Vikipedi:Biçem el kitabı/Ticari markalar

Bu yönerge, Türkçe Vikipedi'nin Biçem El Kitabı'nın bir parçasıdır.

Yönerge, kullanıcıların uyması istenen genel olarak kabul edilmiş bir standart oluşturmaktadır; ancak kullanıcıların yönergenin uygulanması konusunda sağduyu ile hareket etmesi beklenir ve bazı durumlarda istisnalar söz konusu olabilir. Bu sayfada yapılacak önemli düzenlemelerin fikir birliğini yansıtması gerekir. Şüpheye düştüğünüz durumlarda, konuyu ilk önce tartışma sayfasında gündeme getirin.

Kısayol

VP:MARKA

Bu sayfa özetle: Maddeleri adlandırırken bir ticari markanın kendi adını kullanım şeklini değil, Türkçe yazım ve büyük harf kurallarını dikkate alın.

Ticari markalar, hukuki varlıkların kendilerini veya ürünlerini tanıtmak amacıyla kullanıldığı sözcükler ve kısa cümlelerden oluşur. Bu markalar zaman zaman, büyük harflerin veya noktalama işaretlerinin standart imla kurallarının dışında olacak biçimlerde oluşturulabilmektedir. Bu yönergedeki kurallar, kişiler, hareketler, gruplar, forumlar, projeler, etkinlikler ve diğer ticari olmayan varlıklar ile bunların ürünleri için de geçerlidir.

Ticari markaları ele alan sayfaların nasıl adlandırılacağına karar vermek isteyen Vikipedi kullanıcıları, öncelikle güvenilir ve bağımsız kaynakları incelemelidirler. Bu inceleme sonucunda elde edilen yazım şekillerinden, Türkçe imla kurallarına en uygun olanı seçilir ve ticari marka sahibinin kendi markasını yazım şekli yok sayılır. Güvenilir ve bağımsız kaynaklar tarafından kullanılmayan yeni yazım şekilleri icat edilmemelidir. Böylece dilde tutarlılığın sağlanmasına yardımcı olunur ve bazı maddelerin diğerlerinden ya da gereğinden daha fazla dikkat çekmesinin önüne geçilir. Alt başlıklarda standart dışı kullanımlar için daha ayrıntılı kurallar ve örnekler bulunmaktadır.

