Vikipedi

Hugo Pratt

Hugo Pratt, gerçek ismiyle Ugo Eugenio Prat[10] (d. 15 Haziran 1927, Rimini - ö. 20 Ağustos 1995, Lozan), çizgi roman sanatının en büyük ustalarından biri olarak kabul edilen ünlü İtalyan çizer.

Hugo Pratt
Hugo Pratt'ın 1989'da Erling Mandelmann tarafından çekilen bir fotoğrafı
DoğumUgo Eugenio Prat
15 Haziran 1927
Rimini, İtalya Krallığı
Ölüm20 Ağustos 1995 (68 yaşında)
Lozan, İsviçre
Milliyet İtalya
Vatandaşlık İtalya
TürÇizgi roman
Edebî akımÇizgi roman
Önemli ödülleritam liste
Etkiledikleri
Etkilendikleri
İmza

Yarattığı Corto Maltese, çizgi roman sanatının en ünlü karakterlerinden birisi olmuştur. Hugo Pratt, tüm zamanların en büyük çizgi roman sanatçılarından birisi olarak kabul edilmektedir.

Hayatı

değiştir

Gençliği

değiştir

Hugo Pratt'ın babası Rolando Prat[11] bir askerdi, annesi Evelina Genero ise içinden çeşitli şairler çıkarmış Venedikli bir aileden geliyordu. Pratt'ın çocukluğu Venedik lagününde, Lido Adası'ndaki Malomocco kasabasında geçti.

Yıllar sonra Pratt, hayatının bu dönemini Corto Maltese'nin Venedik Masalı albümünde anacaktır. Bu albümün önsözünde Hugo Pratt, 1390'larda İspanya'yı terk etmek zorunda kalan, bir süre Osmanlı topraklarına sığındıktan sonra İzmir'den Venedik'e geçen Sefarad Yahudisi kökenlerini anlatır.[12]

Prat ailesinde Venedikli büyükannenin önemli bir rolü vardı. Hugo'yu macera filmlerini izlemesi için sinemaya götürür ve eve döndüklerinde ona "Hugo, şimdi gördüklerini çiz" derdi. Sonra da ödül olarak hanım arkadaşlarının ve teyzelerinin eşliğinde kurabiyeli sıcak çikolata yerdi: başka bir evren, heterojen ve dişi. Annesi Evelina kartları, özellikle de tarot kartlarını çok severdi; bunlarla kadın arkadaşlarının ve müşterilerinin geleceğini okurdu ki, bu bir tür işe dönüşürdü.[13]

Hugo'nun yetişmesinde sadece kartlar ve filmler yoktu; opera da vardı. Yedi yaşındayken aktris teyzesi onu Wagner'in Nibelungen Yüzüğü'nü dinlemesi ve görmesi için Fenice Tiyatrosu'na götürmüş, böylece ona Cermen tanrılarının dünyasını açarken aynı zamanda Yahudi mitlerini ve Kabala'yı da anlatmıştı.[13]

Tarot ve diğer kartlar, filmler ve opera, kadın toplantıları, fantastik ve mitolojik dünya, Venedik'in akışkan ve değişken dünyası, hepsi Hugo Pratt'ın çalışmalarında mevcuttur.[13] Pratt'ın hayatında önemli izler bırakan Venedik şehri, çocukluğunun ve gençliğinin önemli bir bölümünü geçirdiği ve ona ilk ilhamlarını veren kent olacaktır.

