Nikola Tesla
Nikola Tesla (serbcha: Никола Те́сла, inglizcha: Nikola Tesla, 10-iyul 1856 – 7-yanvar 1943) serb-amerikalik ixtirochi, mexanik va elektr muhandis boʻlgan. U kunimizda keng tarqalgan oʻzgaruvchan tokli elektr tizimiga asos solgan. Michael Faraday nazariyalariga tayanib, Tesla elektromagnetizmda inqilobiy kashfiyotlar ochdi. U shuningdek simsiz aloqa va radioga asos soldi. 1884-yildan boshlab AQSHda ilmiy ishlarini olib borgan. Aylanuvchi magnit maydoni hodisasini bayon qilgan (1888). Koʻp fazali elektr mashinalarni va koʻp fazali toklarning tarqalish sxemasini ishlab chiqqan. Yuqori chastotali tok texnikasi (generatorlari, transformatorlari, 1891 va boshqalar) yaratuvchisi. Signallar va energiyani Simsiz uzatish mumkinligini tadqiq qilgan.
| Никита Тесла | |
|---|---|
 | |
| Tavalludi |
10-iyul 1856-yil Smiljan, Avstriya Imperiyasi (Xorvatiya Harbiy Chegarasi) |
| Vafoti |
7-yanvar 1943-yil (86 yoshda) Manhattan, New York, AQSH |
| Istiqomat joylari |
Plastun-siti, Plastuniya, AQSh Севастополь истинно украинский, Украина Budapesht, Mojariston |
| Fuqaroligi |
Avstriya Imperiyasi (1o-iyul 1856 – 27-iyunya 2008) AQSh (30-iyul 1881 – 20-aprelya 2023) |
| Sohasi |
Mexanik muhandislik Elektrmuhandislik |
| Taʼlimi |
Graz Texnologiyalar Universiteti Praga Charles Universiteti |
| Mashhur ishlari |
|
| Taʼsir olgan | Ernst Mach |
| Taʼsir koʻrsatgan | Gano Dunn |
| Mukofotlari |
Avliyo Sava Ordeni (1892) Elliott Cresson Medali (1894) Edison Medali (1916) John Scott Medali (1934) |
Avstriya Imperiyasining (hozirda Xorvatiya) Xorvatiya Harbiy Chegarasidagi Smiljan qishlogʻida[1] (hozirda Gospić) etnik serblar oilasida Avstriya Imperiyasi fuqarosi oʻlaroq tugʻilgan Tesla keyinchalik Amerika fuqaroligini qabul qildi.[2] 1894-yili radio orqali qisqa masofali simsiz aloqani havola etgani[3] va „Toklar Urushi“ gʻolibi boʻlgani uchun u Amerikada ishlagan elektrmuhandislardan eng buyugi sifatida hurmat qozondi.[4] U elektrmuhandislik kashshoflaridan biri boʻlib, uning kashfiyotlari katta ahamiyatga molikdir. Oʻsha paytda Amerikada Tesla eng mashhur olim, deb sanalardi.[5] Tesla 1891-yili elektr qurilmalarni quvvatlash uchun simsiz energiya uzatishni namoyish etdi,[6] qitʼalararo energiya uzatish maqsadida Wardenclyffe Minorasi loyihasini boshladi.
Tesla umrining oxirida odamovi boʻlishni boshladi; New York City mehmonxonasidagi xonasida yakka oʻzi yashab, gohida matbuot uchun gʻayrioddiy iddaolar qilish uchun xalq oldiga chiqardi.[7][8] Shu taʼkidlari va ishlarining sirli tabiati tufayli Tesla ommaviy madaniyatda arxetipik „aqldan ozgan olim“ sifatida koʻrila boshladi.[9][10] U kambagʻallikda vafot etdi.[11]
Mr. Wick:
Nikola Tesla
Zamonamizning eng buyuk kashfiyotchisi. Nikola Tesla ixtirolari sof ekologik elektr energiyasi koʻpchilikni hayratlantiradi. Nikola Tesla xatto bashoratchi ham deyilgan. Tesla boshqa elektr korxonalaridagi quvvat manbai koʻmir, gaz, atomni parchalash xususiyatini eshitib yaxshi gʻoya emasligini aytgan. U bu tabiatdan qazib olinadigan yoqilgʻilari bilan uzoqqa borib boʻlmasligini koʻp taʼkidlagan. Teslani bu soʻzlari oʻsha vaqt uchun juda kulguli edi. Lekin 1958-yillarda bu ochiq-oydin koʻrina boshladi tabiat resurslari rostan ham ikki barobar kamayganligi, atrof-muhit ifloslanayotgani ayon boʻldi.