Genel kurallar

Kısayol

VP:TMKURAL

Ticari marka adlarının ilk harfini büyük harfle yazın, zira özel adlar büyük harfle başlar.
- tercih edin: Nintendo
- kaçının: nintendo
Okuyucuların ticari markalara veya marka isimlerine bakarak neyin anlatıldığını bilmelerini beklemeyin. Örneğin:
- tercih edin: Samsun polisi çalınmış 25 Rolex kol saatine el koydu.
- kaçının: Samsun polisi çalınmış 25 Rolex'e el koydu.
- ancak: Kuzenim bana Ülker Çikolatalı Gofret aldı. (bir markayı ne olduğunu belirtmeksizin bu şekilde kullanabilirsiniz çünkü markanın adının kendisi ürünün ne olduğunu zaten içermektedir)
Standart Türkçe yazım ve büyük harf kurallarını dikkate alın. Ticari markaların kendi benimsedikleri yazım şeklini "resmî" olarak sunması, Vikipedi'nin bu yazıma sadık kalması gerektiği anlamına gelmez. Halihazırda bağımsız ve güvenilir kaynaklar tarafından benimsenen yaygın bir kullanım varsa, yeni bir yazım şekli icat etmek yerine onu kullanın (istisnalar için küçük harfle başlayan ticari markalar alt başlığına bakın):
- tercih edin: Time, Kiss, Asus, Sony Mobile (IBM ve IKEA gibi kısaltmalardan oluşan markaları büyük harfle yazın)
- kaçının: TIME, KISS, ASUS, SONY Mobile
Eğer bir markanın tüm harfleri bir bütün olarak değil de tek tek okunuyorsa büyük harfle yazılması önerilir. Bu durumda bu harflerin eskiden ifade ettikleri şeyi ifade etmeye devam edip etmediğini dikkate almayın. Örneğin eski adı Kentucky Fried Chicken olan fast food markası, günümüzde KFC şeklindedir ve madde adı KFC olmalıdır. Bir madde adının tamamen küçük harflerden oluşması ise böyle bir kullanımın oldukça yaygın bir şekilde bağımsız kaynaklar tarafından kullanıyor olmasına bağlıdır, örneğin karikatür sitesi xkcd.
™ ve ® gibi sembolleri ne maddelerde ne de kaynakçada kullanın.
- tercih edin: LittleBigPlanet, Realtor
- kaçının: LittleBigPlanet™, REALTOR®
Telaffuz edilmeyen özel karakterleri, sadece görsellik amacıyla bir sözcük yerine kullanılan simgeleri (örneğin aşk için "♥" simgesi kullanılması) ve alfabedeki harflerin çeşitli işaretlerle değiştirilmiş hâllerini (örneğin "i" harfi yerine "!" işareti konulması) kullanmayın. Bağımsız ve güvenilir kaynaklar tarafından benimsenen istisnai kullanımlar dışında özel karakterlerden kaçınarak her zaman standart Türkçe yazım ve noktalama kurallarını madde başlıklarında uygulamaya çalışın. Buna ek olarak başlığı ticari markaya benzetmek için kalın punto ve üst simge de kullanmayın.
- tercih edin: Macy's, Skate, Yellow Tail, Seven, Alien 3, Toys "R" Us^[a]
- kaçının: macy^★s, skate., [ yellow tail ], Se7en, Alien³, Toys Я Us
Ortasında büyük harf yer alan ticari markaların yazımı, bu yazım markayı daha okunur kılıyor ya da görece daha yaygın bir şekilde kullanılıyorsa mümkündür.
- OxyContin veya Oxycontin - Vikipedi kullanıcıları herhangi birini tercih edebilir
- ancak: PlayStation (sadece PlayStation şeklinde kullanın çünkü Playstation yaygın bir kullanım değildir)
Güvenilir kaynaklarda mevcut bir kullanım olmadığı sürece ticari markaların imla hatalarını, noktalama işaretlerini, aksan işaretlerini veya dil bilgisini düzeltmeyin, çünkü madde adı aynı zamanda tanınabilir olmalıdır.
- doğru: Craigslist, Uber, National Basketball Players Association, Tumblr
- yanlış: Craig's List, Über veya Ueber, National Basketball Players' Association, Tumbler
Ticari markalarda yer alan İngilizce the belirteçini, bir başlığın ya da cümlenin başında yer almadığı sürece küçük harfle yazın.^[b] Örneğin bir kitabın, filmin veya müzik grubunun adı the ile başlıyorsa bu belirteçin ilk harfini büyük harfle yazabilirsiniz.

Birleşmeler, ortaklıklar ve diğer birleşik adlar

Birleşmiş şirketlerin, ortaklıkların, bölünmelerin ve birleşik ürün gruplarının isimleri kuruluşa göre değişebilir ve bunlar birçok farklı şekilde yazılıyor olabilir. Bu isimlerin nasıl oluşturulduğuna ve ne anlama geldiğine dikkat edin. Örnek olarak Morgan Stanley Dean Witter Discover & Co. adlı birleşmeyi ele alalım. Bu şirket iki kuruluşun birleşmesiyle kurulmuştur ve adı, önceki şirketlerin yöneticilerinin adlarının ya da soyadlarının birleşmesiyle oluşmuştur. İlk iki sözcük ayrı birer soyad, diğer iki sözcük bir ad ve soyad, beşinci sözcük bir şirketin adı ve sonuncusu bir kısaltmadır.

"Ve" anlamına gelen ampersant işareti (&) ticari adlandırmalarda zaman zaman karşımıza çıkmaktadır (örneğin AT&T). Buna kıyasla daha az olsa da artı işareti (+) de zaman zaman kullanılmaktadır (örneğin Springer Science+Business Media). Ticari markalar genelde bir ortaklık kurarken kullanmayı tercih ettikleri noktalama işaretlerini (virgül dahil) daha sonradan adlarından çıkararak yalnızca sözcükleri kullanmaya başlayabilir ya da markaya bir ortağını adını ekleyebilir (örneğin Harcourt, Brace & Company daha sonradan bir ortağın adı eklenerek ve noktalama işaretleri çıkarılarak Harcourt Brace Jovanovich hâline gelmiştir).

Bazı birleşen markalar ise sözcükler arasındaki boşluğu kaldırarak adlarını bir araya getirebilir (örneğin DaimlerChrysler) ya da birleşme kaynaklı büyük harfleri daha farklı bir şekilde kullanabilir (örneğin JPMorgan Chase).

