Vikipedi

James Wolfe

Britanya Ordusu subayı (1727-1759)

James Wolfe (2 Ocak 1727 - 13 Eylül 1759) talim reformları ile ünlü olmuş ve 1759'da Quebec'te Fransızlara karşı Abraham Düzlükleri Mubarabesi'nde kazandığı zaferle tanınan Britanya Ordusu'na bağlı subay. Başarılı bir general olan Edward Wolfe'un oğlu olurak genç yaşta orduya alındı ve Avrupa'da pek çok görev aldı. Avrupa'da Avusturya Veraset Savaşı'nda savaştı. Jacobite İsyanı'nın bastırılması sırasında Flandre ve İskoçya'da görev alarak üstlerinin dikkatini çekti. Askeriyedeki yükselişinin önü 1748 Aix-la-Chapelle Anlaşması ile kesildi ve sonraki sekiz yılı Kuzey İskoçya'da garnizon görevine geçirdi. Henüz 18 yaşında tugay komutanlığı yaptı, 23 yaşında yarbaylığa terfi etti.

James Wolfe
Doğum2 Ocak 1727
Westerham, Kent, İngiltere
Ölüm13 Eylül 1759
Abraham Düzlükleri, Quebec, Yeni Fransa
Defin yeriSt Alfege Kilises, Greenwich
BağlılığıBüyük Britanya Krallığı
BranşıBritanya Ordusu
Hizmet yılları1740-1759
RütbesiTümgeneral
Komutası20. Piyade Alayı
Çatışma/savaşlarıAvusturya Veraset Savaşı

1745 Jacobite Ayaklanması

  • Falkirk Muir Muharebesi
  • Culloden Muharebesi

Yedi Yıl Savaşı

Ailesi
BabasıKorgeneral Edward Wolfe
İmza

1756'da Yedi Yıl Savaşı'nın patlak vermesi Wolfe'a terfi edebilmesi için yeni olanaklar doğurdu. 1757'de sonradan durdurulan Rochefort baskınındaki katkısından dolayı William Pitt tarafından Louisbourg Kalesi'nin ele geçirmekle görevli güçlerin başına kurmandan muavini olarak atandı. Louisbourg Kuşatması'nın başarılı olmasının ardından Quebec'i ele geçirmek için Saint Lawrence Nehri boyunca gidecek bir kuvvetin başına geçirildi. Uzun bir kuşatmanın ardından Marquis de Montcalm kumandasındaki kuvvetleri yendi ve Britanya kuvvetlerinin şehir ele geçirmesini sağladı. Wolfe, Abraham Düzlükleri Muhaberesi'nin en ateşli zamanın üç misket mermisiyle yaralandı ve aldığı yaralar sonucu öldü.

Wolfe'un Quebec'in alınmasında aldığı rol sayesinde şöhret kazandı ve Britanya'nın Yedi Yıl Savaşı zaferi ve takip eden genişlemesinin simgesi haline geldi. Dünya çapında tanınmış General Wolfe'un Ölümü tablosunda resmedildi. Wolfe öldükten sonra "Quebec Kahramanı", "Quebec Fatihi" ve "Kanada Fatihi" olarak anıldı, çünkü Quebec'in alınması Montreal'in alınmasının önünü açtı ve kolonindeki Fransız hakimiyetinin sona ermesine yol açtı.

Gençliği

değiştir

James Wolfe 2 Ocak 1727'de (Yeni Usul'de, Eski Usul'de 22 Aralık 1726) Westerham, Kent'te yerel papazın evinde Henrietta Thompson ve Albay (sonra Korgeneral) Edward Wolfe'nin iki oğlundan büyük olanı olarak doğdu.[1] Edward Wolfe İrlanda kökenli bir askerdir. Dayısı milletvekili Edward Thompson tanınmış bir siyasetçiydi. Wolfe'un Westerham'daki, onun zamanında adı Spiers'ti, çocukluğunun geçtiği ev National Trust tarafından Quebec House adıyla koruma altına alınmıştır.[2] Wolfe'un ailesi İrlanda'nın eski yerlilerindendir ve amcası Albay Walter Wolfe ile düzenli olarak mektuplaşmıştır. Bir sonraki yüzyılda yaşamış ünlü İralandalı siyasetçi ve hakim Stephen Woulfe aynı ailenin Limerick soyundandır.

Wolfe ailesi Westerham, Squerryes Court'ta yaşayan Warde ailesine yakındır. Wolfe'un çocukluk arkadaşı George Warde 1798 İrlanda Ayaklanması'nı bastırması ve 1796 ile 1798 yıllarındaki iki Fransız işgal girişimini püskürtmesiyle ünlü İrlanda Başkomutanı'dır.

1738 yılı civarında aile Kent'in kuzey batısındaki Greenwich'e taşındı. Wolfe'un doğduğundan itibaren askeriyede kariyer yapacağı belliydi. On üç yaşında babasının 1. Deniz Piyade Alayı'na gönüllü olarak girdi.

Hastalandığı için 1740 yılında İspanya kontrolündeki Cartagena'ya düzenlenen büyük bir sefere katılamadı ve babası onu birkaç ay sonra eve yolladı.[3] Britanya kuvvetleri için bir Jenkins' Ear Savaşı sırasındaki Cartegena Kuşatması'nı kaçırdı. Askerlerin çoğu hastalıktan ölmüştü.[4]

Avusturya Veraset Savaşı (1740–1748)

değiştir

Avrupa Savaşı

değiştir

1740 yılında Avrupa'da Avusturya Veraset Savaşı çıktı. Başlangıçta Britanya aktif olarak müdahalede bulunmamasına rağmen, Avusturya Hollandası sınırına yakın büyük bir Fransız ordusunun varlığı, İngilizleri 1742'de müttefiki Avusturya'nın topraklarını savunmasına yardımcı olması için askerî birlikler göndermeye zorladı. James Wolfe'a ilk görevi 1741 yılında babasının Deniz Piyadeleri'nde asteğmen olarak olarak verildi. Ertesi yılın başında Britanya Ordusu'nun bir piyade alayı olan 12. Yaya Alay'a transfer olmuş ve birkaç ay sonra Flandre'a yelken açtı. Burada İngilizler Gent'te mevzilendi[5] ve Wolfe teğmenliğe terfi edip tabur yaveri oldu. Kıta Avrupası'ndaki ilk yılı, Dunkirk'e yapılacak İngiliz saldırısı söylentilerine rağmen, Flandre'da pasif kaldıkları için sinir bozucu bir yıl oldu.[6]

 
Wolfe ilk olarak 1743'te Dettingen Muharebesi'nde çatışmaya girdi.

