Vikipediya

Maymunchechak

yuqumli kasallik

Maymunchechak kam uchraydigan infeksion kasallik boʻlib, isitma, umumiy intoksikatsiya va ekzantema bilan tavsiflanadi.

Maymunchechak

4 yoshli qizaloqda maymunchechak toshmalari. Bondua, Grand-Gede grafligi, Liberiya
KXK-10 B04


Etiologiyasi

tahrir

Qoʻzgʻatuvchisi poxviruslar (chechak viruslar) oilasiga mansub virusdir. U birinchi marta 1958-yilda kasal maymunlardan ajratilgan[1]. U tuzilishi va xususiyatlari boʻyicha inson chechak virusiga oʻxshaydi. Tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, maymunpox virusi antigen aloqa jihatdan sigir chechak virusiga qaraganda chinchechak virusiga koʻproq oʻxshaydi. Tovuq embrionining qobigʻida yaxshi oʻsadi va koʻpayadi[2].

Infektsiyaning uzatilishi asosan havo tomchilari orqali uzoq muddatli shaxsiy aloqada sodir boʻladi, bu kasallikning oʻtkir holatida boʻlgan odamning oila aʼzolarini infektsiyaning eng katta xavfiga qoʻyadi. Yuqtirish emlash yoki yoʻldosh orqali ham sodir boʻlishi mumkin (tugʻma maymunchechak)

Maymunlar infeksiyaning manbai hisoblanadi, ammo infeksiya odamdan odamga yuqqan holatlar ham boʻlgan[3]. Kasallik holatlari asosan Yevropada kuzatilgan, ammo Shimoliy Amerika, Afrika va Avstraliyada ham uchraydi[4]. Asosan bu kasallik 16 yoshgacha boʻlgan bemorlarda aniqlanadi[2].

Maymunchechak odamda kasallik sifatida birinchi marta 1970 -yilda Kongo Demokratik Respublikasida (sobiq Zair), Ekvatoriya provinsiyasining Vasankus shahrida[5] aniqlangan. 1981—1986-yillarda KDR JSST kuzatuvi asosida 338 ta tasdiqlangan holatlar va 33 ta oʻlim (oʻlim darajasi 9,8 %) qayd etilgan[6]. 1996—1997-yillarda KDRda ikkinchi odam epidemiyasi aniqlangan. 1991 va 1999-yillar orasida KDR[6] da 511 ta holat qayd etilgan. Kongo havzasidagi kasallik KDRda endemik oʻchoq boʻlib qolmoqda va oʻlim holatlari yuqori[6].

Yana bir MPXV genetik xazina Gʻarbiy Afrikada topilgan. Oʻlim darajasi 1 % dan kam. 2022-yilda Yevropada maymunchechak epidemiyasi boshlanishidan oldin virusning odamdan odamga yuqishi qayd etilmagan[6][7]. Gʻarbiy Afrika qitʼasi 2003-yilda AQShning Oʻrta Gʻarbiy qismida choʻl itlari egalari orasida Afrikadan tashqarida birinchi maymun chechak epidemiyasini boshdan kechirdi. Xabar qilinishicha, 71 kishi kasallangan, ulardan hech biri vafot etmagan[8].

Anʼanaviy maymunchechak tropik oʻrmonlari ekologiyasi bilan chegaralangan[6]. Bu holat 2005-yilda buzildi, oʻshanda Sudanda (hozirgi Janubiy Sudan) 49 ta oʻlimsiz holat qayd etilgan[9]. Genetik tahlil shuni koʻrsatadiki, virus Sudanda paydo boʻlmagan, lekin katta ehtimol bilan KDR dan kirib kelgan[10].

Markaziy va Gʻarbiy Afrikada, xususan, Kongo Demokratik Respublikasida maymunchechakning koʻproq holatlari qayd etilgan, 2011 va 2014-yillar oraligʻida yiliga 2000 ta holat maʼlum. Yigʻilgan maʼlumotlar koʻpincha toʻliq emas va tasdiqlanmagan boʻlib, vaqt oʻtishi bilan maymunchechak holatlari sonini real baholashni qiyinlashtiradi. Biroq, 2018-yil holatiga koʻra, maymunchechak bilan kasallanganlar soni koʻpaygan va tarqalish geografiyasi kengayganligi taxmin qilinmoqda[6].

