Kadeş Antlaşması

Kadeş Antlaşması, aynı zamanda Mısır-Hitit barış antlaşması, Ebedi Antlaşma veya Gümüş Antlaşma olarak da bilinir, her iki tarafın da versiyonlarının günümüze ulaştığı tek Antik Yakın Doğu antlaşmasıdır. Aynı zamanda bilinen en eski barış antlaşmasıdır.

İstanbul Arkeoloji Müzesinde bulunan antlaşmanın asıl metni

Antlaşma, Mısır firavunu II. Ramses ile Hitit İmparatorluğu kralı III. Hattuşili arasında MÖ yaklaşık 1259'da imzalanmıştır. Antlaşmanın her iki tarafı da yoğun bilimsel çalışmalara konu olmuştur. Antlaşmanın kendisi barışı getirmedi; aslında, "Hatti ve Mısır arasında birçok yıl süren bir düşmanlık atmosferi" vardı ve nihai ittifak antlaşması imzalanana kadar devam etti.

Mısır Kadeş yazıtları antik çağlardan beri büyük tapınak yazıtlarında sergileniyordu; bunlar ilk olarak Fransız filolog Champollion tarafından tercüme edildi, ancak İncil'de adı geçen Hititlerle özdeşleştirilmeleri ancak 1858 yılında kadar mümkün oldu. 1906 yılında Hugo Winckler'in Anadolu'daki kazılarında Mısır metniyle örtüşen çivi yazılı tabletler tespit edildi.

Metinlerin çevirisi, bu yazıtın başlangıçta her iki tarafa verilen ve o zamandan beri kaybolmuş olan gümüş tabletlerden çevrildiğini ortaya koydu.

Mısır barış antlaşmasının versiyonu, Firavun II. Ramses'e ait Teb'deki iki tapınak olan Ramesseum ve Karnak Tapınağı'ndaki Amon-Ra Kutsal Alanı duvarlarına hiyerogliflerle kazınmıştır. Antlaşmanın Mısır versiyonunu kazıyan yazıcılar, Hititlerin teslim ettiği tabletin üzerindeki figürlerin ve mühürlerin tanımlarını da eklemiştir.

Hitit versiyonu, şu anda Türkiye'de bulunan Hitit başkenti Hattuşa'da bulunmuş olup, Hitit kraliyet sarayının geniş arşivlerinde keşfedilen pişmiş kil tabletler üzerinde korunmuştur. Hitit tabletlerinden ikisi İstanbul Arkeoloji Müzeleri'ne bağlı Eski Şark Eserleri Müzesi'nde sergilenirken, üçüncüsü Almanya'daki Berlin Devlet Müzeleri'nde sergilenmektedir. Antlaşmanın bir kopyası, New York City'deki Birleşmiş Milletler Genel Merkezi'ndeki bir duvarda belirgin bir şekilde sergilenmektedir.

Öncesi

Antlaşma, Hitit İmparatorluğu ile doğu Akdeniz toprakları üzerinde egemenlik sağlamak için iki yüzyıldan fazla bir süre boyunca savaşmış olan Antik Mısırlılar arasındaki uzun bir savaşı sona erdirmek için imzalanmıştır. Çatışma, MÖ 1274'teki Mısır'ın Orontes Nehri üzerindeki Kadeş şehrine (günümüzde Suriye'de) yaptığı saldırının Hititler tarafından durdurulmasıyla doruğa ulaşmıştır. Kadeş Savaşı, her iki tarafın da ağır kayıplar vermesiyle sonuçlanmış, ancak ne savaşta ne de savaşın tamamında kesin bir zafer elde edilememiştir. Çatışma, antlaşma imzalanmadan önce yaklaşık on beş yıl boyunca sonuçsuz bir şekilde devam etmiştir. "Kadeş Antlaşması" olarak adlandırılmasına rağmen, aslında savaşın uzun zaman sonrasında imzalanmış olup, metinde Kadeş'ten bahsedilmemektedir. Antlaşmanın, iki hükümdarın hiç yüz yüze gelmeden aracılar vasıtasıyla müzakere edildiği düşünülmektedir. Her iki tarafın da barış yapma konusunda ortak çıkarları vardı; Mısır, Deniz Kavimlerinden gelen büyüyen bir tehditle karşı karşıyayken, Hititler doğuda Asur'un yükselen gücünden endişe duyuyordu. Antlaşma, II. Ramses'in hükümdarlığının 21. yılında (MÖ 1258) onaylanmış ve Hitit İmparatorluğu'nun seksen yıl sonra çöküşüne kadar yürürlükte kalmıştır.

