Somalilend
Somalilend (inglizcha: Somaliland, somalicha: Soomaaliland, arabcha: صوماليلاند), rasmiy nomi Somalilend Respublikasi — Somali yarimorolining shimoliy qismida Britaniya Somalisining sobiq mustamlakasi hududidagi tan olinmagan davlat. Xalqaro hamjamiyat tomonidan Somalining bir qismi sifatida tan olingan. Mamlakatning poytaxti va eng yirik shahri - Xargeysa. Somalilend hukumati o'z davlatini Britaniya Somalisining vorisi deb biladi. Qisqa muddatli mustaqil Somalilend davlati sifatida u 1960-yilda Somalining ishonchli hududi (sobiq Italiya Somalisi) bilan yagona davlatga birlashdi.
Somalilend Respublikasi | |
|---|---|
|
Shior: لا إله إلا الله محمد رسول الله Lā ilāhā illā-llāhu; muhammadun rasūlu-llāh “Allohdan boshqa iloh yoʼq. Muhammad Allohning elchisidir” | |
|
Madhiya: سَمو كُوارْ Samu ku waar “Abadiy tinchlikda yashang” | |
 | |
| Maqom | Tan olinmagan davlat |
| Joylashuv | Afrika |
| Poytaxt | Xargeysa |
| Eng katta shahar | Xargeysa, Berbera |
| Rasmiy til(lar) | somalicha, arabcha va inglizcha |
| Hukumat | Prezidentlik Respublikasi |
| Muso Bixi Abdu | |
| Abdurahmon Sailiji | |
| Mustaqilligi (Somalidan) | |
• sanasi |
1991-yil 18-may |
| Maydon | |
• Butun |
176 120 km2 |
• Suv (%) |
? |
| Aholi | |
• 2021-yilgi roʻyxat |
5,741,086 mln. kishi |
| • Zichlik | 28.27/km2 |
| YIM (XQT) | 2018-yil roʻyxati |
• Butun |
2.5 mlrd. dollar |
• Jon boshiga |
675 dollar |
| Pul birligi | Somalilend Shillingi |
| Vaqt mintaqasi | UTC+3 |
| Telefon prefiksi | +252 |
Tarixi
tahrirIlgari Somalilend hududi Britaniya Somalisi deb atalgan (1887-yildan), 1960-yilda Somali ikki sobiq mustamlaka - Italiya Somalisi va Britaniya Somalisi birlashganda mustaqillikka erishgan. Shu bilan birga, Somalilendning alohida davlati norasmiy paydo bo'lmadi (garchi rasmiy ravishda Somaliland davlati boshqa mamlakatlardan mustaqil ravishda 1960-yil 26-iyundan 1-iyulgacha mavjud bo'lgan bo'lsa ham) va koloniya aholisi o'rtasida maqom bo'yicha referendum o'tkazilmagan, bu ba'zi siyosatshunoslarning fikriga ko'ra, 2-modda buzilganligini ko'rsatadi.
barcha xalqlar ... o‘z siyosiy mavqeini erkin belgilaydi
va 4-moddada
... ularga (xalqlarga) tinchlik va erkinlik sharoitida o'zlarining to'liq mustaqillik huquqini amalga oshirish imkoniyatini berish.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining mustamlaka mamlakatlari va xalqlariga mustaqillik berish deklaratsiyasidan. Boshqa nuqtai nazarga ko'ra, bu deklaratsiyani hisobga olmaslik kerak, chunki u faqat 1960 yil dekabr oyida qabul qilingan va orqaga qaytish kuchiga ega emas.
1991-yilda Somali davlat sifatida mavjud bo'lishni to'xtatdi. Agar sobiq Italiya Somali hududida doimiy ravishda bir-biri bilan to'qnashuvda bo'lgan dala qo'mondonlari boshchiligida ko'plab "aniq knyazliklar" tashkil etilgan bo'lsa, Somalilend hududida vaziyat nisbatan tinch edi va turmush darajasi ancha yuqori va barqaror edi.
Zamonaviy holati
tahrirBugungi kunga kelib, davlatchilik belgilariga qaramay, Somalilend rasmiy tan olinmagan.
Ayni paytda Somalilenddagi vaziyat nisbatan barqaror - 2006-yilda Islom Sudlari Ittifoqi, Efiopiya va Somali federal hukumati o'rtasidagi urush Somalilendga juda oz ta'sir ko'rsatdi.
2011-yilning yoz-kuz oylarida Sharqiy Afrikaning boshqa davlatlari qatori Somaliland ham qurg‘oqchilik va ocharchilikdan aziyat chekdi.
Siyosiy tuzilishi
tahrirSomaliland hukumatning gibrid tizimi - Somalilend Konstitutsiyasi mavjud bo'lib, u mahalliy urf-odatlar an'analarini va mamlakatni boshqarish uchun G'arbiy Yevropa institutlarini birlashtiradi.
Xalqaro munosabatlari
tahrirSomalilend Buyuk Britaniya, Efiopiya, Belgiya, Gana, Janubiy Afrika, Shvetsiya va Jibuti bilan siyosiy aloqalarga ega (2006-2007 yillar bundan mustasno). 2007-yil 17-yanvarda Yevropa Ittifoqi munosabatlarni yanada rivojlantirish imkoniyatlarini muhokama qilish uchun Somalilendga xalqaro munosabatlar bo'yicha mutaxassislar delegatsiyasini yubordi. Afrika Ittifoqi, shuningdek, 2007-yil 29-yanvarda tashqi ishlar vazirini davlatning kelajakda xalqaro tan olinishini muhokama qilish uchun yubordi, 30-yanvar kuni esa har ikki tomon tashqi ishlar vazirlari Ittifoqqa aʼzo boshqa davlatlar bilan mamlakat mustaqilligini tan olish imkoniyatini muhokama qilishlarini maʼlum qildi.
