçesinden Ermenice'ye değiştirilmiştir.

Şubat 2017'de gerçekleştirilen 2017 Dağlık Karabağ Cumhuriyeti anayasa değişikliği referandumu ile seçmenin %90'ının onayı ile ülke ismi değiştirilmiş ve yarı başkanlık yönetim sisteminden tam başkanlık yönetim sistemine geçilmiştir.[30]

27 Eylül 2020 itibarıyla başlayan 2020 Dağlık Karabağ Savaşı veya 2. Dağlık Karabağ savaşı, 10 Kasım 2020 günü Rusya arabuluculuğu ile imzalanan ateşkes anlaşması çerçevesinde sonlandırıldı. Azerbaycan'ın savaş sırasında Ermeni işgalinden kurtardığı yerlere ek olarak üç rayon daha (Ağdam, Kelbecer ve Laçın) Azerbaycan'ın kontrolüne geçti. Ancak geçmişte Ermenilerin işgali altında bulunan Laçin bölgesinde 5 kilometre derinliğe sahip Laçın Koridoru ile Karabağ veya Ermenilerin adlandırması ile Artsah'a bağlantı sağlanmıştır. 26 Ağustos 2022'de koridorun güzergahı değiştirilerek eski güzergah üzerindeki Laçın şehri ve iki köy Azerbaycan kontrolüne devredilmiştir. 19 Eylül 2023 tarihine kadar Hankendi gibi nüfusun önemli bir kısmı Ermenilerden oluşan şehirler Ermenistan'ın, Şuşa gibi geçmişte nüfusun önemli bir kısmını Türklerin oluşturduğu şehirler ise Azerbaycan'ın kontrolünde kalmıştır.

2023 Dağlık Karabağ çatışmaları sonrası Rus barış gücü denetiminde Ermenilerde kalan bölge Azerbaycan'a devredilmiş ve DKC'nin silahlı gücü Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Savunma Ordusu resmen lağvedilmiştir. 23 saat 48 dakika süren çatışmaların Azerbaycan zaferiyle sonuçlanması neticesinde bölgede yaşayan birçok Ermeni büyük bir göç hareketiyle bölgeyi terk ederek Ermenistan'a dönmüştür. Bölgede kalan az sayıdaki Ermeni için ise Azerbaycan vatandaşlığına geçirilerek entegrasyon süreçleri başlatılmıştır. Akabinde Azerbaycan Ordusu'nun bölgedeki şehir ve kasabalarda teker teker kontrolü devralırken 28 Eylül 2023 tarihinde, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin son lideri Samvel Şahmaranyan, cumhuriyetin varlığının 1 Ocak 2024'ten itibaren sona ermesini öngören kararnameyi imzaladı.[31] Ancak Azerbaycan güçleri 4 Ekim 2023'te Hankendi'ye girmiş, başta Bako Sahakyan ve Arayik Harutyunyan olmak üzere rejimin üst düzey isimlerini tutuklamış ve Azerbaycan arazi bütünlüğünün sağlanmasıyla Ermeniler bölgedeki hakimiyeti kaybetmişlerdir.

İdari birimler

değiştir
Ana madde: Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin yönetim birimleri
 
2020 savaşından önceki Dağlık Karabağ Cumhuriyeti bölgeleri:Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin illeri: 1. Şaumyan; 2. Mardakert; 3. Askeran; 4. Martuni; 5. Hadrut; 6. Şuşi; 7. Kaşatag.Haritada Stepanakert gösterilmemektedir.

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti 7 il ve 1 başkentten oluşmaktaydı. Ancak bu illerden bazıları tamamen bazıları da kısmen Azerbaycan kontrolünde olan topraklardan oluşuyordu. Şaumyan Bölgesi, Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nın bir parçası değilken, Şaumyan temsilcileri oblast ile birlikte bağımsızlıklarını ilan ettiler ve Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin ilanıyla Şaumyan bölgesi de Ermeniler tarafından tanınmayan cumhuriyetin bir toprağı olarak kabul edildi.[32]

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin bağımsızlık ilanının ardından Azerbaycan hükûmeti oblastın özerkliğini kaldırdı ve yerine Azerbaycan bölgelerini kurdu. Sonuç olarak tek taraflı bağımsızlığını ilan etmiş Dağlık Karabağ'daki bazı şehirler Azerbaycan yönetimindeki şehirlerle kesişirken diğer birimler farklı sınırlara sahipti. Aşağıda o dönem ki Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin illeri ile Azerbaycan rayonlarının karşılaştırmalı bir tablosu bulunmaktadır:[33]