1743'te, o yıl aynı alaya atanan küçük kardeşi Edward yanına geldi.[6] O yıl Wolfe kardeşler İngilizler tarafından başlatılan bir taarruzda yer aldılar. İngilizler ve müttefikleri beklendiği gibi güneye doğru hareket etmek yerine büyük bir Fransız ordusuyla karşı karşıya kaldıkları Güney Almanya'ya girdiler.[7] Ordu II. George'un şahsi komutasına girdi[8] ancak Haziran ayında büyük bir hata yaptığı ortaya çıktı ve müttefiklerin Main nehrinde tuzağa düştüler ve bir "fare kapanı" içinde düşman kuvvetleri tarafından kuşatıldılar.[6]

Teslim olmayı düşünmek yerine George, Dettingen köyü yakınlarındaki Fransız mevkilerine bir saldırı düzenleyerek durumu düzeltmeye çalıştı. Wolfe'un alayı iki tarafın birbirlerine defalarca tüfeklerle ateş açtığı ağır çatışmaya girdi. Alayı, İngiliz piyade taburlarından en çok kayıp verendi ve Wolfe ve atı, atına bindiği sırada vurulmuştu.[6] Üç Fransız saldırısına rağmen Müttefikler düşmanı kovmayı başardı. Düşman Müttefikler tarafından işgal edilen Dettingen köyünden kaçtı. Ancak, George geri çekilen düşmanını yeterince takip edemedi ve düşmanları elinden kaçırdı.[7] Buna rağmen Müttefikler Fransızların Almanya'ya girişini başarılı bir şekilde engelledi ve Hanover'i korudu.

Wolfe'un Dettingen Muharebesi'nde yönettiği alay çarpışma sırasında düşman ateşi altındayken ona yakın olan Cumberland Dükü'nün dikkatini çekti.[9] Bir yıl sonra 45. Yaya Alayı'nın yüzbaşısı oldu. Dettingen zaferinden sonra 1744 yılındaki savaş endişe verici bir hal aldı. Çünkü Müttefik kuvvetlerin başına geçen George Wade Lille'i ele geçirme hedefini başaramadı, herhangi bir büyük muharebeye girmedi ve Gent'teki kış kışlasına elinde çalışmalarını gösterecek herhangi bir şey olmadan döndü. Wolfe aynı yılın son baharında kardeşi Edward, muhtemelen vermden, ölünce yıkıldı.[6]

Wolfe'un alayı Gent garnizonunda bırakıldı, bu da Mayıs 1745'te Wolfe'un eski alayının son derece ağır kayıplar verdiği Müttefiklerin Fontenoy Muherebesi'ndeki yenilgisini kaçırdıkları anlamına geliyordu. Wolfe'un alayı, artık Cumberland Dükü'nün komutası altındaki ana Müttefik ordusuna takviye güç olarak çağrıldı. Gent'ten ayrıldıktan kısa bir süre sonra, kasaba aniden Fransızların saldırısına uğradı ve Fransızlar şehirle garnizonu ele geçirdi.[6] Fransız esiri olmaktan kıl payı kurtulan Wolfe, tugay komutanlığına atandı.

Jacobite ayaklanması

değiştir
 
1745 Jacobite Ayaklanması sırasında Wolfe, Nisan 1746'da savaşın kaderini belirleyen Culloden Muharebesi'nde savaştı

Temmuz 1745'te Charles Stuart, babası sürgün James Stuart adına Britanya tahtını yeniden almak amacıyla İskoçya'ya çıktı. 1745 Ayaklanması'nın ilk aşamalarında Jacobite'lar, Edinburgh'u ele geçirdi ve Eylül ayında Prestonpans Muharebesi'nde hükûmet güçlerini yendi. Bu, Flandre'daki Britanya ordusunun komutanı Cumberland ve Wolfe'un alayı da dahil olmak üzere 12.000 askerin geri çağırılmasına neden oldu.[10]

8 Kasım'da Jacobite ordusu, Carlisle üzerinden batı yolunu takip ederek Newcastle'daki hükûmet güçlerinden kaçınarak İngiltere'ye girdi.[6] 6 Aralık'ta büyük ölçüde İngilizce desteğinin olmaması nedeniyle dönmeden önce Derby'ye ulaştılar ve başarıyla İskoçya'ya döndüler.[11] Wolfe, Falkirk komutanı Henry Hawley'in yaveri oldu ve Nisan ayında Cumberland komtası altında Culloden'de savaştı.[12]

Ünlü bir hikâyeye göre Wolfe, yaralı bir Kuzey İskoçya subayını vurma emrine uymadı. Emri verenin Cumberland veya Hawley olduğu söylenir. Jacobite yaralılarının öldürüldüğünü ve Hawley'in bu konuda emir verenlerden biri olduğunu dair kanıtlar var.[13] Ancak emirlere uymadığı teyit edilemez. Yazar ve tarihçi John Prebble cinayetleri 'ordunun genel ruh halini ve davranışını semptomatik' olarak nitelendiriyor.[14] Wolfe savaştan sonra cezai baskınların lideri olarak bir meslektaşına 'mümkün olduğu kadar az Kuzey İskoç'un esir alındığını' yazdı.[15]

Kıta Avrupası'na dönüş

değiştir

Ocak 1747'de Wolfe, Sir John Mordaunt yönetiminde kıta Avrupası'na ve Avusturya Veraset Savaşı'na döndü. Fransızlar Cumberland'ın Britanya birliklerinin yokluğundan yararlanmış ve Brüksel'in ele geçirilmesi de dahil olmak üzere Avusturya Hollandası'nda ilerleme sağlamıştı.[7] [6]

1747'deki başlıca Fransız hedefi, Hollanda Cumhuriyeti'ne giriş kapısı olarak kabul edilen Maastricht'i ele geçirmekti. Wolfe, şehri Mareşal Saxe komutasındaki Fransız kuvvetinden korumak için gelen Cumberland ordusunun bir parçasıydı. 2 Temmuz'da Wolfe Lauffeld Muharebesi'ne girdi, çok yara aldı ve Britanya'ya verdiği hizmet için resmi takdir aldı. Lauffeld, Wolfe'un girdiği savaşlar içinde çarpışan askerlerin sayısı açısından en büyük savaş oldu[6] iki ordunun güçlerinin toplamı 140.000'i aşıyordu. Lauffeld'deki aldıkları ufak zaferin ardından Fransızlar Maastricht'i ele geçirdiler ve Bergen-op-Zoom'da daha fazla stratejik kale ele geçirmediler. Her iki taraf da daha fazla saldırıya hazırdı, ancak bir ateşkes savaşı durdurdu.

