Havan

Başlığın diğer anlamları için Havan (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Havan, piyade birliklerinin kullandığı, üst açı grubu ile atış yapabilen, namlu ağzından elle tek tek doldurulan, bazı modellerinde mermi namlu içi dibindeki iğneye çarpar çarpmaz otomatik olarak ateşlenen (81mm. UT-1, 81mm. M-1, 106mm. orta havan ve 60mm. Komando Havanı gibi), bazı modellerinde ise top ve obüslerdekine benzer ateşleme ipinin çekilmesiyle ateşlenen (120mm. TOSAM HY-12 havanı gibi) piyade birliklerinin ateş destek silahlarıdır.

İsrail yapımı 120'lik havan ateşi yapan ABD askerleri

60mm'lik havan

Havanın tesirli ya da etkili menzili olmaz, bu parametreler attıkları mermiye göre değişir. Havanların başlıca mühimmat cinsleri; tahrip, aydınlatma, sis ve eğitim mermileridir. Bunların dışında hâlihazırda geliştirilmekte olan modern mühimmat tiplerinden (serpme mayın taşıyan kargo mühimmatları veya anti tank mühimmatları vb.) mermi türleri de vardır.

Üst açı grubu tabiri; namludan çıkan mühimmatın direkt hedefe değil, önce yukarı doğru yükselip ardından hedefe dik bir şekilde düşmesi olarak tanımlanır. Bu sayede bir tepe veya yüksek bir binanın arkasına aşırtma atışlar yapılabilmektedir. Bu, üst açı grubunun oluşum sebebi ve en önemli avantajıdır. Dezavantajı ise merminin hedefe varış süresinin uzun olması, isabet oranının düşük olması ve atmosferik hava şartlarından daha fazla etkilenmesi olarak sıralanabilir.

Havanlar destekledikleri birliklerin daha da arkalarında bulunurlar. Havan birlikleri bir ateş idare unsuru (gerekli hesaplamaların yapılabilmesi için), bir ileri gözetleyici unsuru (ateş idareye ateş altına alınması gereken hedef hakkında bilgi vermek için) bir de havanları kullanan atış unsurlarından oluşmaktadır.

Havanlar normal şartlarda ateş altına aldıkları hedefleri görmezler, kimi zaman 5000m veya daha uzağa bile atış yapabilirler. Ancak gerektiğinde basit usuller kullanarak (hedefi) görerek de ateş edebilirler. 60mm. komando havanları daima hedefi görerek atış yapmazlar; hedefi görmeden atış yapmaları da mümkündür.

Havanlar; namlu, namlunun altında bulunan döşeme, namlunun ortasına sabitlenmiş ve ayakta durmasını sağlayan çatal ayak ve gerekli nişan esaslarının girilebilmesi için bir nişan aletinden oluşmaktadır.

Havanların en önemli özellikleri portatif olmaları, süratle atışa başlayabilmeleridir. Bu sebepten ötürü temelde toplardan bir farkları olmamasına rağmen topçular yerine piyadeler tarafından kullanılırlar. Muharebelerde ön safta bulunan piyadelerin acil ateş desteği ihtiyacına topçuların reaksiyon süreleri çok uzun olacağından; kendi bünyelerindeki havanlarla bu işi derhal yaparlar. Havanların yapıları gereği portatif olmaları (toplar gibi tonlarca ağırlıkta olmamaları), atış sıhhatlerine olumsuz etki etmektedir; ancak bu durum havanların yüksek sayıdaki hızlı atım adetleriyle giderilmeye çalışılır.

Havanlar hedeflerini görmedikleri için geometrideki açıları kullanarak ateş ederler (birbirlerini görenlerin birbirleriyle olan açısal ilişkileri ve bulunduğu konumların değerlemesiyle hangi açı ve hangi barut miktarıyla atış yapılacağı tespit edilir).

Çok yüksek maliyetlere mâl olan, çok işgücü gerektiren ve çok karışık sistemlere sahip top ve obüslere nazaran, dünya piyade muharebelerinde havanların başarı öyküleri sayılamayacak kadar çoktur.

Havan silah sistemlerinin en önemli parçası ise onu kullanan mürettebatıdır, çünkü etkili havan atışı için eğitimin önemi diğer her şeyden daha önemlidir.

Zırhlı araçlara yüklenmiş havan sistemleri de mevcuttur. Bunların bir kısmı havana sadece taşıyıcılık yaparken, bir kısmı ise otomatik sistemlerle donatılmış olup; hem mermiyi otomatik yükler hem de hesaplamaları otomatik yaparlar. Ancak piyade harekâtının temel mantığı her yerde bir zırhlı aracı kabul görmediğinden bu gibi sistemler ekseri zırhlı birliklerce kullanılırlar.

Tarihi

İlk havan Fatih Sultan Mehmed tarafından İstanbul'un fethinde kullanılmıştır. Aynı zamanda ilk havan topu sınıfı da kapıkulu ocaklarına bağlı humbaracı ocağıdır. İlk nakledilebilir havan, Baron Menno van Coehoorn tarafından icat edildi (Grave Kuşatması, 1673). Amerikan İç Savaşı sırasında her iki taraf da, yaklaşık 82 kg ağırlığa sahip Coehorn-tipi havanlar kullandı.

Havan, ilk kuşatma savaşları görüldükten itibaren, yüzyıllar boyunca var olmuşlardır. Bununla birlikte, Pumhart von Steyr gibi ilkel modelleri oldukça büyük ve ağır olduğundan, nakledilmeleri de kolay olmuyordu. Bu silahlar basitçe, mutfaklardaki demir kaseleri veya isimlerini aldıkları eczacı havanlarını andırır şekilde yapılmışlardı.

• Çeşitli havanlar
• 
  Osmanlı Ordusu tarafından kullanılan 19.yy. İngiliz yapımı ağızdan dolma kaval havan topu, çap:34 cm, boy:130 cm (MKEK Müzesi, Ankara, 2020)
• 
  ABD Ordusunun Amerikan İç Savaşı'nda kullandığı 13 inçlik raylı havan