# Dağlık Karabağ Cumhuriyeti ili[34] Nüfus (2005) Merkez Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nın bir parçası mıydı? De jure olarak
1 Şaumyan 2.560 Karvaçar Hayır Goranboy Rayonu'nun güneyi ve Kelbecer Rayonu'nun batısı
2 Martakert 18.963 Martakert Kısmen Kelbecer'in doğusu,
Terter'in batısı ve
Ağdam Rayonu'nun bir parçası
3 Askeran 16.979 Askeran Kısmen Hocalı,
Agdam'ın bir parçası
4 Martuni 23.157 Martuni Kısmen Hocavend Rayonu'nun kuzeyi, Ağdam'ın bir parçası
5 Hadrut 12.005 Hadrut Kısmen Hocavend'in güneyi,
Cebrayıl Rayonu, Füzuli
6 Şuşi 4.324 Shushi Evet Şuşa Rayonu
7 Kaşatag 9.763 Berdzor Hayır Laçın, Kubadlı, Zengilan
8 Stepanakert (başkent) 49.986 Stepanakert Evet Hankendi

Siyaset

değiştir
Ana madde: Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin devlet yapısı
Ayrıca bakınız: Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ndeki siyasi partiler listesi ve Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nde seçimler

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti, başkanlık sistemiyle yönetilen demokratik (2017 referandumundan sonra başkanlık sisteminde değişikliğe gidildi) bir de jure devletti. Başbakanlık makamı kaldırılarak, yürütme gücü hem devlet başkanı hem de hükûmet başkanı olan cumhurbaşkanının eline geçmişti. Başkan, en fazla iki ardışık beş yıllık dönem için doğrudan seçilmekteydi.[35]

 
Hankendi'deki Ulusal Meclis

Ulusal Meclis, tek kamaralı bir yasama organıydı. 5 yıllık dönem için seçilen 33 üyesi vardı.[36] Seçimler çok partili bir sistem içinde gerçekleşmekteydi. 2009 yılında Dağlık Karabağ Cumhuriyeti, Amerikan STK'sı Freedom House'ın medeni ve siyasi haklar açısından özgürlükler sıralamasında Ermenistan ve Azerbaycan'dan daha üst sıralara yerleşmiştir.[37][38][39] Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nde yapılan seçimlerin hiçbiri diğer ülkeler ve Avrupa Birliği, İslam İşbirliği Teşkilatı gibi kuruluşlar tarafından tanınmamakta ve bazı ülkeler tarafından "sorunun kaynağı" olarak gösterilmekteydi.[40][41][42]

Uluslararası alanda tanınmayan de facto Dağlık Karabağ Cumhuriyeti büyük ölçüde Ermenistan'a bağımlı olmakta, buna karşın Ermenistan, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ni tanınmamaktaydı.[43]

Anayasa

değiştir
Ana madde: Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Anayasası
 
Başkanlık Sarayı
 
Hükûmet binası

3 Kasım 2006'da dönemin Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Arkadi Gukasyan, Dağlık Karabağ anayasasının taslağı üzerine referandum yapılması için bir kararname imzaladı.[44] Referandum aynı yılın 10 Aralık tarihinde gerçekleşti ve katılımcıların %98.6'sı anayasanın değişmesi yönünde oy kullandı.[45] Belgenin ilk maddesi, alternatif olarak Artsah Cumhuriyeti olarak adlandırılan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ni "sosyal adalet ve hukukun üstünlüğüne dayalı egemen, demokratik bir devlet" olarak tanımlıyordu.[46][47] 100'den fazla sivil toplum kuruluşu, uluslararası gözlemci ve gazeteciler referandumun yüksek bir uluslararası standarda sahip olduğunu belirterek referandumu olumlu yönde değerlendirdi.[48]

Ancak referandum, meşru olmadığı gerekçesiyle oylamayı reddeden Avrupa Birliği, AGİT ve GUAM gibi hükûmetler arası kuruluşlar tarafından sert bir şekilde eleştirildi.[48][49] AB, bir "anayasa referandumunun" gerçekleştiğinin farkında olduğunu ancak sorunun sadece Azerbaycan ile Ermeniler arasında yapılacak bir müzakere ile kalıcı bir çözüme ulaşabileceğini vurguladı.[50] Avrupa Konseyi Genel Sekreteri Terry Davis ise referandumun tanınmayacağını, dolayısıyla bir önemi olmadığını söyledi.[48]

Referandum, Azerbaycan'ı destekleyen ve Ermenistan ile tarihsel olarak sorunlar yaşayan Türkiye tarafından da eleştirildi.[51]

20 Şubat 2017'de, katılım oranının %76 olduğu başka bir referandum düzenlendi ve yeni anayasa için %87.6 oranında evet oyu çıktı.