Mısır'ın Hititlerle önceki ilişkileri

Hitit-Mısır ilişkileri, Hatti'nin Mitanni'nin merkezi Suriye'deki egemenlik rolünü üstlenmesiyle resmi olarak başlamış ve bu noktadan itibaren, antlaşmanın imzalanmasından neredeyse 100 yıl sonrasına kadar gerilimler yüksek kalmaya devam etmiştir. Mitanni'nin istilası ve nihai yenilgisi sırasında, Hitit orduları Suriye'ye akın ederek Kadeş ve Amurru'nun Mısır vasallarına egemen olmaya başlamıştır. Kuzey Suriye'deki bu toprakların kaybı, Mısır firavunları tarafından asla unutulmamış ve sonraki eylemleri, bu kaybı tam anlamıyla kabul etmediklerini göstermiştir. Akhenaten döneminde kaybedilen toprakları yeniden kazanma çabaları, Seti I'in (II. Ramses'in babası) liderliğinde önemli kazançlar elde edilene kadar sonuçsuz kalmıştır. Seti I, Kadeş'teki Hitit ordularına karşı yürüttüğü kampanyasında düşmanlarını Kadeş yakınlarındaki bir savaşta mağlup etmiş, ancak bu kazançlar kısa ömürlü olmuştur çünkü Kadeş, daha sonraki bir antlaşmada Seti tarafından terk edilmiştir.

Mısırlıların kısa süreli kazanımı, iki imparatorluk arasında önümüzdeki yirmi yıl boyunca devam edecek olan çatışmanın ilk salvosu oldu.

Kadeş Savaşı

Ana madde: Kadeş Muharebesi

Bu savaşın anlatıları esas olarak Antik Mısır edebi kaynaklarından, Bülten (aynı zamanda "Kayıt" olarak da bilinir) ve Şiir ile resimli Kabartmalar'dan elde edilmiştir. Ne yazık ki, Kadeş Savaşı'na ilgi duyan akademisyenler ve bireyler için bu kaynakların sağladığı detaylar, olayların oldukça taraflı yorumlarıdır. II. Ramses'in inşaat projeleri üzerinde tam kontrolü olduğu için, kaynaklar firavun tarafından propaganda amaçlı kullanılmış ve Ramses'in Kadeş'teki zaferini övünmek için kullanılmıştır. Ramses'in, Suriye'ye dört tümen askerle yürüdüğü ve burada Hitit varlığını yok ederek Mısır'ı Tutmosis III döneminde sahip olduğu üstün konuma geri döndürmeyi umduğu bilinmektedir. Hitit Kralı Muvatalli II, topraklarının işgalini önlemek için müttefiklerinden oluşan bir ordu topladı. Kadeş bölgesinde, Ramses, kalan kuvvetlerinden ayrılarak, iki yakalanan mahkûmdan gelen güvenilmez istihbaratı duyduktan sonra, kentin karşısına kamp kurdu. Kentin arkasında gizlenen Hitit orduları, Amon tümenine ani bir saldırı düzenleyerek bu tümeni hızla dağıttı. Ramses, Hitit savaş arabalarının saldırısına karşı askerlerini toparlamaya çalışsa da, Hitit saldırısı sadece Amurru'dan gelen takviye kuvvetlerin varışından sonra geri püskürtülebildi.

