Итальян теле

Итальян теле (lingua italiana) – итальяннарның милли теле. Италиядә, Ватиканда, Сан-Маринода, Швейцариядә дәүләт теле.

Итальян теле
итал. italiano итал. Italiano
Кыскача исем	итальянский, італійська, italyanca, итолиёӣ, италиаг, италиански, italijanščina, ital һәм It
Дәүләт	Италия  Сан-Марино  Швейцария  Ватикан
Барлыкка килү урыны	Граубюнден[d], Тичино кантоны[d], Истарска жупаниясе[d], Италия, Изола, Пиран һәм Сан-Марино
Тел типологиясе	SVO[d], слоговой язык[d], существительное, потом прилагательное[d] һәм язык pro-drop[d]
Килешләр	баш килеш[d]
Грамматик заманы	прошедшее отдалённое[d], имперфект изъявительного наклонения[d], хәзерге заман, present perfect[d], претерит[d], плюсквамперфект[d], настоящее условное[d], условное прошедшее[d], настоящее время сослагательного наклонения[d], прошедшее время сослагательного наклонения[d], имперфект сослагательного наклонения[d], subjunctive pluperfect[d], present imperative[d], настоящее неопределённое[d], инфинитив прошедшего времени[d], participle I[d], причастие прошедшего времени[d], present gerund[d] һәм past gerund[d]
Мәелләр	хикәя фигыль[d], шарт фигыль[d], шарт фигыль төркемчәсе[d], боерык фигыль[d], инфинитив[d], причастие[d] һәм герундий[d]
Грамматик җенескә ия	ир заты[d] һәм хатын-кыз заты[d]
Имеет грамматическую категорию лица	первое лицо единственное число[d], второе лицо единственное число[d], третье лицо мужской род единственное число[d], третье лицо женский род единственное число[d], первое лицо множественное число[d], второе лицо множественное число[d], третье лицо мужской род множественное число[d] һәм третье лицо женский род множественное число[d]
Язу	итальян әлифбасы[d] һәм латин язуы
Телне көйләүче	Академия делла Круска[d]
Сөйләшүчеләр саны	64 800 000 кеше кеше (2019)
Телнең ЮНЕСКО статусы	иминлектә[d]
Ethnologue каталогында телнең статусы	1 National[d]
Кайда өйрәнелә	итальянистика[d]
Һәштәге	italian
Имеет спряжения	первое спряжение в итальянском[d], второе спряжение в итальянском[d] һәм третье спряжение в итальянском[d]
Социаль медиаларда күзәтүчеләре	16 588
Кыскарулар җәдвәле аббревиатурасы	итал.
Веб-сайт Stack Exchange	italian.stackexchange.com
Викимедиа проектларында тел коды	it
Итальян теле Викиҗыентыкта

Әлифба

Хәреф	Әйтелеш
A a	/a/
B b	/b/
С с	/k/ /tʃ/
D d	/d/
E e	/e/ /ɛ/
F f	/f/
G g	/ɡ/ /dʒ/
H h	-
I i	/i/ /j/
L l	/l/
M m	/m/
N n	/n/
O o	/o/ /ɔ/
P p	/p/
Q q	/k(w)/
R r	/r/
S s	/s/ /z/
T t	/t/
U u	/u/ /w/
V v	/v/
Z z	/ts/ /dz/

Грамматика

Исем

Итальян телендә исемнәр җенес буенча аeрыла, ике род бар. Җенесне аеру өчен артикльләр һәм кушымчалар кулланыла.

Китап – Il libro

Məктəп – La scuola

Исемнең сан категориясе бар. Күплек санын ясау өчен исемнең кушымчалары үзгәрә:

o → i

e → i

a → e

Libro (китап) – Libri (китаплар)

Scuola (мəктəп) – Scuole (мəктəплəр)

Итальян телендә килеш төшенчәсе юк. Килеш кушымчалары урынына бәйлекләр (предлоглар) кулланыла.

Без мəктəпкə барабыз. – Noi andiamo a scuola.

Мəскəүдəн кайтам. – Io torno da Mosca.

Мансурның китабы. – Il libro di Mansur.

Зат алмашлыклары

Зат	Берлек саны	Күплек саны
1	io (мин)	noi (без)
2	tu (син)	voi (сез)
3	lui (ул) lei (ул) Lei (Сез, әдәп белән)	loro (алар)

Фигыль

Итальян телендә фигыльнең инфинитив формасы -are, -ere, -ire кушымчасы белән ясала.

arrivare – килергә

ripetere – кабатларга

dormire – йокларга

Хәзерге заман (Il Presente)

	I төрләнеш	II төрләнеш	III төрләнеш
	parlare	scrivere	dormire	finire
(io)	parlo сөйлим	scrivo язам	dormo йоклыйм	finisco бетерәм
(tu)	parli сөйлисең	scrivi язасың	dormi йоклыйсың	finisci бетерәсең
(lui)	parla сөйли	scrive яза	dorme йоклый	finisce бетерә
(noi)	parliamo сөйлибез	scriviamo язабыз	dormiamo йоклыйбыз	finiamo бетерәбез
(voi)	parlate сөйлисез	scrivete язасыз	dormite йоклыйсыз	finite бетерәсез
(loro)	pàrlano сөйлиләр	scrìvono язалар	dòrmono йоклыйлар	finìscono бетерәләр

Билгеле үткән заман (Il Passato Prossimo)

essere/avere + үткән заман сыйфат фигыль

	mangiare
(io)	ho mangiato ашадым
(tu)	hai mangiato ашадың
(lui)	ha mangiato ашады
(noi)	abbiamo mangiato ашадык
(voi)	avete mangiato ашадыгыз
(loro)	hanno mangiato ашадылар

Тәмамланмаган үткән заман (L'Imperfetto)

	parlare
(io)	parlavo сөйли идем
(tu)	parlavi сөйли идең'
(lui)	parlava сөйли иде
(noi)	parlavamo сөйли идек
(voi)	parlavate сөйли идегез
(loro)	parlavano сөйли иделәр

Чыганаклар

• Simone, Raffaele (2010). Enciclopedia dell'italiano. Treccani. 
• Berloco, Fabrizio (2018). The Big Book of Italian Verbs: 900 Fully Conjugated Verbs in All Tenses. With IPA Transcription, 2nd Edition. Lengu. . https://books.google.it/books?id=DYynDwAAQBAJ&pg=PA3#v=onepage&q&f=false. 
• Palermo, Massimo (2015). Linguistica italiana. Il Mulino. . 

Шулай ук карагыз

• Сөйләшүчеләр саны буенча телләр исемлеге
• Телләрнең Интернета кулланылышы
• Киң таралган телләр исемлеге