İkinci Dünya Savaşı

değiştir

Kısa bir süre hapishanede kalmış olan babası, iş bulmakta zorlandığından bir İtalyan sömürgesi olan Etiyopya'ya gider. 1937'de, henüz 10 yaşındayken Hugo Pratt, annesiyle birlikte babasının yanına taşındı. II. Dünya Savaşı patladığında Hugo Pratt ve ailesi, Faşist İtalya'nın Doğu Afrika'daki sömürgelerinde birer koloni vatandaşı olarak yaşamaktadır. 1941'de İtalya'nın Doğu Afrika cephesi çöktüğünde, Prat ailesi Etiyopya'daki Dire Dawa toplama kampında hapsedildi. Hugo Pratt'ın Etiyopya'da koloni polisi olarak çalışan babası ise tutulduğu Fransız askerî toplama kampındaki kötü koşullar yüzünden 1942 yılında öldü.[14]

1942'nin Aralık ayında Kızılhaç'ın girişimleriyle salıverilen esirler arasında olan Hugo Pratt, İtalya'ya döner dönmez bir askerî okula yazılır. Aynı yıl İtalya'nın savaştan çekilmesiyle ülkenin kuzeyinde kurulan İtalyan Sosyal Cumhuriyeti deniz kuvvetlerine gönüllü olarak yazılan henüz 16 yaşındaki Hugo Pratt, anneannesinin şemsiye darbeleriyle oradan çıkarılır.[15][16] Hugo Pratt 1944'ün sonbaharında bu sefer Naziler tarafından Güney Afrikalı bir casus sanılarak kurşuna dizilme tehlikesi atlatır. Bu dönemde Alman Sahil Güvenliği kuvvetlerince zorla silah altına alınan Hugo Pratt, üç hafta sonra bu zorunlu askerlikten kaçar.[14]

1945'in şubat ayında cephe hattını geçerek müttefiklere sığınan Pratt, savaşın sonuna dek müttefiklere çevirmenlik yapar. 1945'te Venedik'te müttefik askerleri için Carlo Goldoni'den eğlenceli tiyatro oyunları sahneler. Bu dönemde Pratt ilk çizgi romanlarını da üretmeye başladı.

Savaş sonrası

değiştir

Savaş sonrasında Hugo Pratt, çocukluğu boyunca kendisini çok etkilemiş olan çizgi romanların çizerlerini taklit eden maceraları kaleme aldı. Bu dönemde James Oliver Curwood ve Zane Grey'in öyküleri; Lyman Young, Will Eisner ve özellikle Milton Caniff'in çizgileri Pratt'ı etkilemektedir. Mario Faustinelli ve Alberto Ongaro ile 1945'te Albo Uragano dergisini, 1947'te ise adını sarı kostümlü bir maskeli kahramandan alan Asso di Picche Comics yayınevini kurdu.

Dergi ve yayınevi sonradan ünlü olacak Dino Battaglia, Rinaldo Dami, Giorgio Bellavitis, Damiano Damiani, Ivo Pavone gibi genç yetenekleri kendine çekerken,[17] Asso di Picche (Maça Ası) özellikle Arjantin'de büyük bir başarıyı yakaladı. 1949'da Hugo Pratt, Editorial Abril'den gelen davet üzerine çizer arkadaşlarıyla Arjantin'e gider.[13] Hugo Pratt'ın 12 yıl sürecek olan Arjantin macerası başlamıştır.

Arjantin yılları

değiştir

Atlas Okyanusu'nda 13 gün süren bir yolculuktan sonra Arjantin'e varan Hugo Pratt, Buenos Aires'te gece mekânlarında gitaristlik, garsonluk, tarih dergileri için çizerlik gibi pek çok işte çalıştı.[9] Arjantin'de bu dönemde keşfettiği Jorge Luis Borges'in eserleri, ona Büyülü gerçekçilik akımını çizgi romana taşımanın sırlarından birini öğretti: "Gerçek şeyleri, büyülü/hayal gibi anlatmak".[9]

Editorial Abril ve Cesare Civita ile olan işbirliği sonrasında Pratt, Héctor Germán Oesterheld'in sahibi olduğu Editorial Frontera'ya geçer. Bu dönem İtalyan sanatçı en önemli eserleri arasında gösterilen işlerden bazılarını çizdi: Ongaro'nun metinlerini yazdığı Junglemen, Sgt. Kirk, Héctor Germán Oesterheld'in metinlerini yazdığı Ernie Pike ile Ticonderoga bu dönemde ortaya çıktı.