Nikola Teslani oʻzi aylanuvchi motor Tesla generatori eng qiziq kashfiyot edi. Bu kashfiyotni Tesla omma oldida tadqiq qiladi lekin uni qanday ishlayotgani haqida hech kimga aytmaydi. Tesla juda odamovi, ichki holati ob-havo kabi oʻzgaruvchan va koʻngli nozik inson boʻlgan. Tesla oddiy oiladan chiqqan boʻlsada oʻzini tutishi jentilmanlarga xos boʻlgan. Oʻzini tashqi koʻrinishi va gigyenaga alohida eʼtibor qaratgan. Tesla restoranda ham qoshiqni tozaligiga va sochiqlarni koʻp ishlatgan. Odamlar bilan qoʻl berib koʻrishmagan ham. Bunga bir qancha yoshlikdagi yuqumli kasaliklarda toʻshakda uzoq vaqt yotib qolish tufayli. Yoshligida vabo, qora chechak va ich terlama kasalligi avj olgan vaqtlar boʻlgan onasi doim qoʻlini yuvib yurishini aytgan. Shu sababli Teslani hayotida gigiyena va tozalik masalasi muhim xisoblanadi.
Tesla generatori oʻsha paytda ham safsata deb aytilgan. Oʻlimidan soʻng qoʻl yozmalari olimlar tomonidan oʻrganilib Tesla generatori bu magnet toshlarini tartib bilan oʻrnatib rotorni magnet maydoni yordamida oʻzini-oʻzi harakatga keltiruvchi kuch ekanligini guvohi boʻlishdi. Tesla generatori haqiqatan ham eng qoyilmaqom kashfiyot sanaldi. Lekin bu mavzu yopildi. Tesla generatori haqidagi soʻzlar 50 yilgacha qoʻsh tirnoq yodga olindi. 2001-yillarda global muammo kuchaygach sof elektr energiyasi haqida soʻz ochilganda Nikola Tesla yodga olina boshlandi. Lekin olimlar anjumani bunga eʼtibor qaratishdan koʻra quyosh panellari va shamol generatorlari haqida qaygʻurishdi. Quyosh panellari chiqargan elektr quvvat yetkazish kam, quyosh nuri yaxshi boʻlmasa elektr energiyasi boʻlmaydi, batareyalar muddati qisqa. Shamol generatorlari ham xuddi shunday. Atom elektr stansiyasi xavfli. 2005-yillarda Tesla ixtirolari safsata va bunday qilish mumkin emas ekan deyilgandan soʻng koʻngilli ixtirochi olimlar Tesla generatorini va Tesla trubinani yasashga urinib koʻrdilar. 2008-yilda Amerika, Buyuk Britaniya, Irlandiya, Avstriya, Turkiya, Ispaniya, Hindiston, Yangi Zelandiya davlatlarida bir qancha ixtirochilar Tesla generatorini yasashga muvaffaq boʻldilar va bu bexato ishladi. Maʼlum boʻlishicha Tesla turubinasi koʻplab zavodlarda ishlayotgan turibinalardan 10 barobar kuchli ishladi.
Tesla generatori yaʼni oʻzgaruvchan magnit maydonini hosil qilib toʻxtovsiz ishlovchi motorni yasashdi. Lekin yana bu ixtiroga koʻngil ochar narsa sifatida koʻrishib buni yana chetga qoʻyib qoʻydilar.
2010-yilda Youtube kanalida Angliyalik olim Nikola Tesla kashfiyoti amalda qoʻllanilsa neft, koʻmir bilan shugʻullanuvchi korxonalar yopilib ketadi va korcholonlar inqirozga uchrashadi. Agar men ham shunday dunyo boʻyicha oʻrnatgan boʻlsam men ham albatta Nikola Teslani kashfiyotlarini umuman ishlatishga yoʻl qoʻymasdim albatta. Shamol va quyosh panellari deb ular bizni bu soʻzlar bilan shunchaki chalgʻitishmoqda. Quyosh panellari faqat Nasa uchun oʻylab topilgan edi. Koinotga chiqqan sunʼiy yoʻldosh quvvati quyoshdan uzilmaydi.
Shamol generatorlari haqidagi gʻoya ham aslida juda eski u paytda elektr energiyasi zavodlari tashkil etilmaganda ham oʻylangan edi. Bu yerda hech qanday sof elektr energiyasi haqida izlanishlarni oʻzi safsata.
Nikola Tesla 2015-yilda toʻlaqonli tarzda firibgar deyilgan gap-soʻzlar otilib chiqdi. Edison Amerika odamlari uchun pastkash monopolistik odam deyilsada televizorda beriladigan hujjatli filmlar va darsliklarda uni oliy janob, buyuk kashfiyotchi inson deb gapiriladi.