Wolfe, 21 yaşındaydı ve yedi muharebede hizmet vermişti. Savaşı bitiren Aix-la-Chapelle Antlaşması'nın ardından Britanya'ya döndü. Anlaşma uyarınca, Britanya ve Fransa ele geçirdikleri tüm toprakları değiştirmeyi kabul etmiş ve Avusturya Hollandası Avusturya kontrolüne geri dönmüştür.

Barış zamanı hizmeti (1748–1756)

değiştir

İskoç garnizonu

değiştir

Evde döndüğünde İskoçya'ya ve garnizon görevine gönderildi ve bir yıl sonra binbaşılığa terfi etti. Binbaşı olarak Stirling'de konuşlanmış 20. Alay'ın komutasını aldı. 1750'de Wolfe, alayın yarbayı olarak kabul edildi.

Sekiz yıl boyunca Wolfe İskoçya'da kaldı, askeri broşürler yazdı ve Paris'e yapılan birkaç gezi sayesinde Fransızcaya hakim oldu. Tüberküloz olduğundan şüphelenilen sağlık sorunları ile mücadele etmesine rağmen, kendi kendine Latince ve matematik öğrenerek zihinsel olarak zinde kalmaya çalıştı. Ayrıca bedenini de geliştirdi, kendini kılıç ustalığını geliştirmeye zorladı, bilim ve yöneticilik üstüne oturumlara katıldı. Wolfe hastalığına rağmen çok çalıştı ve birçok insandan ders aldı. Wolfe, son savaşta etkili tanıdıkların sayısını arttırmıştı. Artık general olan babası da oğlunun kariyerine aktif olarak destek oldu.

1752'de Wolfe'a uzun süreli izin verildi ve ilk önce İrlanda'ya dayısıyla birlikte kalmak için Dublin'e ve ve Boyne Muharebesi'nin yapıldığı yerleri görmek için Belfast'a gitti.[6] Greenwich'teki aile evinde kısa bir mola verdikten sonra Cumberland Dükü'nden yurt dışına çıkma izni aldı ve Kanal'ı geçerek Fransa'ya gitti. Tuileries Bahçeleri de dahil olmak üzere Paris'in turistik yerlerine gitti ve Versay Sarayı'nı ziyaret etti. 1746'da İskoçya'da hizmet ettiği İngiltere Büyükelçisi Albemarle Earl ona sık sık eşlik etti. Albemarle, Wolfe'un XV. Louis'nin huzuruna çıkmasını ayarladı. Wolfe Paris'teyken, Fransızca ve eskrim becerilerini geliştirmek için para harcadı.[6] Fransız ordusu tarafından düzenlenen büyük bir askeri tatbikatı izlemek için daha fazla izin başvurusunda bulundu, ancak bunun yerine acilen eve dönmesi emredildi. Glasgow'daki alayına geri döndü. 1754'e gelindiğinde Britanya'nın Fransa ile olan kötüleşen ilişkisi yüzünden yeni bir savaşı çıkabilirdi ve iki taraf arasında Kuzey Amerika'da çatışma başladı.

Disiplin

değiştir

Firar, özellikle düşmana karşı, her zaman resmi olarak ölümle yargılanan bir suç olarak görülmüştü. Wolfe, ölüm cezasının önemi üzerinde özellikle durdu ve 1755'te saflardan kaçan herhangi bir askerin ("saftan çıkma veya teslim olma niyeti olan") bir subay veya bir çavuş tarafından anında öldürülmesine izin verilmesi emrini verdi.[16]

Yedi Yıl Savaşı (1756-63)

değiştir
 
Wolfe, Rochefort baskınındaki rolünden dolayı William Pitt'in dikkatini çekti. Pitt, Wolfe'u terfi ettirdi ve işgal etmeyi planladığı Kanada'ya yolladı.

1756'da Fransa ile açık düşmanlıkların patlak vermesiyle Wolfe albaylığa terfi etti. Canterbury'de konuşlandı. Alayı Kent şehrini Fransız işgal tehdidine karşı korumak için görevlendirildi. Haziran 1756'da Minorka'nın düşmesi haberi moralini oldukça bozdu ve Britanya kuvvetleri arasında profesyonellik eksikliği gördüğünü belirtti. Fransız çıkarmasının yakın olduğuna dair yaygın bir inanca rağmen Wolfe, askerlerinin savaşa çağrılmasının olası olmadığını düşündü.[6] Buna rağmen, onları özenle talimden geçirdi ve onun çatışma talimatları yayınladı.

İstila tehdidi azaldıkça, alay Wiltshire'a yürüdü. Avrupa ve Kuzey Amerika'daki savaşın ilk aksaklıklarına rağmen, Britanya'nın artık saldırıya geçmesi bekleniyordu ve Wolfe gelecekteki operasyonlarda önemli bir rol oynamayı umuyordu. Ancak, onun sağlığı kötüleşmeye başladı ve kardeşi (Edward Wolfe 1728-1744) gibi verem olduğundan şüpheleniliyordu.[17] Ebeveynlerine yazdığı mektupların birçoğu erken ölüm olasılığı üstüne yazdığı hafif kaderci bir ton almaya başladı.[6]

Rochefort

değiştir

1757'de Wolfe, Fransa'nın Atlantik kıyısında bir liman olan Rochefort'a yapılan İngiliz amfibi saldırısına katıldı. Büyük bir deniz çıkarmasıyla, kasabayı ele geçirmek ve Kuzey Avrupa'da Fransız saldırısı altında olan Britanya'nın Alman müttefikleri üzerindeki baskıyı hafifletmek amaçlanıyordu. Wolfe, kısmen komutanı Sir John Mordaunt ile olan dostluğu nedeniyle harekâta alındı. Alay görevlerine ek olarak Wolfe, tüm harekâtın ikmal sorumlusu olarak görev yaptı.[18] Askerler, Wight Adası'nda toplandı ve haftalarca gecikmeden sonra 7 Eylül'de yelken açtılar.