Hayatının bu kısmında kariyerinde önemli değişimler yaşayan Hugo Pratt, Brezilya'da yaşayan çizer arkadaşı Alberto Breccia ile Escuela Panamericana de Arte isimli sanat okulunda[9] resim dersleri vermeye başladı. Dönem dönem Amazonlar, Mato Grosso gibi yerlere seyahatler yaparak buralarda çizim kursları verdi.

Yine bu dönemde ilk albümü, Anna Nella Giungla'yı tamamladı. Dört maceralık bu seri, Oesterheld'den yoğun etkilenmeler içermekle birlikte, gençlik yıllarında onu etkileyen klasik çizgi roman anlayışına bir saygı duruşu gibidir. Bu albümdeki mekân duygusu, sonraki albümleri olan Capitan Cormorant ve Wheeling maceralarında da bütünlüğünü korur. Bu albümlerden sonuncusu, esin kaynağını Zane Grey ve Kenneth Roberts'ın nehir-romanlarından alan, metodik bir kesinlik içinde tarihi olaylarla hayalgücünü birbirine karıştıran bir kurguya sahiptir. Bu kurgu yapısının ustalaşmış hali, ilerleyen yıllarda Corto Maltese'de kendini gösterecektir.

İtalya'ya dönüş: Corto Maltese

değiştir

1959 ve 1960 yılları arasında Hugo Pratt, Fleetway Publications için kısa savaş öyküleri çizmek için Londra'ya döner. ABD'de yaşadığı başarısız bir girişim sonrasında önce Güney Amerika'ya, 1963 yılında ise temelli olarak İtalya'ya[13] döner. İtalya'da efsanevi çocuk dergisi Corriere dei Piccoli için yoğun bir çalışma temposunun içine giren Pratt, Robert Louis Stevenson'un Define Adası ve Kaçırılan Çocuk gibi çocuk edebiyatının klasikleşmiş eserlerini Mino Milani ile birlikte çizgi romana dönüştürdü. Bu dönemde Alberto Ongaro ile birlikte bir diğer "maskeli adalet savaşçısı"na hayat verir: L'Ombra (Gölge).

 
Corto Maltese suluboya çizim

Hugo Pratt kariyerindeki önemli bir dönüm noktasını Cenovalı bir yayıncı olan Florenzo Ivaldi ile tanışarak yaşar.[18] İkili birlikte Sgt. Kirk isimli bir dergi çıkararak, çizerin Arjantin'de çıkardığı albümleri ve elinde hazırda bekleyen yayınlanmamış maceralarını yayınlamaya karar verirler. Bu derginin birinci sayısında basılan "yayınlanmamış maceralar"ın ilki, Corto Maltese'nin ilk macerası olan Bir Tuz Denizi Şarkısı'dır. Hugo Pratt'ın yarattığı en önemli karakter olan Corto Maltese, macera edebiyatının büyük isimleri olan Conrad, Melville, Lewis, Cooper ve Dumas'ın açtığı anlatım geleneğini ustaca izlemektedir. Bu ilk albümün asıl esin kaynağı ise Henry De Vere Stacpoole'un Mavi Lagün romanıdır.

1970 yılından itibaren Hugo Pratt, maceraperest denizci Corto Maltese'nin 21 kısa macerasını Fransız çocuk dergisi Pif Gadget için çizer. Burada yayınlanan ilk maceranın adı Tristan Bantam'ın Sırrı'dır.

70'li yıllar Avrupa'da sol rüzgârların estiği yıllardır ve bu dönemin çekişmelerinden Pratt da payını alır. Politik olarak Fransız Komünist Partisi'ne yakın olan yayıncısı, onu sol liberteryenizm ile suçlayarak dergiden kovar.[19] Hugo Pratt bunun üzerine, Tenten karakterinin yaratıcısı Belçikalı ünlü çizer Hergé'nin de yayıncısı olan rakip yayınevi Casterman ile anlaşır.

