Memduh Şevket Esendal
Mustafa Memduh Şevket Esendal (29 Mart 1883, Çorlu - 16 Mayıs 1952, Ankara), Türk yazar, diplomat ve siyasetçi.
| Memduh Şevket Esendal | |
|---|---|
| |
| Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreteri | |
| Görev süresi 16 Ağustos 1942 - 7 Haziran 1945 | |
| Başkan | İsmet İnönü |
| Yerine geldiği | Ahmet Fikri Tüzer |
| Yerine gelen | Nafi Atuf Kansu |
| Türkiye Büyük Millet Meclisi 4., 6., 7. ve 8. Dönem Milletvekili | |
| Görev süresi 3 Nisan 1939 - 24 Mart 1950 | |
| Seçim bölgesi | 1939 – Bilecik 1943 – Bilecik 1946 – Bilecik |
| Görev süresi 4 Mayıs 1931 - 23 Aralık 1934 | |
| Seçim bölgesi | 1931 – Elazığ |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Mustafa Memduh Şevket 29 Mart 1883[1] Çorlu, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 16 Mayıs 1952 (69 yaşında) Ankara, Türkiye |
| Defin yeri | Cebeci Asri Mezarlığı, Ankara |
| Partisi | Cumhuriyet Halk Partisi |
| Mesleği | Yazar, Diplomat |
Türk edebiyatının tanınmış bir öykü yazarı olan Esendal, edebiyatçılığının yanı sıra Tahran, Bakü ve Kabil'de büyükelçilik, TBMM'de dört dönem milletvekilliği, 1941-1945 yılları arasında CHP Genel Sekreterliği yapmış olan diplomat ve siyasetçidir.
En çok bilinen eseri 1934 yılında yayımlanan Ayaşlı ile Kiracıları adlı romanıdır. Ocak 2023 tarihi itibarıyla yazarın eserleri üzerindeki telif hakkı koruması kalkmış ve yazar kamunun olmuştur.[2]
Yaşamı
değiştir1883 yılında Çorlu’da dünyaya geldi. Babası Mehmet Şevket Bey, annesi Emine Şadiye Hanım’dır. Varlıklı bir çiftçi ailesinin 3 oğlundan ikincisi idi. Edirne Lisesi'nde eğitim görmüştür. Savaş ve göçler yüzünden çocukluğunda düzenli bir eğitim görme fırsatı olmadı; kendi kendisini yetiştirerek Arapça, Farsça, Fransızca öğrendi. Ailesi Balkan Savaşı ve Bulgar baskınları nedeniyle çiftliklerini bırakıp İstanbul’a göç etmişti; savaştan sonra tekrar Çorlu’ya dönüldüyse de I. Dünya Savaşı’nın başlaması ile ailesi ile tekrar İstanbul’a geldi. Ailesi tüm mal varlığını kaybettiği için geçim sıkıntısı çekerek büyüdü. 1907’de babasının ölümü üzerine ailesinin geçimini üstlendi ve memuriyete başladı.
1908’de dayısının kızı Ayşe Faide Hanım ile evlenen Memduh Şevket Bey’in bu evlilikten Mehmet (1912), Ahmet (1915) ve Emine (1923) adlı üç çocuğu dünyaya geldi.
İttihat ve Terakki üyeliği
değiştir1906’da İttihat ve Terakki Cemiyetine üye oldu. Fırka’ya girişi Kara Kemal önderliğinde oldu. Başlangıçta ücretli bir eleman olarak cemiyette yer alırken sonradan ittihatçılığı benimsedi. Cemiyet içinde oluşan “mesleki temsilciler” grubunda Kara Kemal ve Ali İhsan (İloğlu) ile birlikte yer aldı.[3] Esnaf Odaları Mümessilliği, Anadolu Vilayetleri Müfettişliği gibi görevler üstlendi. Müfettişlik görevi sayesinde Anadolu’yu gezme, Anadolu insanını tanıma fırsatı buldu. I. Dünya Savaşı yıllarında İstanbul’daki beslenme sorunu ile ilgili olarak görevler aldı.
Teşkilat-ı Mahsusa adlı gizli birlik bünyesinde I. Dünya Savaşı’na katılmasına karar verilince İstanbul’dan ayrıldı. 1915’te cemiyetin Ankara temsilcisi oldu.
Millî Mücadeleye katılışı
değiştirİşgalci İngiliz kuvvetlerinin İstanbul’daki İttihat ve Terakki merkez binasını bastıkları 13 Kasım 1918 günü orada bulunan Memduh Şevket, kaçmayı başardı. İstanbul hükûmeti tarafından kovuşturmaya uğrayıp takip edildiği için İstanbul’un değişik yerlerinde ve İtalya’da bir süre saklandı. 1920’de işgale karşı ulusal direnişin lideri Mustafa Kemal’in çağrısı üzerine Ankara’ya gitti.