Denizaşırı bir adayı ele geçirdikten sonra İngilizler anakaraya inip Rochefort'a baskı yapma girişiminde bulunmadığı ve bunun yerine eve döndükleri için harekât başarısız oldu. Fransız sahillerinde kısa süre boyunca görünmeleri Fransa'nın her tarafına panik yaymış olsa da, çok az pratik etkisi oldu. Mordaunt, beraat etmesine rağmen Rochefort'a saldırmadığı için askeri mahkemeye çıktı.[19] Bununla birlikte, Wolfe, baskında kendisini öne çıkaran birkaç askeri liderden biriydi -araziyi keşfe çıkmak için karaya çıkmış ve Mordaunt'ı sürekli harekete geçmeye teşvik etti.[20] Bir noktada General'e emrine sadece 500 kişi verilirse Rochefort'u ele geçirebileceğini söylemişti, ancak Mordaunt ona izin vermedi.[21] Wolfe başarısızlıktan rahatsız olurken, sürpriz avantajını kullanmaları ve kasabaya hemen saldırıp kasabayı hemen almaları gerektiğine inansa da, amfibi savaş hakkında, Louisbourg ve Quebec'te düzenleyeceği operasyonları etkileyecek, değerli dersler çıkardı.

Rochefort'taki eylemlerinin bir sonucu olarak Wolfe, Başbakan William Pitt the Elder'ın dikkatine sunuldu . Pitt, savaşta elde edilebilecek en iyi kazanımların Fransa'nın savunmasız olduğu Kuzey Amerika'da olduğu kararına vardı ve Fransa Kanadası'na bir saldırı başlatmayı planladı. Pitt, bir dizi kıdemli subay yerine Wolfe'u terfi ettirmeye karar verdi.

Louisbourg

değiştir
 
Tuğgeneral James Wolfe, Louisbourg kuşatmasında.

23 Ocak 1758'de James Wolfe bir tuğgeneral rütbesine atandı ve Amiral Boscawen filosunda Tümgeneral Jeffrey Amherst ile Yeni Fransa'daki Louisbourg Kalesi'ni kuşatmaya gönderildi (günümüzün Cape Breton Adası, Yeni İskoçya'da). Louisbourg St Lawrence Nehri'nin ağzına yakın bir konumdaydı ve ele geçirilmesinin doğudan Kanada'ya yapılan herhangi bir saldırı için gerekli olduğu düşünülüyordu. Önceki yıl yapılan seferde, Fransız deniz kuvvetleri yüzünden şehir ele geçirilememişti. 1758'de Pitt, Amherst'ün birliklerine eşlik etmesi için çok daha büyük bir Kraliyet Donanması gücü gönderdi. Wolfe, saldırı hazırlıkları, ilk çıkarma ve kuşatma birliklerinin agresif ilerlemesi sırasında kendini gösterdi. Fransızlar o yılın Haziran ayında Louisbourg Kuşatması'nda (1758) teslim oldu . Daha sonra St. Lawrence Körfezi Harekâtı'nda(1758) Akadyaların Sınırdışı Edilmesine katıldı.

İngilizler başlangıçta St. Lawrence boyunca ilerlemeyi ve o yıl Quebec'e saldırmayı planlamışlardı, ancak kışın başlaması planların bir sonraki yıla ertelenmesini gerektirdi. Benzer şekilde New Orleans'ı ele geçirme planı reddedildi ve Wolfe İngiltere'ye döndü. Wolfe'un kasabayı ele geçirmesindeki rolü ilk kez İngiliz halkının onu fark etmesini sağladı. Louisbourg'daki zaferin haberleri, Carillon Muharebesi'nde Montreal'e doğru ilerleyen bir İngiliz gücünün başarısızlığı ve Wolfe'un "Britanya Ordusu'nun en iyi subayı" olarak tanımladığı, saygı duyulan genç bir general olan George Howe'nin ölümü ile gölgelendi.[22] Fransız generalle neredeyse aynı zamanda öldü.

Quebec (1759)

değiştir

Atama

değiştir
 
Wolfe'un Quebec'teki rakibi Marquis de Montcalm

Wolfe, Louisbourg'da takdire şayan bir şekilde savaştığı için, William Pitt the Elder onu ertesi yıl Québec'e saldıracak Britanya kuvvetlerine önderlik etmesi için seçti. Wolfe Kanada'da görev yaparken orada geçerli olmak üzere tümgeneralliğe terfi etti ama Avrupa'da albay rütbesindeydi. Amherst, Kuzey Amerika Kuvvet Komutanı olarak atandı ve Kanada'ya güneyden saldıracak ayrı ve daha büyük bir güce öncülük edecekti. İkmal sorumlusu arkadaşı İrlandalı subay Guy Carleton'un seçilmesinde ısrar etti ve eğer arkadaşı seçilmezse görevi bırakma tehdidinde bulundu.[23] Bu isteği kabul edildiğinde, yola çıkmak için hazırlıklar yapmaya başladı. Hindistan'a dönerek Fransa'nın uluslararası konumunu zayıflatmayı planlayan Pitt, Kuzey Amerika'daki operasyonlara bir kez daha öncelik verdi.

Saint Lawrence boyunca ilerleme

değiştir

Britanya kuvvetlerinin Kuzey Amerika'da birikmesine rağmen, orduyu Kanada'ya ayrı saldırılar için bölme stratejisi, Wolfe Quebec'e ulaştığında Fransız komutan Louis-Joseph de Montcalm'ın ülkesini savunmak için çok sayıda Kanadalı milis topladığı için askeri anlamda daha üstün bir durumda olmasına neden oldu.[24] Fransızlar başlangıçta İngilizlerin doğudan yaklaşmasını beklemişti, bu kadar büyük bir gücün St. Lawrence Nehri'ni aşamayacağına inanıyordu ve Quebec'i güneyden ve batıdan savunmaya hazırlandılar. İngiliz planlarının bir kopyasının ele geçirilmesi Montcalm'a Quebec'i Wolfe'un amfibi saldırısından koruyacak istihkâmları iyileştirmesi için birkaç hafta verdi.

Montcalm'ın hedefi, İngilizlerin Quebec'i ele geçirmesini engellemek ve böylece Kanada'daki Fransız dayanağını korumaktı. Fransız hükûmeti, ertesi yıl bir barış anlaşmasının imzalanacağına inanıyordu ve bu nedenle, işgal edilen toprakların takasını garanti altına almayı umarak Almanya'daki zafere ve Britanya'nın işgal edilmesi planlarına odaklandılar. Bu planın başarılı olabilmesi için Montcalm'ın saldırılara sadece kış başlayana kadar direnmesi gerekiyordu. Wolfe'un 1759'da, St Lawrence'ın donup emrindeki kuvvetleri hareket edemez hale getirmesinden önce Quebec'i işgal etmek için çok az zamanı vardı.