Birleştirilmiş adlar nasılsa öyle bırakın. Birleşik şirket adlarını bölerek araya "ve", virgül, herhangi bir sembol ya da boşluk eklemeyin; eğer bunlardan biri mevcutsa bunları kaldırmayın. Yaygın kullanımı bu sayfada önceden belirtilen kuralları da dikkate alarak uygulayın (örneğin Houghton Mifflin Harcourt adlı ticari markayı "Houghton, Mifflin & Harcourt" veya "HoughtonMifflinHarcourt" şeklinde değiştirmeyin çünkü hem şirket hem de bağımsız kaynakların kullanımı ilk yazımda olduğu gibidir).
Birleştirilmiş ad her zaman kullanılan ad olmayabilir. Yukarıdaki diğer hususlara ek olarak güvenilir kaynaklar ezici çoğunlukla belirli bir yazım ve noktalama işaretini benimsemişse Vikipedi maddelerini yazarken onu kullanın. Ancak yalnızca görsel pazarlama için geliştirilen unsurları taklit etmeyin (örneğin Gulf and Western Industries şirketi logosunda Gulf+Western şeklindeki bir kullanımı benimsemiş diye yaygın bir şekilde kullanılan orijinal şirket adını kullanmaktan vazgeçmeyin).

Modern bir şirketin adı hakkında şüpheniz varsa o şirketin İnternet sitesindeki küçük puntoyla yazılmış ince detaylar, iletişim sayfası veya yasal uyarılar (gizlilik politikası vs.) sizi şirketin resmî adına götürebilir. Şirket kayıtlarını ve ticari markaları çevrim içi aratarak da resmî adı bulabilirsiniz. (Unutmayın ki Vikipedi, maddeleri adlandırırken mümkün olduğunca en bilinen adları kullanmaya çalışır. Bu yüzden madde adları, ilgili oluşumun resmî adını yansıtmayabilir.)

Küçük harfle başlayan ticari markalar

Türkçe yazım kuralları gereğince cümlelerin ve özel adların ilk harfi büyük yazılır. Bu yüzden küçük harfle başlayan ticari markalar Türkçe büyük harf kurallarına uymadığı için çeşitli sorunlara sebep olabilir.

Alt kısımda yer alan bazı istisnalar hariç küçük harfle başlayan ticari markaların ilk harfini büyük yazın:
- tercih edin: Dün Craigslist sitesinde gezinirken bir çift Adidas ayakkabı buldum.
- kaçının: Dün craigslist'te gezinirken bir çift adidas ayakkabı buldum.
Küçük harfle başlayan ticari markaların ilk harfi tek başına okunuyorsa küçük yazılabilir. İlk harfi küçük, ikinci harfi büyük yazılan markaların yazımını genelde değiştirmeyin:
- tercih edin: Üç gün sonra eBay sitesinden bir Rolex kol saati alacağını söyledi.
- kaçının: Üç gün sonra EBay'den bir Rolex alacağını söyledi.
Bu gibi istisnai yazımlarda cümleleri yeniden yazarak marka adının cümlenin başında yer almamasına özen gösterin:
- tercih edin: Dün eBay'de ucuz bir iPod gördüm.
- kaçının: eBay sitesinde dün ucuz bir iPod medya oynatıcısı gördüm.

İlk harfi diğer harflerinden bağımsız okunan ancak gerek marka sahibi gerek bağımsız kaynaklar tarafından stilize edilerek yazılmayan ticari markaların yazımını değiştirmeyin (örneğin marka, adını stilize etmeden kullandığı için "xBox" değil Xbox).

Stilizasyonları belirleme

Kısayol

VP:TMBİÇİM

Bir ticari markayı anlatan maddenin girişinde Türkçe yazım kurallarına göre markanın adını yazın ve peşine markanın stilize edilmiş adını "(... şeklinde yazılır)" veya "(... şeklinde stilize edilir)" notlarıyla ekleyin. Parantez içindeki bu stilize yazım şekli büyük harfler, süsleyici şekiller ve üst indis içerebilir; ancak renklendirme, ticari markanın yazı tipini taklit eden eklemeler ve buna benzer ayrıntılı efektler içeremez.^[c] Girişte marka adının stilize edilmiş hâline yer verdikten sonra makalenin geri kalanında normal yazım ve noktalama kurallarını kullanmaya devam edin. Markadan bahseden diğer maddelerde stilizasyonu kullanmayın, Türkçe yazım kurallarına uyun.