Diğer değişikliklerin yanı sıra bu yeni anayasa, hükûmeti yarı başkanlıktan tam başkanlık modeline çevirdi. "Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Anayasası"nın ismi "Artsah Cumhuriyeti Anayasası" olarak değiştirildi, ancak her ikisi isim de ülkenin resmî isimleri olarak kaldı.[52][53] Referandum 2016 Dağlık Karabağ çatışmalarına bir yanıt olarak görülmüştür.[54]

Dış ilişkileri ve Tanınma Süreci

değiştir
Ana madde: Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin dış ilişkileri
 
Watertown, Massachusetts'teki Artsakh Sokağı

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Hankendi bölgesinde bulunmaktaydı. Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin farklı ülkelerde 5 dış temsilciliği bulunuyordu. Bu temsilcilikler çeşitli konularda bilgi sunup barış sürecinin yürütülmesine yardımcı olma görevlerini yerine ɡetirmekteydi.[55] Ülkenin daimi temsilcilikleri şu şekildedir:

Tanınmayan bazı ülkeler tarafından tanınsa da hiçbir BM üyesi Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını tanımamaktadır. Ayrıca Amerika Birleşik Devletleri'nin çeşitli alt idare birimleri Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin bağımsızlığının tanınması için hükûmete çağrı yapmıştır:

  • Mayıs 2012'de Amerika Birleşik Devletleri'nde Rhode Island Temsilciler Meclisi Başkan Barack Obama ve ABD Kongresi'ni Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ni tanımaya çağıran bir kararı kabul etti. Eyalet Temsilciler Meclisi tarafından kabul edilen karar, Dağlık Karabağ'ın "özgür ve bağımsız bir ulus olarak gelişme çabalarını" teşvik etmekteydi.[56]
  • Ağustos 2012'de Massachusetts Temsilciler Meclisi, Başkan Barack Obama ve ABD Kongresi'ni Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ni tanımaya çağıran kararı kabul etti.[57]
  • 24 Ekim 2012 tarihinde, Avustralya'daki Yeni Güney Galler Yasama Konseyi, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ni ve Ermeni halkının kendi kaderini tayin hakkını tanıyan bir kararı kabul etti. Önerge, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin bağımsızlığının 20. yıldönümünü kabul ederek halkın kendi kaderini tayin hakkını desteklemiş ve Avustralya hükûmetini Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını resmen tanımaya ve ilişkileri güçlendirmeye çağırmıştır.[58]
  • Nisan 2013'te, Amerika Birleşik Devletleri Maine Temsilciler Meclisi, Dağlık Karabağ'ın bağımsızlığını kabul eden ve Başkan Barack Obama'yı da Dağlık Karabağ'ın bağımsızlığını kabul etmeye çağıran bir kararı onayladı.[59]
  • Nisan 2013'te Kaliforniya'daki Fresno İlçesi Dağlık Karabağ'ın bağımsızlığını tanıdı.[60][61]
  • Mayıs 2013'te, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Louisiana Eyalet Senatosu, Dağlık Karabağ'ın bağımsızlığını kabul eden bir kararı onayladı ve Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin özgür ve bağımsız bir ulus olarak gelişme çabalarına destek verdi.[62]
  • Kasım 2013'te, Highland, Kaliforniya, Dağlık Karabağ'ın bağımsızlığını tanıdı ve Laçın ile kardeş şehir oldu.[60][63]
  • Ocak 2014'te Los Angeles, Dağlık Karabağ'ın bağımsızlığını tanıdı.[64]
  • Mayıs 2014'te, Kaliforniya Eyalet Meclisi, 70-1 oyla Dağlık Karabağ'ın bağımsızlığını tanıyan bir önergeyi kabul etti. Önerge ayrıca Başkan Barack Obama ve ABD Kongresinin Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ni tanımasını da istiyor.[65]
  • Mayıs 2014'te, Louisiana Eyalet Senatosu, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını destekleyen ve ABD Başkanı ve Kongresini "Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin kendi kararını ve demokratik bağımsızlığını desteklemeye" çağıran bir kararı kabul etti.[66]
  • 27 Ağustos 2014'te, California Eyalet Senatosu, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ni egemen bir devlet olarak tanıyan Meclis Ortak Kararı 32'yi oybirliğiyle (23-0) kabul etti. Karar, Dağlık Karabağ'ın özgür ve bağımsız bir ulus olarak gelişme çabalarını teşvik ediyor ve resmî olarak Amerika Birleşik Devletleri Başkanı ve Kongresini Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin kendi kaderini tayinini ve demokratik bağımsızlığını desteklemeye çağırıyor.[67][68]
  • 3 Mart 2016'da Georgia, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını tanıyan altıncı ABD eyaleti oldu.[69]
  • 30 Mart 2016'da Hawaii, Dağlık Karabağ'ı tanıyan yedinci ABD eyaleti oldu. Hawaii Temsilciler Meclisi, Azerbaycanlı diplomatlar ve Washington D.C.'nin baskısına rağmen H.R. 167'yi yürürlüğe koydu.[70]
  • 30 Mart 2016'da ABD'nin Azerbaycan Büyükelçiliği, ABD dış devlet politikasının federal hükûmet düzeyinde belirlendiğine ve Amerika Birleşik Devletleri'nin Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ni tanımadığına dair bir deklarasyon yayınladı.[71] Bu açıklama, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in ikili görüşmeler için Washington D.C.'ye gelmesinden kısa bir süre sonra yapıldı.
  • 5 Mayıs 2016'da Ermenistan Hükûmeti, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin bağımsızlığının tanınmasına ilişkin tasarıyı onayladı. Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin bağımsızlığının tanınmasının "Ermenistan ve Dağlık Karabağ arasındaki tartışmaların bir sonucu ve dış faktörler de dahil olmak üzere ilerideki gelişmelerin de dikkate alındığı" açıklandı.[72]
  • 28 Eylül 2017'de Michigan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ni tanıyan sekizinci ABD eyaleti oldu.[73]