Mısırlılar, Kadeş'te korkunç bir durumdan kurtulmayı başarsalar da, Ramses'in tasvir etmeye çalıştığı muazzam zafer değil, her iki tarafın da ağır kayıplar verdiği bir duraklama aşamasıydı. Ertesi gün daha fazla toprak kazanmaya yönelik başarısız bir girişimden sonra, Ramses geri dönerek Mısır'a doğru yola çıktı ve Kadeş'teki bireysel başarılarını övündü. Ramses teknik olarak savaşı kazansa da, sonuçta savaşı kaybetti çünkü Mucatalli ve ordusu Amurru'yu geri almış ve Mısır ile tampon bölgeyi daha da güneye genişletmişti.

Sonraki Suriye Seferleri ve Soğuk Savaş Dönemi

Suriye'ye düzenlediği seferlerde sonraki kayıplara rağmen, II. Ramses, hükümdarlığının sekizinci yılında bir başka sefer başlattı ve bu sefer büyük ölçüde başarılı oldu. Kadeş'in sıkı şekilde savunulan mevzilerine saldırmak yerine veya Amurru'yu geçmek yerine, Ramses Dapur şehrini fethetti ve bu şehri gelecekteki seferler için bir köprübaşı olarak kullanmayı umdu. Dapur'un başarılı bir şekilde ele geçirilmesinden sonra, ordu Mısır'a geri döndü ve bu nedenle yeni edinilen topraklar tekrar Hititlerin kontrolüne geçti. Hükümdarlığının onuncu yılında, merkezi Suriye'deki Hitit topraklarına bir başka saldırı başlattı ve yine, tüm fethedilen bölgeler nihayetinde Hititlerin eline geri geçti. Firavun, Suriye'yi bu şekilde tutmanın imkansız bir görev olduğunu kabul etti ve böylece kuzey seferini sonlandırdı.

Hititler ve Mısırlılar arasındaki ilişkiler açısından bu dönem dikkate değerdir çünkü iki devlet arasındaki düşmanlıklara ve Suriye'deki askeri fetihlere rağmen Kadeş, Hititler ve Mısırlılar arasında yaşanan son doğrudan, resmi askeri çatışma olmuştur. Bazı açılardan, aralarında Alman Asurolog Horst Klengel'in de bulunduğu tarihçilerin belirttiği gibi, bu dönem Hatti ile Mısır arasındaki "soğuk savaş" olarak değerlendirilebilir.

Mısır metinleri

Mısır antlaşması iki orijinal nüsha halinde bulunmuştur: Biri Karnak Tapınağı'nda, Büyük Hipostil Salonu'nun güneyine uzanan duvarda 30 satırlık, ikincisi ise Ramesseum'da 10 satırlıktır. Jean-François Champollion anlaşmaların bir bölümünü 1828'de kopyalayıp çevirisi üzerinde çalıştı. Bulguları ölümünden sonra 1844'te yayınlandı. Mısır raporunda Hatti'nin Büyük Kralına karşı yapılan büyük bir savaş anlatılıyor.

Hitit metinleri

1906-1908 yılları arasında Alman arkeolog Hugo Winckler, İstanbul Arkeoloji Müzesi'nin ikinci müdürü Theodore Makridi ile işbirliği içinde Hitit başkenti Hattuşa (günümüzde Türkiye'de Boğazkale) bölgesinde kazılar yaptı. Ortak Türk-Alman ekibi, kraliyet arşivlerinin kalıntılarını buldu ve burada Hititlerin birçok diplomatik faaliyetini belgeleyen 10.000 çivi yazılı kil tablet keşfettiler. Buluntular arasında, antlaşmanın metninin Akkadca, o dönemin ortak dilinde yazılı olduğu üç tablet bulunuyordu. Winckler, keşif hakkındaki düşüncelerini şöyle açıkladı:

“ ...mükemmel şekilde korunmuş bir tablet ki bu hemen önemli olacağının onayını veriyor. Üzerine bir bakış attığımda hayatımın tüm başarıları önemsizleşti. İşte buradaydı; şaka yollu perilerin hediyesi diyebileceğim bir şey. İşte burada: Ramses'in Hattuşili'ye ortak antlaşmaları hakkında yazdığı mektup...Karnak'taki tapınak duvarlarına oyulmuş versiyonundan bildiğimiz ünlü antlaşmanın başka türlü de aydınlatılabileceğinin teyidi. Ramses, tıpkı anlaşmanın Karnak metninde olduğu gibi, kraliyet unvanları ve soyağacıyla tanımlanır; Hattuşili de aynı şekilde anlatılıyor - içerik kelimesi kelimesine Mısır versiyonunun bazı kısımlarıyla aynı. Güzel bir çivi yazısı ve mükemmel Babil dilinde yazılmış... Hatti halkının tarihindeki gibi, bu yerin adı da tamamen unutulmuştu. Hatti halkının tarihi gibi, bu yerin adı da tamamen unutulmuş. Fakat Hatti halkı, antik Batı dünyasının gelişmesinde belirgin bir rol oynamış olmalı. Bu şehrin adı ve halkın adı uzun süre kaybolmuş olsa da, yeniden keşifleri, henüz hayal bile edemediğimiz imkanları açıyor. ”

Hittit anlaşması 1906 yılında Türkiye'deki Boğazkale'de (Hattuşa antik kenti) Hugo Winckler tarafından keşfedildi. 1921'de Daniel David Luckenbill, Bruno Meissner'in ilk gözlemini de kaynak göstererek, "Bu hasarlı metin, II. Ramses'in yazıcıları tarafından düzyazı ve şiirle anlatılan ünlü Kadeş savaşının Hitit versiyonu olmalı" diye belirtti.

İçeriği

Antlaşma metninde "Mısır ülkesi kralı, büyük kral, kahraman Mısır ülkesi kralı, büyük kral, kahraman Re-masesa-mai Amana'nın (II. Ramses), Hatti ülkesinin büyük kralı Hattuşili ile dostluklarının, kardeşliklerinin ve büyük krallıklarının devamı için yaptıkları antlaşmadır." denmektedir.

II. Ramses ve Hattuşili III arasındaki barış antlaşması, antik Yakın Doğu'dan iki büyük güç arasında bilinen en önemli resmi "uluslararası" barış antlaşmalarından biri olarak kabul edilir çünkü metnin tam şekli bize ulaşmıştır. Maddelere ayrılmış olan antlaşma, Mısırlılar ve Hititler arasında her iki tarafın da diğerine kardeşlik ve barış taahhüdünde bulunduğu bir dizi madde içerir. Antlaşma, her iki gücün karşılıklı olarak birbirlerinin topraklarına saldırmayacaklarına dair verdikleri garantiyle barış ve ittifak vaadi olarak görülebilir. Bu hüküm, her iki katılımcının tartışmalı Suriye toprakları konusunda uyum içinde hareket etmelerini sağladı ve dolayısıyla çatışan iki iddia arasında sınırlar belirledi. Anlaşmaya göre, daha fazla düşmanlıktan resmi olarak vazgeçildiği için artık iki Yakın Doğulu güç arasında maliyetli Suriye seferleri yürütülmeyecekti.