1970'lerin ortasında Pratt ile tanışan genç yetenek Lele Vianello, sanatçının çizim tekniklerini ve stilini neredeyse birebir kopya eder ve bir süre sonra onun asistanı ve sağ kolu oldu.[3]

1974'te Corto Maltese'nin Corte Sconta detta Arcana (Türkiye'de yayınlanan adıyla, Corto Maltese Sibirya'da) macerasını çizmeye başlayan Hugo Pratt, çizgisinde basitleşmeye giderek önemli bir değişime girer. "Tek bir çizgiyle her şeyi anlatabilmeyi isterdim" diyen Hugo Pratt'ın eserleri, 70'lerin ortasından itibaren neredeyse birer "grafik roman"a dönüşür. Bu yeni yaklaşımın ürünü olan Venedik Masalı, Semerkant'taki Altın Yaldızlı Ev gibi bazı albümler, yüksek anlatım gücü ve büyülü atmosferiyle günümüzde İtalyan çizgi roman ekolünün başyapıtları arasında sayılmaktadır. Bu Corto Maltese serisi, 1988'de çizilen ve 1992'de yayınlanan Mu albümüyle son buldu.

Son dönem işleri

değiştir

Corto Maltese sonrasında Hugo Pratt tarafından çizilen bir diğer seri, Gli Scorpioni del Deserto (Çöl Akrepleri) albümleridir. Hugo Pratt'ın resmetmeyi sevdiği İkinci Dünya Savaşı'nı dekor olarak kullanan 7 kitaplık bu serinin ilk beş macerası Hugo Pratt tarafından çizilirken, son iki macera Pratt'ın ölümünden sonra diğer çizerler tarafından tamamlandı.

Hugo Pratt 1976'dan 1980'e uzanan dönemde İtalyan çizgi roman ekolünün Sergio Toppi, Milo Manara, Aurelio Galleppini, Guido Crepax, Ivo Milazzo gibi devlerini bir araya getiren Un Uomo, Un Avventura isimli 30 kitaplık serinin 4 hikâyesini çizdi.

Ekim 1983'te, Nathaniel Hawthorne'un Kızıl Mektup romanından esinlenen Hugo Pratt'ın hikâye örgüsü ve sahneleri üzerine Milo Manara'nın erotik çizgileriyle inşa edilen Tutto Ricominciò con un Estate Indiana (Her Şey Bir Pastırma Yazında Başladı) macerasını yayınlamaya başladı. İlk olarak ünlü İtalyan çizgi roman dergisi linus'un yan yayınlarından biri olan Corto Maltese çizgi roman dergisinde basılan ve sonrasında albümleştirilen Tutto Ricominciò con un Estate Indiana ve El Gaucho; iki sanatçının en büyük başyapıtlarından ve İtalyan çizgi romanının en iyi eserlerinden biri olarak kabul edilir.

Hugo Pratt, yayınlanmış ve yayınlanmamış tüm çizim ve albümlerinin maddi ve manevi tüm haklarını, 24 Nisan 1987'de Cong SA'ya bağışladı.[20]

Ölümü

değiştir

Hugo Pratt, 20 Ağustos 1995 tarihinde kalın bağırsak kanseri yüzünden öldü. Leman Gölü'nün kenarında, İsviçre'nin Vaud kantonunda, bugün müze haline getirilmiş evinin bulunduğu Grandvaux kasabasında gömülüdür. Müze haline getirilmiş evinin bahçesine, Cenevre Gölü'ne doğru bakan dev bir Corto Maltese heykeli dikilmiştir.

Tasarımları

değiştir
 
Fransız yayınevi Matagot'un yayınladığı masa oyunu "Corto"

Hugo Pratt çizgi roman albümleri dışında pek çok endüstriyel tasarım ürününe de imzasını attı. Fransız sigara markası Gitanes'ın F1 arabasının giydirilmesi, İtalyan Invicta markası için sırt çantası, France Telecom için ankesörlü telefon kartları gibi pek çok obje, Hugo Pratt tarafından tasarlandı.[21]

2001 yılında İsviçreli saat üreticisi Swatch, içinde Bir Tuz Denizi Şarkısı macerasının geçtiği hayali adanın haritasının ve bir pusulanın bulunduğu, sadece 11.111 adet üretilen özel bir saat çıkardı. 2007 yılında Swatch firması, Corto Maltese'nin doğumunun 40. yılı için Corto Maltese'nin desenlerini taşıyan yeni bir model daha çıkardı.