Askeriye

değiştir
Ana madde: Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Savunma Ordusu

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti günümüzde düzenli bir askerî birliğe sahip değildi.

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti kurulduğu ilk aylarında herhangi düzenli bir askerî yapıya sahip değildi. Silahlı güç olarak düzensiz militanlar görev yapmaktaydı. 9 Mayıs 1992 tarihinde Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Savunma Ordusu kuruldu. Ordunun İkinci Dağlık Karabağ Savaşı öncesine kadar 15.000-20.000[74] civarında subay ve erlerden oluştuğu tahmin edilmekteydi. Personelleri, çoğunlukla Karabağ ve Azerbaycan'ın muhtelif yerlerinden gelen Ermeniler ile oluşturulmaktaydı. Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Savunma Ordusu, genel olarak Sovyet Ordusu'nun bıraktığı silahlardan Kalaşnikof tüfeği, tank, ağır top gibi donanımlara sahipti. Kayda değer miktarda Ermenistan'ın silah ve malzeme desteğini almaktaydı.[75] 2023 yılına gelindiğinde Dağlık Karabağ'da yaşanan çatışmalar sonrası Azerbaycan'ın talebi gereği ordunun tamamı lağvedildi.

Demografi

değiştir
Ana madde: Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin demografisi

2001 yılında Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin raporlarına göre ülke nüfusunun 95% Ermeni, diğer büyük etnik gruplar ise Süryaniler, Rumlar ve Kürtlerdi.[76] Mart 2007 tarihinde yerel hükûmet nüfusun 138.000 olduğunu belirtti. Ülkede yıllık doğum oranının 2200-2300 aralarında olduğu, 1999 senesine göre yaklaşık 1500 kişilik bir artış olduğu söylendi.

2000'e kadar, ülke sınırları içinde net göç olumsuz yönde oldu.[77] 2007'nin ilk yarısında, 1,010 doğum ve 659 ölüm olduğu, 27 kişinin göç ettiği bildirildi.[78]

Yaş gruplarına göre: 15.700 (0-6), 25.200 (7-17) 75.800 (18-59) ve 21.000 (60+)

Şehir ve İllere (Tekil: Marz, Çoğul: Marzer) göre:

İl (Marz/Marzer) Yönetim merkezi Nüfus (2005)[79] Nüfus (2006)[80] Yüzölçümü (km²)[79] Yoğunluğu (kişi/km²)[79]
Hankendi 49.986 50.400 25.66 1.948.01
Askeran Askeran 16.979 17.000 1.221.92 13.90
Hadrut Hardut 12.005 12.400 1.876.80 6.40
Martakert Martakert 18.963 18.900 1.795.10 10.56
Martuni Martuni 23.157 23.100 952.20 24.35
Şaumyan Şaumyan 2.560 2.800 1.829.80 1.40
Şuşa Şuşa 7.324 4.500 381.30 11.34
Kaşatag Laçın 9.763 8.600 3.376.60 2.89

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti nüfusu [1]:

Yıl Nüfus (000s) Kentsel Kırsal Doğum oranı Ölüm oranı NGR Net Göç
2000 134.4 68.4 66.0 16.6 8.8 7.7 16.1
2001 135.7 68.7 67.0 17.0 7.9 9.1 11.5
2002 136.6 69.3 67.3 16.0 9.1 6.9 4.9
2003 137.0 69.1 67.9 15.0 9.0 6.0 1.3
2004 137.2 69.8 67.4 15.3 9.5 5.8 -2.6
2005 137.7 70.5 67.2 14.6 9.2 5.4 1.7
2006 137.7 70.8 66.9 15.3 9.0 6.3 -3.2

