Devlet bütçesi
Devlet bütçesi, kamu gelir ve giderlerinin, yasama organı tarafından onaylanarak, hükûmet tarafından yürütülüp uygulanmasına izin veren bir kanun, bir hukuki belgedir. Bir başka deyişle kamu kaynaklarının toplanması ve harcamaların yapılması için hükûmetin, ulusal egemenliği temsil eden parlamentodan aldığı bir yetkidir; bu bağlamda toplum ile siyasi iktidar arasında kaynakların kullanımı konusunda yapılan bir sözleşme olarak görülebilir.
Maliye politikaları
değiştirBütçenin tasarımında sosyal ve ekonomik faktörler etkili olur. Devletin kendine belirlediği hedeflerde maliye politikaları önemli bir araç oluşturur:
- Bir yandan, bütçe harcama ve gelirlerinin miktar ve bileşimi,
- diğer yandan harcama ve gelirler arasındaki ilişki, yani bütçenin açık, fazla vermesi ya da denk olması,
devletin kullanabileceği önemli araçlar olur. Para politikası ile para arzını etkilemek yoluyla üretim, istihdam, millî gelir ve fiyat seviyesi yöneltilir.
Bütçe açıklarının uzun vadeli borçlanmalarla karşılanması, faizlerin aşırı oynaklığıyla yaratılacak istikrarsızlıklar yüzünden, kısa vadeli borçlanmalara gidilmemesi önem taşır.
Bütçe Türleri
değiştir2003'te kabul edilip 2004'te yürürlüğe giren 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu'na göre Devlet Bütçesi aşağıdaki şekilde tanımlanan farklı bütçelerden oluşur:
- Merkezi Yönetim Bütçesi
- Genel Bütçe: Devlet tüzel kişiliğine dahil olan kamu kurumlarının bütçesidir. (Örnekler: TBMM, Adalet Bakanlığı, Millî Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği, Jandarma Genel Komutanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü, Diyanet İşleri Başkanlığı vb.)
- Özel Bütçe: Bir bakanlığa bağlı veya ilgili olarak, belirli bir kamu hizmetini yürütmek üzere kurulan, gelir tahsis edilen, bu gelirlerden harcama yapma yetkisi verilen, kuruluş ve çalışma esasları özel kanunla düzenlenen kamu idarelerinin bütçesidir. (Örnekler: YÖK-Yükseköğretim Kurulu, Türk Dil Kurumu Başkanlığı, TÜBİTAK-Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu, TSE-Türk Standartları Enstitüsü, TOKİ-Toplu Konut İdaresi Başkanlığı vb.)
- Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar Bütçesi: Özel kanunlarla kurul, kurum veya üst kurul şeklinde teşkilatlanan kurumların bütçesidir. (Örnekler: RTÜK-Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, SPK-Sermaye Piyasası Kurulu, BDDK-Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu vb.)
- Sosyal Güvenlik Kurumları Bütçesi : Sosyal güvenlik hizmeti sunmak üzere kanunla kurulan kamu idarelerinin bütçesidir.
- Mahalli İdare Bütçesi: Mahalli İdare kapsamındaki kamu idarelerinin (belediyeler, il özel idareleri ve mahalli idare birlikleri) bütçesidir.
Gider Bütçesi
değiştirGider Bütçesi Bütçe'nin ilk ayağı ve kanunun birinci maddesidir. Kamu giderleri, kanunlarla düzenlenen kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi için yapılan harcamalardır. Bütçeye giren her kamu idaresi için ödenek tutarları bütçede yer alır.
Bütçe Harcamaları üç gruba ayrılır:
- Cari Harcamalar
- Cari Giderler
- Cari Transferler
- Sermaye Harcamaları
- Sermaye Giderleri
- Sermaye Transferleri
- Borç Verme
Gelir Bütçesi
değiştirGelir Bütçesi Bütçe'nin ikinci ayağı ve kanunun ikinci maddesidir. Bütçe gelirlerinin "tahmini tutarını" belirtir. Tahmin edilen tutarlara ulaşılmasında o yılın ekonomik koşulları önemli rol oynar.