İkinci madde, müttefikliği teşvik ederek, herhangi bir taraf üçüncü bir ülke veya iç isyan ya da ayaklanma gibi iç güçler tarafından saldırıya uğrarsa, askeri destek şeklinde yardım vadeder. Diğer hükümler, Hitit hükümdarı Hattuşili'in yönetimini meşrulaştırma hedefine büyük önem verdiğiyle örtüşmektedir. Her iki ülke, diğer tarafa politik mültecileri kendi ülkelerine iade etmeyi taahhüt etti ve Hitit antlaşmasının versiyonunda, Ramses II, Hattuşili'in haleflerine, Hitit tahtını karşıtlardan korumaları için destek vereceğini kabul etti. Göçmenlerin kendi topraklarına iadesini detaylandıran hükmün tamamlanmasının ardından, her iki hükümdar da Hatti ve Mısır'ın ilgili tanrılarını anlaşmalarına tanık olmaya çağırdı. Tanrıların dahil edilmesi, büyük uluslararası hukuk belgelerinde yaygın bir özelliktir çünkü yalnızca tanrılara doğrudan başvuru, antlaşmanın gerekliliklerine uyulmasını garanti etmek için uygun bir yol sağlayabilirdi. Tanrıların insanlara lanetler ve nimetler verme yetenekleri, bir ihlal durumunda ciddi bir ceza olarak uygulanabilecek bir tehditti.

Bu antlaşma, her iki tarafın da metinlerinin günümüze ulaşan tek eski Yakın Doğu antlaşmasıdır ve bu, tarafların doğrudan karşılaştırılmasını sağlar. Antlaşma, her iki tarafı eşit şekilde ele alarak ve karşılıklı yükümlülükler getirmeyi gerektirerek neredeyse tamamen simetrik olacak şekilde yapılandırılmıştır. Ancak birkaç fark bulunmaktadır; örneğin, Hitit versiyonu, "Mısır toprakları ile Hatti toprakları arasındaki ilişkiye gelince, tanrı sonsuza kadar bu iki ülke arasında düşmanlık yapılmasına izin vermemektedir çünkü antlaşma sonsuza kadar geçerlidir" şeklinde biraz kaçamak bir önsöz benimser. Buna karşılık, Mısır versiyonu, iki devletin savaş halinde olduğunu doğrudan belirtmektedir.

Antlaşma, her iki tarafın sonsuza kadar barış içinde kalacaklarını ve tarafların çocuklarını ve torunlarını bağlayacağını ilan ediyordu. Taraflar birbirlerine karşı saldırganlık yapmayacak, birbirlerinin siyasi mültecilerini ve suçlularını geri gönderecek ve isyanları bastırmada birbirlerine yardım edeceklerdi. Her biri, diğer taraf dışarıdan bir tehdit ile karşılaştığında yardımına koşacaktı: "Ve eğer başka bir düşman Hatti topraklarına gelir... Mısır'ın büyük kralı, askerlerini ve savaş arabalarını gönderip düşmanını öldürecek ve Hatti topraklarına güveni yeniden kazandıracaktır."

Metin, Mısır ve Hatti topraklarının "binlerce tanrısı, erkek tanrılar ve dişi tanrılar" önünde edilen bir yeminle sona erer. Yemin, "Mısır topraklarının dağları, nehirleri, gökyüzü, yer, büyük denizleri, rüzgarları bulutları tarafından şahit tutulur. Anlaşma eğer çiğnenirse, yemini bozan kişi "tanrılar tarafından lanetlenir, evi, toprakları ve hizmetkarları yok edilir." Tersine, eğer yeminlerine sadık kalırsa, tanrılar tarafından ödüllendirilir, "sağlıklı ve uzun ömürlü olması sağlanır.