Bununla birlikte maddenin adı zaten marka adının stilize edilmiş hâliyse (örneğin iPod), girişte madde adını koyu renkle yazdıktan sonra "(... şeklinde yazılır)" veya "(... şeklinde stilize edilir)" şeklinde not yazmayın. Madde adı olarak markanın stilize edilmiş adı benimsenmişse maddenin tamamında ve markadan bahseden diğer sayfalarda stilize yazım şeklini kullanın. Ticari marka adının stilize edilmiş şeklinin yanı sıra, güvenilir kaynaklarda kendine yer bulan farklı kullanımlar mevcutsa giriş kısmı bu yazım şeklini belirten bir not da içerebilir (örneğin "bazen ... şeklinde yazılır" şeklinde).

Grafik logoların kullanımı

Telif hakkıyla korunmuş olsun veya olmasın ürün ve şirket logoları (örneğin Dell tarafından kullanılan Dell kelimesinin stilize edilmiş şekli gibi) ilgili ürün, hizmet veya şirketi konu alan maddenin bilgi kutusunda veya köşesinde yalnızca bir kez kullanılabilir.

Birçok şirket kendi logoları üzerinde telif hakkı iddia etse de, logonun bir ansiklopedi maddesinde kullanılması adil kullanım olarak kabul edilebilir. Logo görsellerini {{logo adil kullanım}} şablonuyla etiketleyin. Bazı logolar kamuya açık olmaları ya da özgür lisans altında olmaları sebebiyle özgür içeriktir. Örneğin, kısa bir metinden oluşan logolar telif hakkı koruması için uygun olmayabilir ya da telif hakkı bildirimi yapılmadan yayımlanan eski logolar kamu malı olabilir. Böyle durumlarda {{tescilli}} şablonuyla görseli etiketleyin. Şüphe hâlinde logonun telif koruması altında olduğunu varsayarak özgür lisanslı olmayan içeriklerle ilgili politikaları dikkate alın.

Özgür lisanslı olmayan logolar yalnızca ilgili maddenin bilgi kutusunda ve yalnızca bir kez kullanılabilir. Yani bir şirketin özgür lisanslı olmayan logosu yalnızca o şirketin kendi maddesinde kullanılabilir, o şirkete ait ürünlerin maddesinde kullanılamaz.

Ticari marka ile şirket adı arasında (Dell örneğinde olduğu gibi) gerektiği takdirde net bir ayrım yapın. Şirket isimleri kullanımda olan en yaygın biçimleriyle verilmelidir; örneğin International Business Machines Corporation şeklindeki yasal adı yalnızca gerektiği takdirde belirtin, aksi takdirde yaygın bir şekilde kullanılan IBM şeklindeki marka kısaltmasını kullanın.

Ayrıca bakınız

Notlar

^ Güvenilir kaynaklar marka adını çoğunlukla bu şekilde kullandığı için Toys "R" Us markasında R harfinin iki yanında tırnak işareti kullanılmıştır. Bu kullanım bir istisnadır, bu kullanıma bakarak diğer maddelerde adlandırma yapılırken sembolleri harflerle değiştirerek tırnak işareti içine almayın.
^ Vikipedi'de makaleler, makale başlıkları, bölüm başlıkları, tablo başlıkları, görüntü açıklamaları, listeler (çoğu durumda), bilgi kutuları ve benzeri şablonlardaki girişlerde cümlenin ilk harfi büyük diğer harfleri küçük yazılır.
^ "Ayrıntılı efektler" ile ilgili bir istisna LaTeX maddesinde yapılmıştır çünkü bu metin biçimlendirme şekillerinin stilizasyonları güvenilir kaynaklarda da yaygın bir şekilde kullanılmaktadır ve ayrıca bu iki elektronik dizgi sisteminin ne yaptığını göstermeye yaramaktadır.

[1] Güvenilir kaynaklar marka adını çoğunlukla bu şekilde kullandığı için Toys "R" Us markasında R harfinin iki yanında tırnak işareti kullanılmıştır. Bu kullanım bir istisnadır, bu kullanıma bakarak diğer maddelerde adlandırma yapılırken sembolleri harflerle değiştirerek tırnak işareti içine almayın.

[Cümle-2] Vikipedi'de makaleler, makale başlıkları, bölüm başlıkları, tablo başlıkları, görüntü açıklamaları, listeler (çoğu durumda), bilgi kutuları ve benzeri şablonlardaki girişlerde cümlenin ilk harfi büyük diğer harfleri küçük yazılır.

[3] "Ayrıntılı efektler" ile ilgili bir istisna LaTeX maddesinde yapılmıştır çünkü bu metin biçimlendirme şekillerinin stilizasyonları güvenilir kaynaklarda da yaygın bir şekilde kullanılmaktadır ve ayrıca bu iki elektronik dizgi sisteminin ne yaptığını göstermeye yaramaktadır.

[a]

[b]

[c]