Bakü Elçiliği
değiştir1921’de Ankara’daki millî hükûmetin ilk yurt dışı temsilciliğini açtığı Bakü’ye "orta elçi" olarak gönderildi. Görevi, öncelikle Kafkaslar'da ve Rusya içlerinde I. Dünya Savaşı'ndan kalma Türk esirlerinin Anadolu'ya getirilmesi ve silah, cephane nakliyatı idi.[4] Bakü’deki Türk esirlerin yurda dönmeleri konusunda büyük emek sarf etti. Rusya’da seferberlik ilanından sonra Azerbaycan’daki Türk tebaanın Ruslar tarafından askere almasını önledi.[4] Mayıs 1922’de Azerbaycan’da Arap alfabesinden Latin alfabesine dönme girişimi[5] olduğunda bu süreci yakından takip etti ve konu hakkında Ankara’ya rapor yazdı.[4]
1924 yılında Rusya’nın bağımsız Azerbaycan Devleti’ne son vermesi üzerine Bakü’deki Türk temsilciliği kapandı ve Memduh Şevket Bey yurda döndü.
Meslek Gazetesi
değiştir1925 yılında yurda döndüğünde Mekteb-i Sultani ve Kabataş Lisesi‘nde coğrafya öğretmeni olarak atandı. O sene eski ittihatçı arkadaşları ile birlikte “Meslek" adlı bir haftalık siyasi gazete çıkardı. Amaç, mesleki temsilcilik düşüncesini Cumhuriyet dönemi Türkiyesi’ne taşımaktı. Memduh Şevket Bey’in ilk öyküleri Meslek gazetesinde yayınlandı. Aynı gazetede Miras adlı romanı tefrika edildi. Hayatı boyunca resim yapmayı da hep sürdürmüş olan Memduh Şevket Bey, bu gazetede resim ve karikatürler de yayımlamış ve bazı karikatürleri yüzünden kovuşturmaya uğramıştır. Yayın, iktidar tarafından hoş karşılanmamış ve kapatılmıştır.
Tahran elçiliği
değiştirMemduh Şevket Bey, 1925 yılının sonunda yeniden yurt dışında elçilik ile görevlendirildi ve Tahran’a elçi atandı. İki devlet arasında istenmeyen olayların meydana geldiği gerekçesiyle (Ağrı isyanı sırasında Türk ordusunu İran topraklarına girmesi[3]) 1930 yılında Tahran elçiliğinden istifa etti.[6]
Elazığ milletvekilliği
değiştirTahran’dan döndükten sonra Mustafa Kemal’in emri ile CHP Merkez İdare Heyeti’ne alınan Memduh Şevket Bey, 1931-1933 yılları arasında Elazığ milletvekili olarak TBMM’de yer aldı. 1932’de ilk Türk Dil Kurultayı’na Elazığ milletvekili olarak katıldı. Kabil büyükelçiliğine atanması nedeniyle 1933’te milletvekilliğinden istifa etti.
Kabil elçiliği
değiştir1933-1941 arasında Kabil Büyükelçiliği görevlerinde bulundu. Komünist rejim baskısından kaçıp Afganistan’a sığınmış Türkmen çocukların Türkiye’ye gönderilip eğitim görmelerini sağladı. II. Dünya Savaşı’nda ülkenin Alman-İtalyan nüfuzuna girmesini engelleyip Sadabat Paktı’nda yer almasını sağlamada rol aldı.[7] Daha önce Vakit gazetesinde tefrika ettiği Ayaşlı ile Kiracıları adlı romanını Kabil elçisi olduğu dönemde, 1934 yılında yayımladı. Bu, onun kitap olarak yayımlanan ilk romanıdır. Soyadı Kanunu çıktığında kendisine Esendal soyadını İsmet İnönü verdi.[3] 1941’de kendi isteğiyle Kabil’deki görevinden ayrıldı.
Bilecik milletvekilliği
değiştirKabil’den yurda dönüşünde hayatını kaybeden Bilecik milletvekili Salih Bozok’un yerine meclise girdi. VI., VII., VIII. Dönem TBMM’de Bilecik milletvekili olarak yer aldı. Dördüncü Türk Dil Kurultayı’na Bilecik milletvekili sıfatı ile katıldı.
CHP Genel Sekreterliği
değiştir1942-1945 yılları arasında CHP Genel Sekreterliği görevini üstlendi. Partinin gençleşmesi için uğraştı ve 35’ler Hareketi’nin gelişmesine destek oldu. 1945 yılında, Genel Sekreterlik görevinden kendi isteğiyle ayrıldı.
Yazarlık süreci
değiştir
Genel Sekreterlik görevini bıraktıktan sonra sadece edebiyatla ilgilendi ve yapıtlarını derleyip kitaplaştırmakla uğraştı. Öyküleri, Sanat ve Edebiyat, Seçilmiş Hikâyeler, Ulus, Ülkü, Hisar, Pazar Postası, Türk Dili gibi gazete ve dergilerde yayınlandı. Siyasetçi ve edebiyatçı kimliklerini ayrı tutmak için yazılarında M.Ş.E, Mustafa Memduh, Mustafa Yalınkat, M. Oğulcuk, İstemenoğlu gibi takma isimler kullandı. Yaşamının yalnızca dokuz yılında (1923-1926, 1946-1952) ciddi biçimde edebiyatla uğraşmasına rağmen Türk öykücülüğünün önemli bir ismi oldu. Durum hikâyeciliğinin Türk edebiyatındaki temsilcisidir. Yazdığı öykülerin sayısı 224'ü bulur.[8] En çok bilinen eseri 1934 yılında yayımlanan Ayaşlı ile Kiracıları adlı romanıdır.