Merkezi Bütçe Gelirleri şunlardır:
- Vergi Gelirleri (Örnekler: Gelir Vergisi, Motorlu Taşıtlar Vergisi, Özel Tüketim Vergisi, Damga Vergisi vb.)
- Vergi Dışı Gelirler(Örnekler: Döner Sermaye Karları, KİT'lerden Sağlanan Gelirler, Gayrimenkul Kiraları, Para Cezaları vb.)
- Sermaye Gelirleri (Örnek: Gayrimenkul Satış gelirleri)
- Özel Gelirler ve Alınan Bağış ve Yardımlar (Örnek: Köprü ve Otoyol Geçiş Ücretleri)
- Özel Bütçeli İdarelerin Öz Gelirleri (Örnekler: Spor Toto Gelirleri, Devlet Tiyatroları Gelirleri vb.)
- Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Gelirleri (Örnekler: Rekabet Kurumu'na ödenen para cezaları)
2007 yılı bütçesi örneğinde seçilmiş bütçe gelir kaynakları:[1]
| Gelir Vergisi 51.333.083.000 |
Özel Tüketim Vergisi 41.135.177.000 |
Katma Değer Vergisi 29.621.613.000 | İthalde Alınan Katma Değer Vergisi 29.585.311.000 | |
| Kurumlar Vergisi 14.410.186.000 |
Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri 7.826.459.000 | Harçlar 4.707.707.000 |
Damga Vergisi 3.667.332.000 | |
| KİT ve Kamu Bankaları Gelirleri 3.593.637.000 | Motorlu Taşıtlar Vergisi 3.525.061.000 |
Gümrük Vergileri 2.385.121.000 |
Kurumlar Karları 2.200.407.000 |
Bütçe istatistikleri
değiştir| Bütçe istatistikleri [2] | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Yıl | Bütçe gelirleri | Faiz dışı giderler | Faiz ödemeleri | Giderler toplam | Bütçe dengesi | Faiz ödemeleri / Gelirler | Faiz ödemeleri / Giderler | Bütçe açığı / GSMH |
| Milyar YTL | Milyar YTL | Milyar YTL | Milyar YTL | Milyar YTL | % | % | % | |
| 2000 | 33,3 | 26,2 | 20,4 | 46,6 | -13,3 | 61,3 | 43,8 | 10,6 |
| 2001 | 51,8 | 39,3 | 41,1 | 80,4 | -28,6 | 79,3 | 51,1 | 16,2 |
| 2002 | 76,4 | 63,6 | 51,9 | 115,5 | -39,1 | 67,9 | 44,9 | 14,3 |
| 2003 | 100,2 | 81,4 | 58,6 | 140,1 | -39,8 | 58,5 | 41,8 | 11,2 |
| 2004 | 109,9 | 83,7 | 56,5 | 140,2 | -30,3 | 56,0 | 40,3 | 7,1 |
| 2005 | 134,8 | 98,9 | 45,7 | 144,6 | -8,1 | 33,9 | 31,6 | 1,7 |
| 2006* | 171,3 | 129,4 | 45,9 | 175,3 | -3,9 | 26,8 | 26,2 | |
* Başbakan Erdoğan tarafından düzenlenen basın toplasındaki geçici bütçe açıklamalarına göre.[3]
Devlet bütçesi kavramları
değiştirKaynakça
değiştir- KARACAL, Müge, UYDURANOĞLU ÖKTEM, Ayşe: Bütçe Kılavuzu - Uzman Olmayanlar İçin Bir El Kitabı; TESEV Yayınları, İstanbul: Ocak 2007. ISBN 978-975-8112-84-5. (URL: http://www.tesev.org.tr/UD_OBJS//PDF/IYIYNTSM/butce%20kilavuzu%2011%2009%2007%20(2).pdf)[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2007.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2007.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2022.