Wolfe'un ordusu Louisbourg'da toplandı. 12.000 erkeğin gelmesini bekliyordu, ancak sadece yaklaşık 400 subay, 7.000 normal asker ve 300 topçu tarafından karşılandı.[25] Wolfe'un birlikleri, Amiral Charles Saunders tarafından yönetilen 49 gemi ve 140 küçük gemiden oluşan bir filo tarafından desteklendi. Harekâta başlamaya hevesliydi. Birkaç gecikmeden sonra, gücünün sadece bir kısmı ile ilerledi ve daha sonra gelenlerin için St Lawrence'a gönderilmesi için emir bıraktı.[26]

Kuşatma

değiştir
 
Fransız ve İngiliz kuvvetlerinin konumlarını gösteren Quebec Şehri bölgesinin haritası. Abraham Düzlükleri solda bulunur.

Britanya ordusu üç ay boyunca şehri kuşatma altında tuttu. Bu süre zarfında Wolfe, psikolojik yıldırma stratejisinin bir parçası olarak Fransız-Kanadalı sivillere Wolfe's Manifesto olarak bilinen yazılı bir belge yolladı. Mart 1759'da, Quebec'e gelmeden önce Wolfe, Amherst'e şunları yazmıştı: "Nehirde kazara, düşmanın direnişi, hastalık veya savaşın katliamı ya da başka bir nedenden dolayı, Quebec'in işgali olasılık dışına çıkarsa (ancak son ana kadar mücadele edileceek), kasabayı mermilerle ateşe vermeyi, mümkün olduğunca çok sayıda Kanadalıyı göndermek Avrupa'ya dönmeye zorlamak için her yerde hasadı, evleri ve hayvanları yok etmeyi ve arkamda açlık ve kıtlık bırakmayı öneriyorum; Fransızca: belle résolution & très chrétienne (güzel çözüm ve çok Hristiyanca); ama bu alçaklara savaşı daha beyefendi gibi savaşmaları gerektiğini öğretmeliyiz." Bu manifesto, tarafsızlık eğilimli pek çok sakini İngilizlere aktif olarak direnmeye ittiği ve Quebec'i savunan milislerin büyüklüğünün 10.000'e kadar yükseldiği için yaygın olarak zarar verici olarak görüldü.

 
Savaşın ilk aşaması

Şehrin kapsamlı ama sonuçsuz bombardımanından sonra Wolfe, Quebec'in kuzeyinde Fransızların güvenli bir şekilde yerleştiği Beauport'a başarısız bir saldırı başlattı. Haftalar geçtikçe İngiliz zaferi olasılığı azalıyordu ve Wolfe umutsuzluğa kapılmaya başladı. Amherst'in Montreal üzerine giden büyük gücü çok yavaş ilerleme kaydettiği için, Wolfe'un ondan yardım alma olasılığını ortadan kaldırarak çok yavaş ilerleme kaydetti.

Savaş

değiştir
 
General Wolfe'un Ölümü - Benjamin West

Wolfe, daha sonra St. Lawrence Nehri boyunca Quebec'in batısındaki kayalıkların dibine çıkmaları için çok cesur ve riskli amfibi bir çıkarma planıyla 4.400 asker yolladı. Ordusu, iki küçük topla, 13 Eylül 1759 sabahının erken saatlerinde, 200 metrelik kayalığa nehrin aşağısından tırmanmaya başladı. Kayalığa tırmanmanın mümkün olmadığını düşünen ve savunmasını buna göre ayarlayan Marquis de Montcalm'ın komutası altındaki Fransızları şaşırttılar. İngilizlerin kayalıktan daha fazla top çekip şehrin geri kalan duvarlarını yıkma olasılığıyla karşı karşıya kalan Fransızlar, Abraham Düzlükleri'nde İngilizlerle savaştı. On beş dakikalık savaştan sonra yenildiler, ancak Wolfe ilerlemeye başladığında, biri kolundan, biri omuzundan ve son olarak göğüsünden olmak üzere üç defa vuruldu.[27]

Tarihçi Francis Parkman, Wolfe'un ölümünü şöyle anlatıyor:

Ona [Wolfe] cerrahın çağrılmasını isteyip istemediğini sordular; ama başını salladı ve kendisi için çok geç olduğunu söyledi. Gözleri yaklaşan ölümün hissizliği ile kapandı ve etrafındakiler solan vücudunu sardı. Bakışlarını etraflarındaki karmaşadan ve ateş ve dumanın içinden geçen askerlerinin kurduğu saflardan uzaklaştırabildiler.

"Nasıl da kaçıyorlar" diye haykırdı subaylardan biri, kaldırılmış süngülerin ardından kargaşa ile kaçan Fransızları görünce.

"Kim kaçıyor?" diye sordu Wolfe, uykusundan uyanan bir adam gibi gözlerini açarak.

"Düşman, efendim" cevabı geldi; "her yandan dağıldılar."

"Öyleyse" dedi ölen general, "Albay River'a söyleyin, şu köprüden kaçışlarının önünü kessin. Şimdi, Tanrı'ya şükür, huzurla ölüyorum" diye fısıldadı; ve yana dönerek sakince son nefesini verdi.[28]

 
Wolfe'un Lévis'deki plaketi

Abraham Düzlükleri Muharebesi, her iki taraftaki üst düzey askeri komutanın ölümüne neden oldu: Montcalm ertesi gün aldığı yaralardan dolayı öldü. Wolfe'un Quebec'teki zaferi sayesinde ertesi yıl Fransızlara karşı Montreal Harekâtı başladı. Bu şehrin de düşmesiyle, Kuzey Amerika'da, Louisiana ve küçük Saint-Pierre ve Miquelon adaları dışında Fransız hakimiyeti sona erdi.

Wolfe'nin cesedi HMS <i id="mwAXM">Royal William</i> ile Britanya'ya götürüldü ve (Mart 1759'da ölen) babasının yanında Greenwich'teki St Alfege Kilisesi'ndeki aile mozolesine defnedildi. Cenaze töreni 20 Kasım 1759'da, Amiral Hawke'nin "Harika Yıl" ve " Zafer Yılı"nın üç büyük zaferinin sonuncusunu -Minden, Quebec ve Quiberon Körfezi- kazandığı gün gerçekleşti.

