Nevrologiya

Nevrologiya (yunonchada: nevro-dori va logia-sufix, "o'rganish") — odam va hayvonlar nerv sistemasining tuzilishi hamda normal va patologik holatlardagi funksiyalari, uning filogenez va ontogenez" qonuniyatlari toʻgʻrisidagi tibbiy-biologik fan. Nevrologiyaning boʻlimlari — nerv sistemasining anatomiyasi, gistologiyasi, embriologiyasi, neyrofiziologiyasi, patofiziologiya, shuningdek, nevropatologiya, bolalar nevropatologiyasi, nevrogigiyena va boshqa qadimgi dunyo tibbiyoti neyromorfologiyadan elementar maʼlumotlarga ega boʻlgan. XVI asrda A. Vezaliy nerv sistemasini oʻrganishda morfofunksional yoʻnalishni boshlab beradi. XIX asrda nerv sistemasini mikroskopik oʻrganishga asos solinadi, bu esa neyronni taʼriflashga imkon beradi. Gistologiya, tasviriy anatomiya bilan birga neyrofiziologiya ham rivojlanib bordi; hayvonlar miyasining ayrim qismlarini ajratib olib oʻrganishga kirishildi. Bosh va orqa miyada harakat va sezgi funksiyalarini belgilovchi maxsus markazlar borligi aniqlandi. XIX asrning 2-yarmida bosh miya vaskulyarizatsiyasi, nerv sistemasining filogenezi va ontogenezini oʻrganishda birmuncha muvaffaqiyatlarga erishildi. XIX–XX asrlarda I. M. Sechenov, N. Ye. Vvedenskiy, Ch. Sherrintonlar oʻtkazgan fiziologik tadqiqotlar chet elda nevrologiyaning rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etdi. I. P. Pavlovning oliy nerv faoliyati haqidagi taʼlimoti, miyaning tuzilishi va funksiyasining shakllanishida evolyusion-genetik qonuniyatning ochilishi va boshqa XX asrda nevrologiyaning muhim yutuqlaridan biri boʻldi. Miyachaning adaptatsion-trofik funksiyasi haqidagi konsepsiyaning takomillashtirilishi, simpatik nerv sistemasining muskul qisqarishiga taʼsir etishini tajribada aniqlanishi, interoretsepsiya masalalarining, bosh miya poʻstlogʻi bilan ichki aʼzolar oʻzaro munosabatining oʻrganilishi va boshqa nevrologiyaning rivojlanishiga katta taʼsir koʻrsatdi. Nevrologiya muammolari Oʻzbekistondagi tibbiyot institutlarining nevrologiya kafedralarida oʻrganiladi^[1].

Psixiatriya bilan oʻzaro bogʻliqligi

O'tmishda MRT kabi yanada ilg'or diagnostika texnikasi paydo bo'lishidan oldin, ba'zi nevrologlar psixiatriya va nevrologiya o'zaro bog'liqligini ko'rib chiqishgan. Garchi ko'plar ruhiy kasalliklar markazdagi asabiy tizimga ta'sir qiladigan nevrologik kasalliklar deb hisoblasa-da, ular odatda alohida tasniflanadi va psixiatrlar tomonidan davolanadi. 2002-yilda Amerikaning psixiatriyasi jurnalida professor Joseph B. Martin Harvard tibbiyot maktabida ta'lim olgan nevrolog, yozganidek, "ikki toifa ajratish o'zboshimchalik bilan, ko'pincha tasdiqlangan ilmiy kuzatuvlar emas, balki e'tiqodlar ta'sirida sodir bo'ladi. Va miyamiz va ongimiz bir ekanligi bu ajratishni san'atkor qiladi"^[2].

Neyrologik kasalliklar ko'pincha psixiologik belgilarga ega. Masalan, insultdan keyingi depressiya, Parkinson kasalligi bilan bog'liq depressiya va demensiya, Alsgeymer kasalligidagi ruh va tanqidiy buzilishlar va Huntington kasalligi. Shuning uchun neyrologiya va psixiatriya o'rtasidagi aniq farq har doim ham biologik asosda bo'lmaydi. XX asrning birinchi va uchinchi choragida psixoanalitik nazariya ustunligi o'sha paytdan boshlab farmakologiyaga e'tibor qaratishni boshladi^[3]. Tibbiy model o'tishga qaramay, miyaning ilm-fanlari ilmiy yoki klinik mutaxassislar aniq bo'lgan patologik zararlarga yoki genetik anomaliyalarga ishora qila olmaydigan darajada rivojlanmagan.

Neyrologik kuchaytirish

Nevrologik takomillashtirish sohasi ish joyidagi samaradorlik, maktabdagi e'tibor va shaxsiy hayotdagi umumiy baxt kabi narsalarni yaxshilash uchun terapiya imkoniyatlarini taklif qiladi^[4]. Biroq, bu soha neyroetikaga oid savollarni ham keltirib chiqardi.

Adabiyotlar

Majidov N. M., Nevrologicheskiye vozzreniya Abu Ali ibn Sino, T., 1980; Majidov N. M.,Troshin V. D., Profilakticheskaya nevrologiya: 1—4 t., T., 1995—98.

Manbalar

↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
↑ Martin JB (May 2002). "The integration of neurology, psychiatry, and neuroscience in the 21st century". The American Journal of Psychiatry 159 (5): 695–704. doi:10.1176/appi.ajp.159.5.695. ISSN 0002-953X. PMID 11986119. https://archive.org/details/sim_american-journal-of-psychiatry_2002-05_159_5/page/695.
↑ Kandel, Eric R. (1998). "A New Intellectual Framework for Psychiatry" (en). American Journal of Psychiatry 155 (4): 457–469. doi:10.1176/ajp.155.4.457. ISSN 0002-953X. PMID 9545989. Archived from the original on 17 January 2023. https://web.archive.org/web/20230117144615/https://ajp.psychiatryonline.org/doi/full/10.1176/ajp.155.4.457. Qaraldi: 9 June 2021. Nevrologiya]]
↑ Hamilton Roy (2011). "Looking at things in a different perspective created the idea of ethics of neural enhancement using noninvasive brain stimulation". Neurology 76 (2): 187–193. doi:10.1212/WNL.0b013e318205d50d. PMID 21220723. PMC 3030230. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3030230.

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

[1] OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

[pmid11986119-2] Martin JB (May 2002). "The integration of neurology, psychiatry, and neuroscience in the 21st century". The American Journal of Psychiatry 159 (5): 695–704. doi:10.1176/appi.ajp.159.5.695. ISSN 0002-953X. PMID 11986119. https://archive.org/details/sim_american-journal-of-psychiatry_2002-05_159_5/page/695.

[3] Kandel, Eric R. (1998). "A New Intellectual Framework for Psychiatry" (en). American Journal of Psychiatry 155 (4): 457–469. doi:10.1176/ajp.155.4.457. ISSN 0002-953X. PMID 9545989. Archived from the original on 17 January 2023. https://web.archive.org/web/20230117144615/https://ajp.psychiatryonline.org/doi/full/10.1176/ajp.155.4.457. Qaraldi: 9 June 2021. Nevrologiya]]

[4] Hamilton Roy (2011). "Looking at things in a different perspective created the idea of ethics of neural enhancement using noninvasive brain stimulation". Neurology 76 (2): 187–193. doi:10.1212/WNL.0b013e318205d50d. PMID 21220723. PMC 3030230. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3030230.

[1]

[2]

[3]

[4]