Analiz ve teoriler

Önceki ve çağdaş Mısırbilimciler anlaşmanın niteliği üzerinde tartışmışlardır. Bazıları bunu bir barış antlaşması olarak yorumlarken, diğerleri önceki düşmanlıkların sona ermesinin ardından bir ittifak antlaşması olarak görmüştür. 1906 yılında James Breasted, Antik Mısır'ın tarihsel belgelerini bir antoloji halinde topladığı ilk kişilerden biri olarak, antlaşmayı sadece bir ittifak antlaşması değil, aynı zamanda bir barış antlaşması olarak da değerlendirmiş ve savaşların (Ramses'in Suriye seferleri) antlaşma müzakereleri başlamadan önce sürdüğünü söylemiştir. Breasted'a göre, ara dönemlerdeki çatışmalar(soğuk savaş dönemi) antlaşma imzalanmasıyla doğrudan çözülmüş ve bu nedenle antlaşmanın hem ittifak hem de barış anlamına geldiğini öne sürmüştür. Ancak, daha sonraki çağdaş Mısırbilimciler ve diğer akademisyenler, II. Ramses ile Hattuşili III arasındaki antlaşmanın gerçekten bir barış antlaşması olup olmadığını sorgulamaya başlamışlardır. Alan Gardiner ve Stephen Langdon, önceki yorumları inceleyerek, öncekilerin metindeki "barış istemek" ifadesini yanlış yorumladığını belirlemişlerdir. Antik dillerdeki bazı detaylar Mısır bilimcileri yanıltarak antlaşmayı bir savaşı sona erdiren bir belge olarak yanlış anlamalarına neden olmuştur. Oysaki metin aslında Hatti ile Mısır arasında çıkar sağlayan bir ittifak arayışını konu alıyordu. Trevor Bryce, Geç Bronz Çağı'nda antlaşmaların kolaylık ve çıkarlar nedeniyle kurulduğunu... ilgilerinin daha çok stratejik ittifaklar kurmakla ilgili olduğunu ve barışın kendi başına bir değer olarak görülmediğini öne sürmektedir. Ortaya çıkan görüş birliği, antlaşma "kardeşlik ve barış" sağlanmasını belirtilmesine rağmen, esas amacının iki güç arasında karşılıklı olarak faydalı bir ittifak kurmak olduğudur.

Bir diğer spekülasyon konusu, iki ülkeden hangisinin ilk olarak müzakerelere başladığıdır. Daha önce belirtildiği gibi, II. Ramses, Kadeş Savaşı'ndan sonra geri çekilirken Suriye topraklarının bir kısmını kaybetmişti. Bu bağlamda, Hattuşili müzakerelerde üstünlüğe sahip olabilirdi çünkü Ramses, Tuthmosis III'ün askeri başarılarını örnek almak istiyordu. 1920'lere kadar Mısırbilimciler, Mısır'ın Suriye'deki varlıklarının güvensizliğinden dolayı, Ramses'in Suriye sorununa çözüm için Hattuşili'ye yalvardığı anlamına gelen yanlış yorumlar yapmışlardı. Donald Magnetti, Firavun'un ölümlü faaliyetleri ilahi düzenle uyumlu hale getirme görevinin, Ramses II'nin barış arayışının yeterli bir neden olabileceğini belirtmiştir. Ancak, bu yorum yanlıştır çünkü Hattuşili'nin hükümdar olarak meşruiyeti hakkındaki sorular, Yakın Doğu'daki diğer kraliyet üyeleri tarafından tanınmayı gerektirirdi. Hattuşili'nin iç ve dış ülkelerdeki zayıf durumu, onun hükümdarlığını tanımlamış olup, barış talebinde bulunanın Hatti lideri olduğunu öne sürmektedir. Aslında, Trevor Bryce, antlaşmanın açılış satırlarını "Ramses, Amon'un Sevgilisi, Büyük Kral, Mısır Kralı, kahraman, Hattuşili, Büyük Kral, Hatti Kralı, kardeşi ile bir gümüş tablette sonuçlandırılmıştır" şeklinde yorumlayarak, Hatti hükümdarının barış talep etmesini sağlayan teşviklerin çok daha büyük etkileri olduğunu vurgulamaktadır.