2013 yılında Fransız yayınevi Matagot, Corto Maltese macera ve çizimleri üzerine kurulu bir masa oyunu çıkardı.

Türkiye'de Hugo Pratt

değiştir

Hugo Pratt'ın eserleri Türkiye'de ilk olarak 70'li yıllarda, Milliyet Çocuk ve Doğan Kardeş dergilerinde yayınlandı. Hugo Pratt'ın ünlü Corto Maltese serisi ise kitap formatında ilk defa 1999'da, Dost Kitabevi Yayınları tarafından basıldı. Sadece 10 albümü yayınlanan bu seri, siyah beyaz bir baskıya ve büyük baskı boyutlarına sahiptir.

2012'den itibaren NTV Yayınları tarafından basılan Corto Maltese maceralarıysa, bilgisayar ortamında renklendirilmiş olması[22] ve orijinalinden daha küçük boyutlarda basılması gibi nedenlerle çizgi roman sevenlerin çeşitli olumsuz eleştirileriyle karşılaştı.[23]

Corto Maltese serisi, 2019 yılında Yapı Kredi Yayınları tarafından Casterman baskısı esas alınarak; büyük boyutlarda, kaliteli bir kağıt ve sayfa düzenlemesiyle yeniden yayınlanmaya başlandı.[24]

Ödülleri

değiştir
  • 1969: Yellow Kid Ödülü, 5° Lucca Uluslararası Çizgi Roman Festivali, En İyi İtalyan Çizer[25] Bir Tuz Denizi Şarkısı
  • 1971: Prix Phenix, En İyi Macera Çizeri, Corto Maltese
  • 1974: Prix Saint-Michel, En İyi Gerçekçi Hikâye Ödülü, Gli Scorpioni del Deserto
  • 1974: Premio ANAF, Yılın En İyi Çizgi Karakteri (Corto Maltese için)[26]
  • 1975: Premio ANAF, En İyi Çizer Ödülü (Dino Battaglia ile birlikte)[26]
  • 1976: Angoulême Uluslararası Çizgi Roman Festivali, En İyi Yabancı Gerçekçi Çizgi Roman Kitabı, Bir Tuz Denizi Şarkısı
  • 1976: Premio ANAF, En İyi Çizer Ödülü (Guido Buzzelli ile birlikte)[26]
  • 1981: Elle Ödülü, Angoulême Uluslararası Çizgi Roman Festivali
  • 1987: Alfred Ödülü, Angoulême Uluslararası Çizgi Roman Festivali, En İyi Yabancı Çizgi Roman Kitabı, Her Şey Bir Pastırma Yazında Başladı (Milo Manara ile birlikte)
  • 1988: Angoulême Uluslararası Çizgi Roman Festivali, 15. Yıl Angoulême Kenti Özel Ödülü
  • 1993: Premio ANAFI, En İyi Çizer[27]
  • 1994: Premio U Giancu
  • 1995: Premio ANAFI, En İyi Çizer[27]
  • 1995: Premio ANAFI, En İyi Albüm[27], Brise De Mer
  • 1996: Max & Moritz Ödülü, Almancaya Uyarlanmış En İyi Yabancı Çizgi Roman Ödülü, Saint-Exupéry - Son Uçuş
  • 1996: Premio ANAFI, En İyi Albüm[27], Wheeling
  • 2005: Eisner Ödülü, Hall of Fame
  • 2012: Eisner Ödülü, Best U.S. Edition of International Material, Her Şey Bir Pastırma Yazında Başladı (Milo Manara ile birlikte)