Karakteri

değiştir

Wolfe, askerleri arasında her zaman kendisinden ve askerlerinden ellerinden gelenin en iyisini istemesiyle tanınmıştı. Piyadesiyle aynı ekipmanı -bir tüfek, mermi kutusu ve süngü- taşımasıyla tanınıyordu. Bu onun çağdaşı subaylar arasında sıra dışı bir durumdu. Hastalığa karşı direnci düşük olsa da Wolfe'un faal ve yorulmayan bir karakteri vardı. Amherst, Wolfe'un her zaman her yerde görünmeyi başardığını yazmıştı. Bir gün Britanya sarayında birinin genç Tümgeneral'e deli dediği ve buna karşı Kral II. George'un şu cevabı verdiği rivayet edilir: "Deli ha? Öyleyse diğer bazı generallerimi ısırsa keşke."[29] John Robinson, kültürlü bir adam olan Wolfe'un Abraham Düzlükleri Muharebesi'nden önce subaylarına Grey'in Elegy Written in a Country Churchyard şiirinden aralarında şu dizenin geçtiği mısralar okuduğunu söyler: "Zafere giden yol sadece mezara gider" ve Wolfe'un şöyle dediğini aktarır: "Beyler, yarın Quebec'i almak yerine bu şiiri yazmayı yeğlerdim."[30]

Reddedilmenin acısını tadınca, 1751'de annesine yazdığı bir mektupta muhtemelen hiç evlenmeyeceğini itiraf etti ve insanların evlenmeden de kolayca yaşayabileceğine inandığını belirtti.[29] Wolfe'un ölümünden sonra, Kuzey Amerika'ya nişanlısı olduğu iddia edilen Katherine Lowther'in portresini içeren bir madalyon ile gittiği ve ölmeden bir gece önce madalyonu Üsteğmen John Jervis'e verdiği söyleyenilen bir şüpheli bir hikâyesi ortaya çıktı. Hikâye, Wolfe'un savaşta öleceğini önceden anladığını ve Jervis'in madalyonu sadakatle Lowther'e geri döndürdüğünü gösteriyor.[31]

Mirası

değiştir
 
Kanada Kraliyet Askeri Akademisi, Currie Hall'da sergilenen Emily Warren tarafından yapılmış "Kanada Renklerini Westminster Abbey'deki Wolfe Anıtı'na Yerleştirme
 
Abraham Düzlükleri'ndeki Musée national des beaux-arts du Québec'in dışındaki Wolfe Anıtı. Anıtın Wolfe'un öldüğü yeri işaret ettiği kabul ediliyor.
 
Greenwich Parkı'nda Wolfe'un heykeli
 
Parlamento Binası (Quebec) önünde James Wolfe ve Marquis de Montcalm heykelleri
 
Wolfe'un yaşadığı Greenwich, Londra'daki Macartney House'daki mavi plaketi

Quebec City'deki dikilitaş üzerindeki yazıt, Abraham Düzlükleri'ndeki muharebeyi anmak için dikilmişti: "Muzaffer Wolfe Burada Öldü." Fransız-Kanadalıları rahatsız etmekten kaçınmak yazı şu şekilde değiştirildi: "Wolfe Burada Öldü."[32] Wolfe'un Fransızları yenmesi, Yeni Fransa'nın parçalarından Kanada'nın Britanya hakimiyetine girmesine yol açtı ve "kahramanın ölümü" onu memleketinde bir efsane haline getirdi. Wolfe efsanesi, Benjamin West'in General Wolfe'un Ölümü resmine, Anglo-Amerikan halk şarkısı "Brave Wolfe"[33] ("Bold Wolfe" olarak da bilinir) ve vatansever Kanada marşının "The Maple Leaf Forever" açılış dizesine ilham vermiştir.

1792'de, Quebec'in Yukarı Kanada ve Aşağı Kanada eyaletlerine ayrılmasından aylar sonra, (eski) Kraliyet Valisi John Graves Simcoe, muzaffer generallerin adlarını St Lawrence Nehri'nin ağzındaki takımadalara verdi: Wolfe Adası, Amherst Adası, Howe Adası, Carleton Adası ve Thomas Gage için Gage Adası. Sonun ada günümüzde Simcoe Adası olarak biliniyor.

1832'de, günümüz Kanada'sındaki ilk savaş anıtı Wolfe'un öldüğü yere dikildi. Yer, üstünde miğfer ve kılıç bulunan bir sütunla işaretlenmiştir. Kaidesindeki yazıtta, Fransızca ve İngilizce olarak "Wolfe burada öldü - 13 Eylül 1759" yazar. Dikilitaş oraya Britanya birlikleri tarafından yerleştirilmiş büyük bir taşın yerini dikildi.

Wolfe'un Çıkrama Yaptığı Kanada Ulusal Tarihi Sit Alanı, Cape Breton Adası, Nova Scotia'nın doğu kıyısında, Kennington Koyu'nda yer almaktadır. Louisbourg Kalesi'nin tamamını içeren Kanada Ulusal Tarihi Sit Alanı'nın sınırları güneyde taşlı bir sahil, kuzey, doğu ve batıda çimenli düzlükler ve ormana uzanır. Britanya kuvvetleri Yedi Yıl Savaşı sırasında Louisbourg'daki Fransız kuvvetlerine karşı başarılı saldırıyı buradan başlattılar. Wolfe'un çıkarma yaptığı yer 1929'da ulusal tarihi alan ilan edildi çünkü: "burada, 8 Haziran 1758'de Kuvvet Komutanı James Wolfe'un tugayının adamları başarılı bir çıkarma yaptılar ve Louisbourg'un teslimiyetine yol açtılar".

Westminster Abbey'de Joseph Wilton tarafından Wolfe için yapılmış bir anıt var. 1753'te Wolfe'un alayında görev yapan 3. Richmond Dükü, Wilton, Wolfe'un büstünün yapılması siparişini verdi. Kanada Kraliyet Askeri Koleji'nde Currie Hall'da Emily Warren'ın "Kanada Renklerini Westminster Abbey'deki Wolfe Anıtı'na Yerleştirme" adlı bir yağlı boya var.