AQShda avj olishi (2003)

tahrir
 
Gambiya ogʻmaxon kalamushi

2003-yil may oyida Viskonsin shtatining Miluoki shahri yaqinidagi mahalliy burga bozoridan sotib olingan dasht iti tomonidan tishlaganidan keyin kichkina bolada isitma va toshma simptomlari bilan kasal boʻlib qoldi[11]. 2003- yilning 20-iyuniga qadar jami 71 ta maymunchechak kasalligi qayd etilgan. Barcha holatlar 2003-yil aprel oyida Texasdagi ekzotik hayvonlar distribyutori tomonidan Gananing Akkra shahridan olib kelingan Gambiya ogʻmaxon kalamushlari bilan bogʻliq. Hech qanday oʻlim holatlari yoʻq[12]. Elektron mikroskopiya va serologik tadqiqotlar odamlarda maymunchechak ekanligini tasdiqlagan[13].

Maymunchechak bilan ogʻrigan odamlar odatda isitma, bosh ogʻrigʻi, mushak ogʻrigʻi, titroq va kuchli terlashning prodromal belgilarni boshdan kechiradilar. Yuqtirilgan odamlarning taxminan uchdan birida quruq yoʻtal bor edi. Ushbu prodromal fazadan 1-10 kun oʻtib, papulyar toshma rivojlanishi bilan kuzatiladi, bu odatda pufakchalar, pustulyatsiya, kindik shakllanishi va qobiq paydo boʻlish bosqichlarida oʻtadi.

Singapurdagi holatlar (2019)

tahrir

2019-yilning 8-may kuni nigeriyalik 38 yoshli erkak Infeksion kasalliklar milliy markazi(ingl.)oʻzb. izolyatoriga yotqizildi. Singapurda u mamlakatda birinchi maymunchechak kasalligiga chalingani tasdiqlanganidan keyin, 22 kishi karantinga olindi[14]. Holat Nigeriyadagi epidemiya bilan bogʻliq boʻlishi mumkin[15].

2021-yil

tahrir

2021-yil 24-mayda Buyuk Britaniyada Uels sog`liqni saqlash jamoat boshqarmasi(ingl.)oʻzb. bitta xonadonda maymunchechakning uchta holatini aniqladi. Kasalliklar haqida sogʻliqni saqlash vaziri Mett Xankok ham deputatlarga murojaat qilib xabar berdi. Birinchi bemor 24-may kuni Nigeriyadan sayohat qilganidan keyin aniqlangan. Ikkinchi holat 2-iyunda, uchinchisi esa 24-iyunda[16][17].

16-iyul kuni Nigeriya safaridan qaytgan amerikalik AQShda maymunchechak kasalligiga chalingan. U darhol kasalxonaga yotqizilgan[18].

Klinikasi

tahrir
 
Maymunchechak toshmasi

Inkubatsion davri 7 kundan 19 kungacha davom etadi. Kasalik birdan, oʻtkir, tana harorati koʻtarilishi, bosh va mushaklardagi ogʻriq bilan boshlanadi, xuddi shunday bosh aylanishi, koʻngil aynishi va qusish ham kuzatilishi mumkin. Keyinchalik kasallik dinamikasi chinchechak simptomatikasiga oʻxshash boʻladi. Yengil va oʻrta ogʻir formasi koʻproq uchraydi. Maymunchechakning odam chechagidan asosiy farqi 90 % bemorlarda limfadenit kuzatiladi. Kasallikning 3-4 kunlarida toshmalar paydo boʻladi, dastlab yuzda, keyin qoʻllarda, biroz keyinroq butun tanani egallaydi.

Boshida toshmalar diametri 6-10 mm gacha boʻladi, keyin esa shu joyda papula hosil boʻladi, keyinchalik vezikulaga(ichida rangsiz suyuqlik saqlagan pufakcha) aylanadi. Undan keyin qobiqcha hosil boʻladi va oxirida chandiq qoladi.

Bemor holati tez yomonlashadi, taxikardiya paydo boʻladi, nafas olish tezlashadi, arterial bosim pasayadi, keyin esa bemorning holati asta-sekin yaxshilanadi. Kasallikning yengil shaklida bemor umumiy holati normal saqlanadi. Kasallikning umumiy davomiyligi 2-3 hafta.[19][2].

Davolash

tahrir

Maymunchechakni davolash inson chechak kasalligini davolash bilan bir xil tamoyillarga asoslanadi[2].

Yevropa Ittifoqida tekovirimat bir nechta chechakvirus kasalliklarini, shu jumladan maymunchechakni[20] davolash uchun tasdiqlangan.