Ulaşım

değiştir
 
Hocalı Havalimanı

Dağlık Karabağ'ın ulaşım sistemi savaş sürecinde ağır hasarlar görmüş olsa da Kuzey-Güney Karabağ karayolu, ulaşım sisteminin geliştirilmesini büyük ölçüde kolaylaştırmıştı.[81]

169-kilometre (105 mi) uzunluğundaki Hadrut-Hankendi-Askeran-Martakert karayolu, yerel halka göre, Dağlık Karabağ'ın cankurtaran halatıydı ve Yolun yapımı için Hayastan Tüm Ermeniler Vakfı tarafından 25 milyon dolar tahsis edilmişti.[81][82]

Başkentin yaklaşık 8 kilometre (5 mil) doğusunda yer alan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin tek sivil havaalanı olan Hocalı Havalimanı, 1990'da savaşın başlamasından bu yana kapatıldı. 2011 başından itibaren havalimanını yeniden açılması planlandı ve ismi belirtilmeyen "hayır kurumlarından" havalimanın yeniden inşası için yaklaşık 1 milyar dram (2.8 milyon $) toplandı. 2009 yılının sonlarında yeni bir havaalanı terminali inşa edilmeye ve pist onarılmaya başlandı. Havalimanının kesin olmayan durumu, IATA sözleşmeleriyle beraber diğer ülkelerle doğrudan hava iletişimini neredeyse imkansız hâle getirmekteydi.[83] Başlangıçta ilk ticari uçuşların 9 Mayıs 2011'de başlatılması planlansa da Dağlık Karabağ yetkilileri 2011 boyunca açılış tarihini sürekli ertelediler.[84] Mayıs 2012'de, Dağlık Karabağ Sivil Havacılık İdaresi Başkanı Tigran Gabrielyan, havalimanının 2012'nin ortasında faaliyete geçeceğini duyursa da[85] Azerbaycan, havalimanını kullanan uçakları düşürmekle tehdit ettiği için, güvenlik nedeniyle, havaalanı kapalı durumdaydı.

Eğitim

değiştir
Ana madde: Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nde eğitim

Dağlık Karabağ'ın eğitim sistemi siyasi sorunlar ve gerçekleşen çatışmalar yüzünden kötü durumdaydı. Fakat Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ne Ermenistan ve Ermeni diasporasından gelen ciddi yardımlar ile çoğu okul yeniden inşa edildi. Cumhuriyet'te 200 yakın bölgede yaklaşık 250'ye yakın okul vardı. Öğrenci nüfusu tahminlere göre yaklaşık 20.000 kişiydi ve yarısından fazlası başkent Stepanakert şehrinde bulunmaktaydı.

Karabağ Devlet Üniversitesi, Ermenistan ve Dağlık Karabağ hükûmetinin ortak çabaları ile merkezi kampüsü Stepanakert kentinde olmak üzere açılış töreni 10 Mayıs 1992 tarihinde gerçekleşti ve hizmete girdi.

Erivan Üniversitesi ayrıca Hankendi'nde bir kampüs açmıştı.

Kültür

değiştir

Sarkis Bağdasaryan'ın eserlerinden "Biz Dağlarımızız" (Մենք ենք մեր սարերը Menk yenk mer sareri) Hankendi'nde bulunmaktadır.[86] Bu anıt Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin semboli olarak geniş ölçüde kabul edilmektedir. Süngertaşı kayasından yapılan yaşlı erkek ve kadın, Karabağ'ın dağ halkını temsil etmektedir. Doğu Ermenicesi'nde "Nine ve Dede" (Տատիկ և Պապիկ Tatik yev Papik) olarak da bilinen heykel, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti armasında belirgin bir şekilde kullanılmaktaydı.

Yayıncılık

değiştir

16 Haziran 1923'te kurulan Azat Artsah, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin resmî gazetesiydi.

 
Şuşa şehrinde Karabağ hanlarının sarayı
 
Gandzasar Katedrali
 
Ğazançetots Katedrali
 
Dadivank Manastırı
 
Amaras Manastırı
 
Azeri kafesi

Spor

değiştir

Spor alanında faaliyetler Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nde Dağlık Karabağ Kültür ve Gençlik Bakanlığı tarafından gerçekleştiriliyordu.

Futbol, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nde en popüler spordu. Hankendi'nde inşa edilmiş bir futbol stadyumu vardı. 1990'larda başlayarak, bazı Karabağ takımları Ermenistan Cumhuriyeti'ndeki Ermeni Ligi'ne katılmaya başladı. Ayrıca basketbol ve voleybol olmak üzere diğer sporlar ile de ilgilenilmekteydi. Martakert'te yelkencilik alanında etkinlikler yapılırdı.

Dağlık Karabağlı sporcular, Erivan'da düzenlenen Panermeni Oyunları'na katılıyordu.