Esendal, beyin kanaması sonucu 16 Mayıs 1952 gecesi Ankara’da hayatını kaybetti. Cenazesi Ankara daki Cebeci Asri Mezarlığında defnedildi.
Anıları
değiştirEsendal’ın anılarını yazdığı ve ölümünden 30 yıl sonra yayımlanmasını istediği bilinmekle birlikte söz konusu hatıralar bulunamamıştır. Çocuklarına yazdığı mektuplar Oğullarıma Mektuplar (2003) ve Kızıma Mektuplar (2001) adı altında kitaplaştırılmıştır.
Yazarlığı
değiştirTürkçe hikâyeden söz edildiğinde akla ilk gelen isimlerden birisidir.[9] Öykülerinde kadın sorunu, Kurtuluş Savaşı öncesi yaşanan çaresizlik, Batı özentisi, sömürü düzeni, ağanın işçiyi, belediye memurunun esnafı sömürmesi, düzenin adamı olan insanları, çok evlilik sorununu işler.[10] Türk edebiyatında durum öykücülüğünün (Çehov tarzı) en önemli temsilcilerindendir. Öyle ki, edebiyat çevresince Yerli Çehov olarak adlandırılmıştır.[kaynak belirtilmeli]Öykülerinde derin insan sevgisini işlemiştir. Dili sade, temiz ve pürüzsüzdür.
Üslubu
değiştirEsendal'ın Türk Edebiyatı'na getirdiği en önemli yenilik, ele aldığı konuları büyük bir sadelikle işlemesidir. Bu konular yine sıradan insanların yaşamları etrafında gezinir. Öykücülüğe başladığı ilk yıllarda, dilde sadeleşmenin öncüsü olan Ömer Seyfettin'in izinden giden Esendal, ustalık dönemine eriştiğinde, hem Ömer Seyfettin'den, hem de kendi çağdaşlarından daha sade ve düzgün bir dille yazmıştır. Üslubunda Çehov'un etkileri açıkça görülür. Hatta bazı öyküleri Çehov'dan yapılmış uyarlamalardır. Ancak bu etki, yazım tarzı, dildeki sadelik, kişilerin seçilişi ile sınırlı kalır. Esendal, Çehov'un karamsar bakışını tekrarlamaz. Kendi deyişiyle insanlara yaşamak için ümit, kuvvet ve neşe veren yazılardan hoşlanır, insanları mutfak paçavrasına çeviren ve yeise düşüren yazılardan hoşlanmaz.
Eserleri
değiştirHikâyeleri
değiştir
Hikâyeleri, 1983'ten itibaren 14 kitap hâlinde yeniden şu isimlerle basılmıştır:
|
Romanlarıdeğiştir
Hatıradeğiştir
Mektupdeğiştir
|
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ "Memduh Şevket Esendal biyografisi". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2015.
- ^ "Türk Edebiyatının Usta Yazarlarından Memduh Şevket Esendal'ın Telif Hakları Serbest Kalıyor". Kayıp Rıhtım. 3 Ocak 2023. 3 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ a b c "Tabip Gülbay, Memduh Şevket Esendal'ın Toplumsal ve Siyasal Görüşleri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara 2008". 10 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2012.
- ^ a b c "Memduhsevketesendal.net sitesi, 1920 - 1924 Millet Meclisi'nden Azerbaycan Elçiliği'ne, Erişim tarihi:29.03.2012". 28 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2012.
- ^ Bu girişim başarısızlıkla sonuçlanmış; 1938’de Azeri Türkleri Kiril alfabesini kullanmaya mecbur tutulmuştur
- ^ "Memduhsevketesendal.net sitesi, 1925 – 1932 Tahran Büyükelçiliği yılları, Erişim tarihi:29.03.2012". 28 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2012.
- ^ "Kabil Büyükelçiliği yılları, Erişim tarihi:29.03.2012". 28 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2012.
- ^ "Eserleri, Memduhsevketesendal.com sitesi, Erişim tarihi.26.12.2014". 26 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2014.
- ^ "Behçet Çelik, Esendal'ın hikayelerinde Bize Özgü Olan, İmge Öyküler Yıl 1, Sayı 2, Nisan-Mayıs 2005" (PDF). 26 Aralık 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2014.
- ^ "Bekir İnce, Çağdaş Yazınbilimsel Yaklaşımlar Işığında M. Ş. Esendal'ın "Hayat Ne Tatlı" Adlı Öyküsüne Bir Bakış, Sakarya University Journal of Education, cilt 2, No 2, Yıl 2012". 26 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2014.
| Parti siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Ahmet Fikri Tüzer |
Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreteri 16 Ağustos 1942 - 7 Haziran 1945 |
Sonra gelen: Nafi Atuf Kansu |