Oldini olish

tahrir

Chechakka qarshi emlash odamlarni maymunchechak bilan yuqtirishdan himoya qiladi, chunki ular yaqindan bogʻliq viruslardir va vaktsina hayvonlarni maymunchechak bilan eksperimental halokatli infektsiyalardan himoya qiladi[21]. Bu odamlarda ishonchli tarzda isbotlanmagan, chunki chechakka qarshi muntazam emlash chechakni yoʻq qilgandan keyin toʻxtatilgan edi[22].

Prognozi

tahrir

Odatda yaxshi yakunlanadi, asosan vaksinatsiya qilinmagan 10 % bemorlarda oʻlim holati kuzatiladi.[23].

Kuzatilishi mumkin boʻlgan asoratlar: ensefalit, meningoensefalit, pnevmoniya, sepsis.

2022-yilda avj olishi

tahrir
Asosiy maqola: Maymunchechak epidemiyasi (2022)

2022-yil may oyida dunyoning koʻplab mamlakatlarida maymunchechak infeksiyasining yangi holatlari aniqlandi[24].

Mamlakatlar va ulardagi tasdiqlangan holatlar soni:

1. Ispaniya — 30

2. Portugaliya — 23

3. Buyuk Britaniya — 20

4. Italiya — 3

5. Belgiya — 2

6. Kanada — 2

7. Avstraliya — 2

8. Germaniya — 1

9. Shvetsiya — 1

10. Fransiya — 1

11. AQSh — 1

12. Niderlandiya — 1

13. Isroil — 1

Jami: 88 ta holat

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „monkeypox“.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Ж.И. Возианова. Инфекционные и паразитарные болезни. Киев: Здоров'я, 2002 — 787—790-bet. ISBN 5-311-01296. 
  3. ↑ „www.drmed.ru/s.php/12843.htm“.
  4. ↑ „www.rol.ru/news/med/news/03/06/17_024.htm“.
  5. ↑ „A human infection caused by monkeypox virus in Basankusu Territory, Democratic Republic of the Congo“. Bulletin of the World Health Organization. 46-jild, № 5. 1972. 593–597-bet. PMC 2480792. PMID 4340218.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 „Emergence of Monkeypox as the Most Important Orthopoxvirus Infection in Humans“. Frontiers in Public Health. 6-jild. September 2018. 241-bet. doi:10.3389/fpubh.2018.00241. PMC 6131633. PMID 30234087.
  7. ↑ „www.bbc.co.uk/news/health-61470940“.
  8. ↑ „www.cdc.gov/ncidod/monkeypox/pdf/factsheet2.pdf“.
  9. ↑ „Discovery of monkeypox in Sudan“. The New England Journal of Medicine. 355-jild, № 9. August 2006. 962–963-bet. doi:10.1056/NEJMc060792. PMID 16943415.
  10. ↑ „Phylogenetic and ecologic perspectives of a monkeypox outbreak, southern Sudan, 2005“. Emerging Infectious Diseases. 19-jild, № 2. February 2013. 237–245-bet. doi:10.3201/eid1902.121220. PMC 3559062. PMID 23347770. {{cite magazine}}: Invalid |display-authors=6 (yordam)
  11. ↑ Anderson MG, Frenkel LD, Homann S, and Guffey J. (2003), „A case of severe monkeypox virus disease in an American child: emerging infections and changing professional values“; The Pediatric Infectious Disease Journal;22(12): 1093-1096; discussion 1096-1098.
  12. ↑ „bcbsma.medscape.com/viewarticle/458671_11“.
  13. ↑ „www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/outbreak/us-outbreaks.html“.
  14. ↑ „news-scan-may-09-2019“.
  15. ↑ „16-may-2019-monkeypox-singapore“.
  16. ↑ „Communicable-disease-threats-report-3-july-2021.pdf“.
  17. ↑ „monkeypox-outbreak-in-north-wales-as-two-treated-for-rare-viral-infection“.
  18. ↑ „Monkeypox Case Is Discovered in Texas“.
  19. ↑ „www.infectology.ru/nosology/infectious/viral/ospa_obesyan.aspx“. 2010-yil 23-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-may.
  20. ↑ „tecovirimat-siga“.
  21. ↑ „Clonal vaccinia virus grown in cell culture fully protects monkeys from lethal monkeypox challenge“. Vaccine. 26-jild, № 4. January 2008. 581–588-bet. doi:10.1016/j.vaccine.2007.10.063. PMID 18077063.
  22. ↑ „www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox“.
  23. ↑ Е.П. Шувалова. Инфекционные болезни — 415—417-bet. 
  24. ↑ „ot-chernoy-do-obezyaney-chem-opasna-vyshedshaya-za-predely-afriki-ospa“. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Maymunchechak&oldid=4718136" dan olindi
  NODES
os 43