Notlar

değiştir
  1. ^ BM üyesi olmayan 3 ülke tarafından tanınıyordu: Abhazya, Güney Osetya ve Transdinyester.[1]
  2. ^ 2021-2023 yılları arası[2]

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Вице-спикер парламента Абхазии: Выборы в НКР соответствуют всем международным стандартам". Ararat-online.ru - Армянский информационный интернет портал. 11 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2022. 
  2. ^ Парламент Карабаха признал русский язык официальным языком республики [Parliament of Karabakh recognized Russian as the official language of the republic] (Rusça). Арменпресс [Armenpress]. 25 Mart 2021. 26 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2021 – RBK Group vasıtasıyla. 
  3. ^ Zürcher, Christoph (2007). The Post-Soviet Wars: Rebellion, Ethnic Conflict, and Nationhood in the Caucasus ([Online-Ausg.]. bas.). New York: New York University Press. s. 168. ISBN 9780814797099. 
  4. ^ {{ "Nikol Pashinyan, Arayik Harutyunyan chair meeting on ongoing and upcoming programs to be implemented in Artsakh". primeminister.am. The Office to the Prime Minister of the Republic of Armenia. 25 March 2021. Archived from the original on 13 May 2021. ...today most of the population - about 120,000 citizens - live in Artsakh...}}
  5. ^ Kolarz, Stefania (2019). "Representation of an Unrecognised State under International Law - Example of the Republic of Artsakh". Polish Review of International and European Law. 8. s. 45. 14 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2021. 
  6. ^ Lindeboom, J. (2018). "The Quality of Nationalities of Countries That Don't Exist: Measuring the Value of Unrecognized Nationalities". Geography (İngilizce). 6 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2020. 
  7. ^ "Constitution of the Republic of Artsakh". Ministry of Foreign Affairs - Republic of Artsakh. 30 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2020. The names 'Republic of Artsakh' and 'Republic of Nagorno-Karabakh' are identical. 
  8. ^ King, Charles (2008). The ghost of freedom (İngilizce). Oxford University Press. s. 6. ISBN 0-19-517775-4. 3 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2009. Those of the unrecognized regimes - Nagorno-Karabakh, Abkhazia, and South Ossetia - were viewed by outsiders as desperate attempts to rationalize the whims of separatists 
  9. ^ "Обнародован текст заявления Алиева, Пашиняна и Путина о прекращении войны в Карабах". www.kommersant.ru. 10 Kasım 2020. 9 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2020. 
  10. ^ "Dağlık Karabağ'ı bundan sonra ne bekliyor?". tr.euronews.com. 16 Kasım 2020. 16 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2020. 
  11. ^ Ghazanchyan, Siranush (20 Eylül 2023). "Artsakh authorities agree to Russia-brokered ceasefire". Public Radio of Armenia (İngilizce). 20 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2023. 
  12. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2023. 
  13. ^ "Глава Нагорного Карабаха подписал указ о прекращении существования республики". Коммерсантъ (Rusça). 28 Eylül 2023. 9 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2023. 
  14. ^ "Half of Nagorno-Karabakh's population flees as the separatist government says it will dissolve". AP News (İngilizce). 28 Eylül 2023. 28 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2023. 
  15. ^ "Deserted Nagorno-Karabakh reveals aftermath of lightning-fast Armenian defeat". 5 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2023. 
  16. ^ Habertürk. "Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev, Hankendi ve Hocalı'da Azerbaycan bayrağını göndere çekti". Habertürk. 20 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2023. 
  17. ^ Chorbajian, Levon; Donabedian Patrick; Mutafian, Claude. The Caucasian Knot: The History and Geo-Politics of Nagorno-Karabagh. NJ: Zed Books, 1994, p. 52
  18. ^ (Ermenice) Ulubabyan, Bagrat. «Արցախ» (Arts'akh). Armenian Soviet Encyclopedia. vol. ii. Erivan: Armenian Academy of Sciences, 1976, ss. 150–151.
  19. ^ Christopher Walker. The Armenian presence in Mountainous Karabakh, in John F. R. Wright et al.: Transcaucasian Boundaries (SOAS/GRC Geopolitics). 1995, s. 91
  20. ^ Strabo. Geography, 11.14 12 Aralık 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi.
  21. ^ Lang, David M.The Armenians: a People in Exile. Londra: Unwin Hyman, 1988, s. ISBN 978-0-04-956010-9.
  22. ^ Mkrtchyan, Shahen. Treasures of Artsakh. Erivan: Tigran Mets Publishing, 2000, s. 10.
  23. ^ Richard G. Hovannisian. The Republic of Armenia, Vol. III: From London to Sèvres, February–August 1920
  24. ^ Thomas de Waal. Black Garden: Armenia and Azerbaijan through Peace and War. ISBN 0-8147-1944-9
  25. ^ a b c "The Nagorno-Karabagh Crisis: A Blueprint for Resolution" (PDF). 30 Mart 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2019. , New England Center for International Law & Policy