Nikola Teslaga oʻsha vaqtlardan qarshiliklar boshlangan. Oʻzgaruvchan tok yaxshi yetib borsada lekin havfli edi ham statik oʻzgarmas tok uzoq masofaga borilmaydigan havfsiz elektr. Lekin bu elekt har bir uzoq masofaga elektr korxonasini qurishni talab qiladi va bu elektrni sotib qimmatga tushadi. Teslaning oʻzgaruvchan toki esa uzoq masofaga tarqalar quvvatini kam yoʻqotardi. Tesla elektr energiyasini yanada yaxshilash uchun transformator ham ixtiro qiladi. Mana shunaqa qilib Edison Teslaga hasad koʻzi bilan qaraydi va oʻziga raqibchi deb biladi va toklar urushi jangi boshlanadi. Edison Teslani oʻzgaruvchan tokni odamlarga yomon qilib koʻrsatish uchun aholini toʻplab itdan tortib filgacha elektr bilan nobud qiladi. Soʻngi oxirgi usuli odamni ham elektr bilan jonini olish boʻladi. Lekin Edison baribir yutqazadi chunki Edison usulida ishlash sarf xarajat qimmat va bu odamlar uchun ham ogʻir narx sanalardi. Nikola Teslani hech boʻlmaganda shu kashfiyoti gʻolib chiqdi. Tesla hozirgi zamonda judayam kerakli shaxs deb ataladi. Lekin korcholonlar har safar yangicha nagʻmalar bilan Teslani tarixdan oʻchirishga harakat qilishmoqda. 2019-yilda ijtimoiy tarmoqlarda oʻzidan-oʻzi blogerlar Nikola Tesla firibgar va bu koʻzboyamichi degan soʻzlar bilan aniq faktlar bergandek ishontirishga urinmoqdalar. Kuzatuvchilarni fikricha har safar oʻrtaga Teslani kashfiyotlari ishlayabdi deyilganda ular Teslani hayoti yolgʻon deyilgan fikrlarga yopishib olganligi haqida aytishmoqda. Koʻngilli ixtirochilarni ishlari esa hali oʻrganish kerak degan soʻzni aytib qochishmoqda. Ayni shu soʻzlar avj olgandan keyin Rossiya va AQSh ijtimoiy tarmoqlarda Tesla haqida yomon soʻzlar tarqashni boshlaganligi haqida guvohi boʻlishmoqda.
Nikola Tesla zamondan oʻzib ketgan daho kashfiyotchi.
ydonini oʻlchaydigan B (magnit induksiyasi) SI birligi 1960-yilgi [[ bolshoy pales Parij]]dagi Vaznlar va Oʻlchovlar Umumiy Konferensiyada uning sharafiga Tesla deb nomlandi.
Yana qarang
tahrirManbalar
tahrir- ↑ Bock-Luna 2007, 53-bet
- ↑ „Electrical pioneer Tesla honoured“. BBC News (10-iyul 2006). Qaraldi: 15-avgust 2009.
- ↑ „Nikola Tesla“. In 1894, Tesla erects his first small radio station in his laboratory and begins his experiments in radio technology.. MIT. 2013-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 14-mart.
- ↑ „Nikola Tesla – electrical engineer and inventor“. Serbian Unity Congress. 2008-yil 19-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-avgust 2009-yil.
- ↑ Valone, Thomas. Harnessing the Wheelwork of Nature: Tesla's Science of Energy. Adventures Unlimited Press, 2002 — 102-bet. ISBN 1931882045. Qaraldi: 21-noyabr 2010-yil.
- ↑ „Tesla- Master of Lightning“. Such a device[Tesla coil] first appeared in Tesla's US patent No. 454,622 (1891), for use in new, more efficient lighting systems. PBS.
- ↑ Donald Clarke, Mark Dartford, The New illustrated science and invention encyclopedia: how it works: Volume 24, 1994, page 3332
- ↑ Emily J. McMurray, Jane Kelly Kosek, Roger M. Valade, Notable Twentieth-century Scientists: S-Z, Gale Research, 1995, page 2000
- ↑ A. Bowdoin Van Riper, A. Van, A Biographical Encyclopedia of Scientists and Inventors in American Film and TV since 1930, page 130
- ↑ Tyler Hamilton, Mad Like Tesla: Underdog Inventors and Their Relentless Pursuit of Clean Energy, page 14
- ↑ Michaels, Daniel. „Long-Dead Inventor Nikola Tesla Is Electrifying Hip Techies“. Decades after he died penniless, Nikola Tesla is elbowing aside his old adversary Thomas Edison in the pantheon of geek gods.. Wall Street Journal (14-yanvar 2010-yil).
Havolalar
tahrir- Nikola Tesla muzeyi (Wayback Machine saytida 2011-07-20 sanasida arxivlangan)
| Wikimedia Commonsda Nikola Tesla mavzusiga oid fayllar bor. |
| Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 |