Antlaşmanın amacı

Mısır

Hattuşili'ye göre nispeten güçlü bir pozisyona sahip olmasına rağmen, Ramses'in nefret ettiği Hitit düşmanlarıyla bir ittifak kurarak ne elde etmeyi umduğu bilinmemektedir. Suriye'deki kaybettiği toprakları geri kazanma girişimlerinin 15 yıl boyunca başarısız olması üzerine, akademisyenler Ramses'in Tuthmosis III'ün askeri başarılarını yakalama fırsatlarının gerçekleşemez olduğunu fark ettiğini savunuyorlar. Bu bağlamda, Ramses için uluslararası bir zafer elde etmek, firavun olarak yaptığı işlerin desteklenmesi açısından giderek daha önemli hale gelmiştir. Hititlerin bölgedeki egemenliğini kırmaya yönelik girişimler nihayetinde başarısız olmuş ve Ramses, Hititlerin mevcut Suriye bölünmesini tanımasını, Mısır'a Hitit topraklarındaki limanlara erişim sağlamasını ve ticareti desteklemek için Ugarit'e kadar ticaret erişimi sunmasını kabul etmek zorunda kalmıştır. Savaş dışında diğer yollarla Mısır'ın mali ve güvenlik çıkarlarını ilerletebilme yeteneği, Ramses'in Hititlerle daha dostane ilişkiler kurmaya istekli olmasını sağlamıştır.

Ramses için bölgede statükoyu korumak, Asur'un askerî gücünün ortaya çıkması nedeniyle bir öncelik haline geldi çünkü Asur'un gücü dikkate alınması gereken bir kuvvetti. Bu nedenle, Ramses, Asur'un Suriye'de bir varlık göstermesini engellemeyi arzulamış olabilir. Asurluların Suriye'ye girmelerine izin verilirse, Mısır'a çok yakın bir konumda olacaklar ve Mısır için bir tehdit oluşturacaklardı. Hititlerin ittifak teklifini kabul ederek, Ramses, yeni müttefiklerinin Suriye'deki ortak topraklarını Asur'un yükselen gücüne karşı korumalarına yardım edeceklerini umuyordu.

Mısır'ın finansmanını Hititlere karşı pahalı savaşlarla tüketmemek ve Mısır'ın Suriye'deki taleplerinin güvenliğini artırmak gibi ek teşviklerin yanı sıra, Hititlerle yapılan antlaşma Ramses'e Hititlerin "mağlup" edildiğini övünme fırsatı da sundu. Hattuşili'nin Ramses'e yaklaşan taraf olduğu için, Ramses, Ramesseum'daki tasvirlerinde anlaşmayı Hitit kralının teslimiyet pozisyonunda talep ettiği bir düzenleme olarak temsil eder.

Hitit

Ramses'in uluslararası ilişkilerdeki gücünün aksine, Hattuşili, Hititlerin kralı olarak meşruiyet sorunlarıyla dezavantajlıydı. Hattuşili taht için yeğeni Urhi-Tesub'u(III.Murşili) her bakımdan mağlup etmişti ancak krallığın gaspçısı olarak görülmeye devam ediyordu. Urhi-Tesub'un tahtı amcasından geri alma kararlılığı, Hitit İmparatorluğu'nun hem yurt içinde hem de yurt dışında istikrarsızlık dönemine girmesine neden oldu. Yeğen başarısız bir darbenin ardından sürgüne gönderilmiş ve Mısır'a gitmişti. Bu durum, Ramses'in Urhi-Tesub'u Mısır sınırları içinde barındırarak Hattuşili'nin hükümdarlığına doğrudan bir tehdit oluşturmasına neden oldu. Urhi-Tesub sürgün edilmesine rağmen Hattuşili tahtı için tehlike arz ediyordu, bu tehlikeyi Ramses'le yapacağı bir ittifak atlatacağını fark etti. Hattuşili, Ramses ile bir anlaşma imzalayarak, Hatti'nin gerçek kralı olarak Ramses'in onayını almanın, krallığın gerçek sahibi olarak Urhi-Tesub'u destekleyen krallığındaki hoşnutsuz unsurları etkili bir şekilde uzlaştıracağını umuyordu.