  26. ^ "İngiliz Komutanlığı albay DI Shuttleworth tarafından dairesel". 7 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2019. 
  27. ^ Conflict in Nagorno-Karabakh, Abkhazia, and South Ossetia: A Legal Appraisal by Tim Potier. 90-411-1477-7
  28. ^ Service, Robert. Stalin: A Biography. Cambridge: Harvard University Press, 2006 p. 204 0-674-02258-0
  29. ^ a b c d e f g h i Armenia, Azerbaijan, and Georia Country Studies, Area Handbook Series, Federal Reserch Division Library of Congress, 1994, ISBN 0-8444-0848-4, pp. 19-21.
  30. ^ "Dağlık Karabağ'da referandum". 17 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2017. 
  31. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2023. 
  32. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2021. 
  33. ^ "Azerb.com – Regions". Travel-images.com. 24 March 2007. 9 June 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 January 2021. 
  34. ^ "2005 NKR census (Map of divisions and info on each shown)" (PDF). 6 Mart 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2021. 
  35. ^ "Constitution of the Republic of Artsakh". www.nkr.am. 30 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2021. 
  36. ^ "The Parliament of the Nagorno Karabakh Republic". Nkrusa.org. 3 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2021. 
  37. ^ freedomhouse.org: Map of Freedom in the World 21 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Freedom House, 2009
  38. ^ freedomhouse.org: Map of Freedom in the World 21 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Freedom House, 2009
  39. ^ freedomhouse.org: Map of Freedom in the World 1 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Freedom House, 2009
  40. ^ "EU does not recognize 'elections' in Nagorno Karabakh". News.Az. 1 Mayıs 2015. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2021. 
  41. ^ Mustafa Pazarlı. "US will not recognize Nagorno-Karabakh's elections". Videonews.us. 9 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2021. 
  42. ^ Muşvig Mehdiyev. "OIC condemns "elections" in Nagorno-Karabakh as illegal". AzerNews.az. 2 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2021. 
  43. ^ Cornell, Svante (2011). Azerbaijan Since Independence. New York: M.E. Sharpe. s. 135. ISBN 978-0-7656-3004-9. Following the war, the territories that fell under Armenian control, in particular Mountainous Karabakh itself, were slowly integrated into Armenia. Officially, Karabakh and Armenia remain separate political entities, but for most practical matters the two entities are unified. 
  44. ^ "Nagorno Karabakh to hold referendum on draft constitution on 10 December". REGNUM. 3 Kasım 2006. 11 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2021. 
  45. ^ "Karabakh Approves Pro-Independence Constitution". Radio Free Europe. 11 Aralık 2006. 17 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2021. 
  46. ^ "Constitution of the Nagorno Karabakh Republic". 17 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2021. 
  47. ^ "Constitution". Nagorno Karabakh Republic Ministry of Foreign Affairs. 23 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2016. 
  48. ^ a b c "Karabakh Defends New Constitution". IWPR Institute for War & Peace. 11 Ocak 2007. 26 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2021. 
  49. ^ "Nagorno-Karabakh gains constitution". ISN.ETHZ.ch. 13 Aralık 2006. 10 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2021. 
  50. ^ "EU rejects referendum vote on draft constitution in Nagorno-Karabakh". International Herald Tribune. 11 Aralık 2006. 26 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2021. 
  51. ^ "Турция осудила референдум в Нагорном Карабахе". kavkaz-uzel.ru. 11 Aralık 2006. 14 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  52. ^ "Azerbaijan's Breakaway Nagorno-Karabakh Holds 'Illegal' Referendum". Radio Free Europe. 21 Şubat 2017. 23 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2021. 
  53. ^ "Artsakh Votes for New Constitution, Officially Renames the Republic". Armenian Weekly. 21 Şubat 2017. 22 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2021. 
  54. ^ Andrew Rettman (20 Şubat 2017). "Referendum to create 'Republic of Artsakh' on Europe's fringe". euobserver. 23 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2021. 
  55. ^ "NKR Representations in other countries" (İngilizce). Dağlık Karabağ Cumhuriyeti. 15 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  56. ^ "Rhode Island Legislature Calls For Nagorno-Karabakh Recognition". Rferl.org. 18 Mayıs 2012. 21 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2016. 
  57. ^ "Massachusetts State Legislature Calls For Recognition of Nagorno-Karabakh". Rferl.org. 7 Ağustos 2012. 21 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2016. 
  58. ^ "Australia's New South Wales Recognizes Karabakh Independence". Asbarez. 25 October 2012. 8 January 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2020. 