Dış bağlantılar

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Wilson, Matt D. "IDW to Publish Hugo Pratt's Complete Corto Maltese in English For the First Time". Comics Alliance. 15 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2015. 
  2. ^ Scarpa, Laura (Ekim 2012). Hugo Pratt Le Lezioni Perdute (Ekim 2012 bas.). Roma: Edizioni Mompracem. ss. 190-191. ISBN 9788876157752. 
  3. ^ a b "Lele Vianello, Fumettista, Illustratore ed Umorista Italiano". Lele Vianello (İtalyanca). 5 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2023. 
  4. ^ "Angelo Stano: "Dylan Dog'daki her karakter benim bir parçamı taşıyor."". Ters Ninja. 10 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2015. 
  5. ^ Gallerani, Fabrizio. "Giancarlo Alessandrini". UBC Fumetti (İtalyanca). 30 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2024. 
  6. ^ Contro, Gianmaria (2010). Giancarlo Alessandrini: Macera İçin Doğmuş (Tex Özel Sayı:20, Altın Kanyonu!). İstanbul: Maceraperest Çizgiler. s. 6. ISBN 9753296630. 
  7. ^ "Suat Yalaz". Gölge e-dergi, 94. Temmuz 2015. s. 53. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2015. 
  8. ^ St-Louis, Herve. "Milton Caniff's Sons – Alex Toth and Hugo Pratt". Comic Book Bin. 23 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2015. 
  9. ^ a b c d Beltramin, Paolo. "Corto Maltese, il Romanziere a Fumetti più Grande di Tutti". Corriere Della Sera - Cultura. 23 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2015. 
  10. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2019. 
  11. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2019. 
  12. ^ Pratt, Hugo (2004). Venedik Masalı. Ankara: Dost Kitabevi. ss. 7-16. ISBN 978-975-298-1386. 19 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  13. ^ a b c d e "Hugo Pratt: Il Maestro di Malamocco". Corto Maltese (İtalyanca). 17 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2023. 
  14. ^ a b Steiner, Marco. "Hugo Pratt". 21 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2015. 
  15. ^ "E per il Secolo d'Italia Hugo Pratt Era un Maro'". Corriere Della Sera. 5 Temmuz 1997. 22 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2015. 
  16. ^ Pratt, Hugo (Mayıs 1999). Bir Tuz Denizi Şarkısı (Ankara bas.). İstanbul: Dost Kitabevi Yayınları. s. 182. ISBN 9757501638. 
  17. ^ Prandi, Marco; Ferrari, Paolo (2014). Guida Al Fumetto Italiano. Bologna: Odoya. s. 351. ISBN 8862884621. 19 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  18. ^ Boschi, Luca (5 Mart 2012). "Ricordando Florenzo Ivaldi". Il Sole 24 Ore (Nova). 21 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2015. 
  19. ^ Lanna, Luciano (2014). Il fascista libertario. Milano: Sperling& Kupfer. s. 4. 
  20. ^ "Chi Siamo". CONG SA. 14 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2015. 
  21. ^ "Biografia". CONG SA. 14 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2015. 
  22. ^ Şencan, Ziyaver. "Hugo Pratt'ın efsanevi 'anti kahraman'ı Corto Maltese'yi şimdi de NTV yayınlayacak". Milliyet blog. 24 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2015. 
  23. ^ Uralcan, Berk. "Corto Maltese Sorunları". AltEvren. 24 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2016. 
  24. ^ Koçak, M. Halit (28 Haziran 2019). "Corto Maltese YKY ile Yeniden Maceralara Atılıyor". 14 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2024. 
  25. ^ "5° Salone Internazionale Dei Comics, Lucca 1969". Centro Studi Iconografici. 4 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2015. 
  26. ^ a b c "Premi Assegnati dall'ANAF dal 1974 al 1991" (PDF). Amici Del Fumetto. 23 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Ekim 2023. 
  27. ^ a b c d "Albo d'Oro dei Premi ANAFI" (PDF). Amici del Fumetto (İtalyanca). Associazione Nazionale Amici del Fumetto e dell’Illustrazione. 15 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Şubat 2024. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Hugo_Pratt&oldid=33870697" sayfasından alınmıştır
  NODES
INTERN 2