Yakın Doğu dünyasında Ramses, dönemin hükümdarları arasında büyük bir güç sahibiydi ve ondan alınacak resmi bir tanıma, Hattuşili'ye uluslararası arenada itibar kazandıracaktı.

Yeğeninin kendisine karşı yeni bir darbe yapma tehdidi, diğer bir yanda doğuda Asurlulardan gelen önemli bir tehdit ile karşı karşıya kalan Hatuşili büyük endişe içindeydi. Asur kralı I.Şalmaneser, Hatti kontrolü altındaki bir vasal toprak olan Hanigalbat'ı ele geçirmişti. Bu saldırganlık, iki ülke arasındaki ilişkileri gerdi, ancak daha da önemlisi, Asurlular kendilerini Fırat Nehri boyunca daha fazla saldırı başlatabilecek bir konuma yerleştirmiş gibi göründü. Asur istilası tehdidi, Hititleri Mısır ile müzakereler açmaya teşvik eden güçlü bir motivasyon oldu. Asur tehlikesi hissi, Hatti'yi Mısır ile bir ilişkiye iten faktördü.

Antlaşma şartlarına göre, Asur Hitit topraklarını istila ederse, Mısırlılar Hatti müttefikleriyle birlikte hareket etmek zorundaydı. Doğudan gelen bu tehdidin yanı sıra, Hattuşili, Mısırlı komşularıyla ilişkilerini güçlendirmenin gerekliliğini de fark etti. Hatti ve Mısır arasında Suriye toprakları üzerindeki rekabet, artık Hattuşili'nin çıkarlarına hizmet etmiyordu. Aslında, Trevor Bryce, Hattuşili'nin Suriye'deki mevcut topraklarından memnun olduğunu ve Hitit topraklarının daha da güneye genişlemesinin hem haksız hem de arzu edilmeyen bir durum olduğunu savunur.

Sonuçları ve önemi

Hatti ile istenilen ittifaka ulaştıktan sonra, II. Ramses enerjisini Abu Simbel tapınakları gibi büyük, kayadan oyma inşaat projelerinin tamamlanmasına yönlendirebildi. Ramses ve Hitit kralı arasındaki ilişkilerin ısınması, firavunun ordusundan kaynakları büyük inşaat projelerine aktarabilmesini sağladı. II. Ramses'in saltanatının 34. yılında, Hatti ile daha güçlü aile bağları kurma çabasıyla firavunun bir Hitit prensesiyle evlendiğine dair kanıtlar vardır. Hem hanedan evliliğinin kanıtı hem de dostane ilişkinin bozulduğuna dair metinsel kanıtların olmaması, Ramses'in saltanatının geri kalanında Hatti ve Mısır arasında barışçıl ilişkilerin devam ettiğini göstermektedir. Evlilik yoluyla dostluk bağlarını daha da güçlendirerek, Hititler ve Mısırlılar arasında karşılıklı fayda sağlayan bir barış, neredeyse bir yüzyıl sonra Hatti'nin Asur'a düşüşüne kadar devam etmiştir.

Kadeş antlaşması şu güne kadar kaydedilmiş-bulunmuş en eski uluslararası antlaşmadır. Boğazköy (Hattuşaş) kazılarında bulunan kil tablet örneği, İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde sergilenmektedir. Antlaşma metninin büyütülmüş bir kopyası ise New York'taki Birleşmiş Milletler Binası'nda bulunmaktadır.

Ayrıca bakınız

• Kadeş Muharebesi
• II. Ramses
• III. Hattuşili
• III. Murşili
• Hititler
• Antik Mısır
• Asurlular

Kaynakça

• Başvuru Kitapları Dünya Tarihi, NTV Yayınları, İstanbul, 2010 ISBN 978-605-5813-13-0

Dış bağlantılar

• Ramses-Hattusili Treaty 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)