  59. ^ "JOINT RESOLUTION MEMORIALIZING THE PRESIDENT OF THE UNITED STATES AND THE UNITED STATES CONGRESS TO SUPPORT THE INDEPENDENCE OF THE NAGORNOKARABAKH REPUBLIC" (PDF). Mainelegislature.org. 30 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2016. 
  60. ^ a b "Azerbaijan Protests California Town's Recognition of Nagorno-Karabakh". RIA Novosti. 6 Aralık 2013. 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2014. 
  61. ^ "98th Anniversary of the Armenian Genocide and Independence of Nagomo Karabakh Republic" (PDF). 2.co.fresno.ca.us. 27 Aralık 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2016. 
  62. ^ "OFFICIAL JOURNAL OF THE SENATE OF THE STATE OF LOUISIANA" (PDF). Senate.la.gov. 29 April 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Aralık 2016. 
  63. ^ "The US City of Highland Recognizes Nagorno-Karabakh – Armenian News". Tert.am. 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2016. 
  64. ^ "Los Angeles city council recognizes the independence of Nagorno-Karabakh Republic". ARKA News Agency. 29 January 2014. 21 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2014. 
  65. ^ Mason, Melanie (5 Mayıs 2014). "Calif. lawmakers to weigh in on dispute between Armenia, Azerbaijan". LA Times. 13 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  66. ^ "ANCA LOUISIANA STATE SENATE RECOGNIZES KARABAKH INDEPENDENCE". 31 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2020. 
  67. ^ "California Senate Recognizes Artsakh's Independence - Armenian Weekly". 2 Eylül 2014. 2 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  68. ^ "California State Senate Recognizes Karabakh's Independence". 1 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2020. 
  69. ^ "Georgia House Recognizes Independence of Nagorno-Karabakh Republic". Asbarez.com. 3 March 2016. 23 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2016. 
  70. ^ "Hawaii Recognizes Nagorno Karabakh Republic's Independence". Asbarez.com. 30 March 2016. 27 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2016. 
  71. ^ "US Embassy: US does not recognize "Nagorno-Karabakh Republic"". News.Az. 31 March 2016. 27 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2016. 
  72. ^ "Armenia government approves bill on recognition of Karabakh independence". News.am. 27 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2016. 
  73. ^ Hairenik (28 Eylül 2017). "Breaking: Michigan Recognizes Artsakh Independence". The Armenian Weekly (İngilizce). 28 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2020. 
  74. ^ Levon Chorbajian, Patrick Donabedian, Claude Mutafian, The Caucasian Knot: The History and Geopolitics of Nagorno-Karabagh, Zed Books, London, 1994, ISBN 1-85649-288-5, ss. 13-18.
  75. ^ Armenia, Azerbaijan, and Georia Country Studies, Area Handbook Series, Federal Reserch Division Library of Congress, 1994, ISBN 0-8444-0848-4, s. 74.
  76. ^ "Ethnic composition of the region as provided by the government". 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2009. 
  77. ^ Regnum News Agency. Nagorno Karabakh prime minister: We need to have at least 300,000 population 5 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Regnum. 9 Mart 2007. 9 Mart 2007 tarihinde erişildi.
  78. ^ "Евразийская панорама". 14 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2009. 
  79. ^ a b c Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; 2005 nüfus isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  80. ^ "The National Statistical Service of Nagorno-Karabakh Republic" (PDF). 11 Eylül 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2009. 
  81. ^ a b "NORTH-SOUTH HIGHWAY: THE BACKBONE OF KARABAKH". Armenia Fund USA. 17 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2020. 
  82. ^ "Karabakh hopes for recognition – from investors". Russia Journal. 7 Ekim 2000. 1 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2020. 
  83. ^ "Nagorno-Karabakh Airport Preparing For First Flights in Decades". Özgür Avrupa Radyosu. 27 January 2011. 21 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2014. 
  84. ^ "Nagorno-Karabakh Flights on Hold Despite Airport Reconstruction". RFE/RL. 16 Mayıs 2011. 18 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2011. 
  85. ^ (Ermenice) "«Հայկական ժամանակ».Ստեփանակերտի օդանավակայանը վերջապես շահագործման կհանձնվի 2 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." (Haykakan Zhamanak: Stepanakert Airport will Finally Become Operational). Yelaket Lratvakan. 30 Mayıs 2012.
  86. ^ Hrair Khatcherian, Artsakh: A Photographic Journey, ISBN 0-9697620-0-7, p. 49.

Dış bağlantılar

değiştir
Vikipedi'nin kardeş projelerinden
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti
hakkında daha fazla bilgi edinin
  Commons'ta dosyalar

Resmî web siteleri:

Medya:

Diğer

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dağlık_Karabağ_Cumhuriyeti&oldid=33925982" sayfasından alınmıştır
  NODES
INTERN 5