Bir Wolfe heykeli, Londra'nın panoramik manzarasıyla giderek daha popüler hale gelen Greenwich'teki Kraliyet Donanma Koleji'ne bakmaktadır. Bir heykeli, yerlisi olduğu Westerham, Kent'te, o köyün diğer ünlü sakinlerinden biri olan Sir Winston Churchill'in heykelinin yanında yeşili süslüyor. Buckinghamshire'daki Stowe Peyzaj Bahçeleri'ndeki bir dikilitaş, Wolfe dikilitaşı olarak bilinir. Bahçenin sahibi aile bu dikilitaşı, Wolfe İngiltere'deki son gecesini bu malikanede geçirdiği için dikti. Wolfe, Greenwich'teki St Alfege Kilisesi'nin altına gömüldü ve burada dört anıtı vardır: yerde tabut plakasının bir kopyası; Edward Peary tarafından 1762'de tamamlanan Wolfe'un Ölümü tablosu; bir duvar tableti; ve bir vitray pencere. Buna ek olarak, yerel ilkokula adı verilmiştir. Greenwich'te yaşadığı ev, Macartney House'da adının bulunduğu İngiliz Mirası mavi plaka vardır ve yakındaki bir yola onun anısına General Wolfe Yolu adı verilmiştir.[34]

1761'de Wolfe'un her yıl anılması için, Wolfe'un çocukluk arkadaşı George Warde, bugüne kadar her yıl Westerham'da onun "Aziz ve Ölümsüz Anısına" Wolfe Yemeği için toplanan Wolfe Derneği'ni kurdu. Warde, Benjamin West'e Squerres Mahkemesi'ne asılmış ancak yakın zamanda National Trust'a bağışlanmış ve şimdi Westerham'daki çocukluk evi Quebec House'da asılı olan "Wolfe'un Çocukluğu" resmini sipariş etti. Warde ayrıca Squerres Parkı'nda Wolfe'un Warde ailesini ziyareti sırasında ilk görevini aldığı yeri işaretlemek için bir mozole yaptırdı.

1979'da, Crayola boya kalemleri Wolfe Kahverengi boya kalemi çıkardı. Kalemin üretimi ertesi yıl durduruldu.

Kanada'da onun adı verilmiş çeşitli kurumlar, yerler, caddeler ve yeryüzü şekilleri vardır. Kanada'da Wolfe'u anan önemli anıtlardan biri öldüğü Abraham Düzlükleri'nde, biri de Ottawa'daki Parlamento Tepesi yakınında bulunmaktadır. Ontario Valisi John Graves Simcoe, Wolfe'un şerefine Ontario Gölü'ndeki bir adaya ve 1792'de Kingston sahilindeki (Kanada Kraliyet Askeri Koleji yakınında) Saint Lawrence Nehri yakınındaki bir adaya Wolfe Adası adını verdi. 13 Eylül 2009'da Wolfe Adası Tarih Derneği, James Wolfe'un Quebec'teki zaferinin 250. yıldönümü vesilesiyle kutlamalara öncülük etti. Wolfe'un gerçek boyunda bir heykel yapılacak.[32]

South Mount Royal Park, Calgary, 2009'dan beri bir James Wolfe heykeline ev sahipliği yapıyor,[35] ancak heykel aslen New York'taki Exchange Court'ta bulunuyordu.[36][37] 1898 yılında John Massey Rhind tarafından yapıldı ve 1945-1950 yıllarında depoya kaldırıldı, 1967'de satıldı ve Calgary'deki Centennial Planetarium'a taşındı, 2000-2008'de depoya kaldırıldı ve sonunda 2009'da tekrar sergilenmeye başlandı.

Duke of York Kraliyet Askeri Okulu'ndaki tüm yurtlara ordunun önde gelen isimlerinden adını verilir ve bir kız yurduna da Wolfe'un adı verilmiştir. General Wolfe Road'un hemen doğusunda olan Chesterfield Walk, Greenwich'teki evinin yakınlarında 5-11 yaş arası çocuklar için James Wolfe okulu vardır.

13 yaşından ölümüne kadar mektupları[38] ve Gray'in Elegy Written in a Country Churchyard kitabı ve diğer kişisel eşyaları Toronto, Ontario'daki Thomas Fisher Nadir Kitap Kütüphanesi'nde saklanmaktadır.[39] Wolfe'un sahip olduğu diğer eserler ve eşyalar, bazılarının ona aitliği şüpheli olmasına rağmen, hem Kanada hem de İngiltere'deki müzelerde sergilenmektedir. Wolfe'un Louisbourg, Quebec ve Abraham Düzlükleri'nde giydiği pelerini, İngiliz Kraliyet Koleksiyonu'nun bir parçasıdır. 2008 yılında Halifax'taki Atlantik Deniz Müzesi'ne Louisbourg Kuşatması hakkındaki bir sergi için ödünç verildi ve 2009'da Halifax Kalesi'ndeki Ordu Müzesi'ne sergilenmesi için ödünç verildi. Wolfe Crescent, Halifax, Nova Scotia adını Wolfe'dan alır.

Point Wolfe, Fundy Ulusal Parkı'nda yer alır,[40] ve Wolfeboro, New Hampshire kasabası Wolfe onuruna adlandırılmıştır. Montreal'de Rue Wolfe, Rue Montcalm ve Rue Amherst ile caddesinin paralellindedir. Quebec Şehri Ste-Foy semtinde adı bir bulvara verildi.

Kaynakça

değiştir
  1. ^ General Wolfe. Makers of National History. Cassell & Company. 1909. ss. 1-2. 
  2. ^ "Lieut. General James Wolfe". The Weald of Kent, Surrey, and Sussex. 4 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2017. 
  3. ^ Şablon:Cite DCB
  4. ^ The War of the Austrian Succession. St. Martin's Press. 1994. ss. 59-61. ISBN 978-0-312-12561-5. 11 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020. 
  5. ^ Paths of Glory: The Life and Death of General James Wolfe. Continuum. 2006. ISBN 978-1-85285-553-6. 14 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ a b c d e f g h i j k l m Brumwell (2006).
  7. ^ a b c Browning (1994).
  8. ^ George II. Allen Lane. 1973. ss. 217-218. ISBN 978-0-7139-0481-9. 
  9. ^ Battle for Empire: The Very First World War 1756–63. Michael O'Mara Books. 1998. s. 115. ISBN 978-1-85479-390-4. 25 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020. 
  10. ^ Jacobites: A New History of the 45 Rebellion. Bloomsbury. 2016. s. 195. ISBN 978-1408819128. 
  11. ^ Jacobitism. Palgrave Macmillan. 1998. s. 115. ISBN 978-0333667989. 
  12. ^ Riding, p. 346
  13. ^ Culloden; Scotland's Last Battle and the Forging of the British Empire. Little, Brown. 2016. s. 99. ISBN 978-1408704011. 
  14. ^ Culloden. 2002. Pimlico. 1963. s. 203. ISBN 978-0712668200. 
  15. ^ Royle, p.119
  16. ^ Soldiers: A History of Men in Battle. Viking. 1986. s. 55. ISBN 978-0-670-80969-1. 
  17. ^ "James Wolfe (1727–1759)". Early Nova Scotians: 1600–1867. BluPete. 2011. 22 Nisan 1998 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020. 
  18. ^ England in the Seven Years' War: a study in combined strategy. I. Longmans, Green, and Co. 1907. s. 202. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020. 
  19. ^ Pitt the Elder. Cambridge University Press. 1992. s. 171. ISBN 978-0-5115-6035-4. 
  20. ^ Endgame 1758: The Promise, the Glory, and the Despair of Louisbourg's Last Decade. University of Nebraska Press. 2007. s. 138. ISBN 978-0-8032-0986-2. 14 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020. 
  21. ^ History of England from the peace of Utrecht to the peace of Versailles, 1713-1783. IV. J. Murray. 1844. s. 110. 
  22. ^ Pocock (1998).
  23. ^ General Sir Guy Carleton, Lord Dorchester: Soldier-statesman of Early British Canada. Associated University Presses. 2000. s. 22. ISBN 978-0-8386-3838-5. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020. 
  24. ^ Dull, ss. 144–145
  25. ^ Wolfe: The Career of General James Wolfe from Culloden to Quebec. Spellmount. 2000. s. 25. ISBN 978-1-86227-084-8. 14 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020. 
  26. ^ Death or Victory: The Battle for Quebec and the Birth of Empire. HarperCollins. 2009. ss. 21-30. ISBN 978-0-00-734295-2. 11 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020. 
  27. ^ Montcalm and Wolfe. Vol. II. MacMillan and Co. 1885. ss. 296-297. 
  28. ^ Parkman (1885), ss. 296–297.
  29. ^ a b Parkman (1885).
  30. ^ Morris (Ocak 1900). "Wolfe and Gray's 'Elegy'". The English Historical Review. 15 (57): 125-129. 
  31. ^ "John Jervis, Earl of St Vincent – 1735–1823". Precursors of Nelson: British Admirals of the Eighteenth Century. Stackpole Books. 2000. ISBN 978-0-8117-2901-7. 
  32. ^ a b Stewart (22 Eylül 2008). "Wolfe celebrations set for 2009". Kingston Whig-Standard. 13 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2008. 
  33. ^ "Brave Wolfe". Dulcimer Players News. 25 Temmuz 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2007. 
  34. ^ London in the country: the growth of suburbia. Hamilton. 1975. s. 85. 25 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020. 
  35. ^ Finch (6 Eylül 2009). "Wolfe rises on anniversary of his death". Calgary Herald. 11 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2020. 
  36. ^ "Where They are is Known; Why They Went, Isn't". The New York Times. 1 Nisan 2007. 11 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020. 
  37. ^ "General Wolfe – Calgary, Alberta". Waymarking.com. 9 Temmuz 2012. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020. 
  38. ^ "U of T Libraries Acquire General James Wolfe's Historic Letters". Fisher Library. University of Toronto. 2013. 6 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2017. 
  39. ^ Brown (26 Mart 2017). "Inside old-school books, every scribble tells a story". The Globe and Mail. 14 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020. 
  40. ^ "Point Wolfe campground". Fundy National Park. Parks Canada. 18 Eylül 2017. 8 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020. 

Genel Kaynakça

değiştir
  • "James Wolfe". The Canadian Encyclopedia (online ed.). Historica Canada. 27 Mart 2015.
  • Hampson (25 Mart 2017). "Archive of General Wolfe's personal letters is coming to Canada". The Globe and Mail. 27 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020. 
  • Lloyd, Ernest Marsh (1900). "Wolfe, James" . In Lee, Sidney (ed.). Dictionary of National Biography. 62. London: Smith, Elder & Co. ss. 296–304.

Konuyla ilgili yayınlar

değiştir
  • Anderson, Fred (2000). Crucible of War: The Seven Years' War and the Fate of Empire in British North America, 1754-1766 (İngilizce). Knopf Doubleday. ISBN 978-0-307-42539-3.
  • Bradley, Arthur Granville (1895). Wolfe (İngilizce). London: Macmillan and Company.
  • Burpee, Lawrence J. (1926). "Wolfe, James". The Oxford Encyclopaedia of Canadian History (İngilizce). London & Toronto: Oxford University Press. ss. 690–691.
  • Carroll, Joy (2004). Wolfe & Montcalm: Their Lives, Their Times and the Fate of a Continent (İngilizce). Firefly Books. ISBN 978-1-55297-905-1.
  • Chartrand, René (2000). Louisbourg 1758: Wolfe's First Siege (İngilizce). Bloomsbury USA. ISBN 978-1-84176-217-3.
  • Hibbert, Christopher (1999) [1959]. Wolfe at Quebec: The Man Who Won the French and Indian War (İngilizce). Cooper Square Press. ISBN 978-0-8154-1016-4.
  • MacLeod, D. Peter (2008). Northern Armageddon: The Battle of the Plains of Abraham and the Making of the American Revolution (İngilizce). Knopf Doubleday. ISBN 978-1-101-94695-4.
  • McNairn, Alan (1997). Behold the Hero: General Wolfe and the Arts in the Eighteenth Century (İngilizce). McGill-Queen's University Press. ISBN 978-0-7735-1539-0.
  • Reilly, Robin (2001) [1960]. Wolfe of Quebec (İngilizce). Cassell. ISBN 978-0-304-35838-0.
  • Stacey, Charles Perry (1959). Quebec, 1759: the siege and the battle (İngilizce). Macmillan.
  • Sutherland, John Campbell (1926). General Wolfe (İngilizce). Toronto: Ryerson Press.
  • Warner, Oliver (1972). With Wolfe to Quebec: the Path to Glory (İngilizce). Collins.
  • Waugh, William Templeton (1928). James Wolfe, Man and Soldier (İngilizce). Montreal: L. Carrier & co.
  • Whitton, Frederick Ernest (1929). Wolfe and North America (İngilizce). Little, Brown & Company.
  • Willson, Beckles (1909). The Life and Letters of James Wolfe (İngilizce). London: William Heinemann.
  • Wolfe-Aylward, Annie Elizabeth Chenells (1926). The Pictorial Life of Wolfe (İngilizce). Plymouth, England: William Brendon and son.
  • Wright, Robert (1864). The Life of Major-General James Wolfe (İngilizce). London: Chapman and Hall.
  • Wood, William (1915). The Winning of Canada: A Chronicle of Wolfe (İngilizce). Toronto: Glasgow, Brook & Co.

Dış bağlantılar

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=James_Wolfe&oldid=33400642" sayfasından alınmıştır
  NODES
Done 1
eth 1
lenin 2
News 1
Story 6