2007-yil iyun oyida Efiopiya Bosh vaziri Meles Zenaui Prezident Kaxin bilan matbuot anjumani o'tkazdi, uning davomida Efiopiya Tashqi ishlar vazirligi va Somalilend Prezidenti tomonidan rasmiy kommyunike e'lon qilindi. Bu Somalilendni tan olingan mustaqil davlat sifatida taqdim etgan birinchi voqea edi. Garchi bu fakt Efiopiya tomonidan Somaliland mustaqilligini tan olish sifatida talqin qilinmasa-da, Bu voqea tomonlarga jahon hamjamiyati va birinchi navbatda Afrika Ittifoqi tomonidan Somalilend mustaqilligini tan olish yo'lidagi qadam sifatida taqdim etildi.
2007-yil 21-noyabrda Somalilend Prezidenti Ugandada bo'lib o'tgan Hamdo'stlik Hukumat rahbarlarining 2007-yilgi yig'ilishida rasman ishtirok etdi.
2007-yil dekabr oyida AQSh prezidenti Bush ma'muriyati AQSh Somalidagi o'tish davri hukumatini qo'llab-quvvatlamasligini muhokama qildi va yoki Somalilend mustaqilligini qo'llab-quvvatlashini e'lon qildi.
2011-yil 18-mayda Nayrobida Somalilend mustaqilligi e'lon qilinganining 20 yilligi kuni va o'sha yilning 9 iyulida Jubada Janubiy Sudan mustaqilligini e'lon qilish marosimida Keniya tashqi ishlar vaziri o'rinbosari , Richard Onyonka, Keniya ham Somalilend mustaqilligini tan olishni rejalashtirayotganini aytdi.
Chegaralar bo'yicha nizolar
tahrirSomalilend Respublikasi sobiq Britaniya Somalilend chegaralarining vorisi bo'lishga da'vo qilishda davom etmoqda. Somalilend hozirda sobiq Britaniya Somalilendining g‘arbiy va janubiy qismlarini nazorat qiladi. Shimoli-sharqiy Moohir mintaqasi 2007-yil 1-iyulda mustaqilligini e'lon qildi. Keyinchalik, u butunlay Puntlendga bo'ysundi va 2009-yil 11-yanvardan boshlab u butunlay uning bir qismi bo'ldi. 2003-yildan beri Puntlend Sol mintaqasini (Somal. Sool) deyarli toʻliq nazorat qilib kelgan, ammo 2010-yildan boshlab Somalilend va Efiopiyaning muvaffaqiyatli qoʻshma harakatlari tufayli u oʻz mavqeini yoʻqotdi va hozirda viloyatning faqat sharqiy qismini nazorat qiladi. Avdal viloyatining g‘arbiy qismida ham ayirmachilik harakati mavjud. Matbuot xabarlariga ko'ra,
ushbu hududiy nizolarning aksariyati Somalilendni noto'g'ri boshqarish natijasidir va siyosiy emas, chunki, umuman olganda, hududlarni bo'lish urug'lar yerlarini chegaralash orqali amalga oshiriladi.
Yer masalasi boʻyicha kelishmovchiliklar 2007-yil oktabr oyida Somalilend qurolli kuchlari bahsli Sol mintaqasining poytaxti Lasanodni qoʻlga kiritganda keyin Puntlend va Somalilend oʻrtasida shiddatli toʻqnashuvlarga olib keldi. G'arbiy Avdal va Salal hududlarida 2010-yilda federal Somalining bir qismi sifatida yangi muxtor mintaqsini tashkil etilishi e'lon qilindi. Avdalend yoki Adal davlati deb ataladigan mahalliy ma'muriyat Somalilend hukumatining suvereniteti yoki hududga da'vosini tan olmaydi.
Qurolli kuchlari
tahrirSomalilend qurolli kuchlari — Somalilend politsiya kuchlari va ichki xavfsizlik kuchlari bilan birga tan olinmagan Somalilend Respublikasining asosiy harbiylashtirilgan kuchi; Bu tuzilmalar birgalikda Somalilendning haqiqiy kuchini tashkil qiladi. Ayni paytda Somalilandda 5000 ga yaqin muntazam qurolli kuchlar mavjud.
Iqtisodi
tahrirSomaliland iqtisodiyotining asosini chorvachilik, Berbera porti orqali yuk tashish, shuningdek, chet elda yashovchi ushbu tan olinmagan mamlakat fuqarolarining pul o'tkazmalari tashkil etadi. Somalilend mustaqillikka erishganidan beri mamlakatda iqtisodiy o'sish kuzatildi, ammo aholining muhim qismi hali ham qashshoqlikda yashaydi.
Transporti
tahrirQuruqlik transporti Somalilandga tovarlar va odamlarni tashish uchun asosiy transport turi hisoblanadi. Mamlakat ichidagi yuklar va odamlar harakatining 99% dan ortig'i Somalilendning avtomobil transporti tizimiga bog'liq, xususan, boshqa transport turlari, masalan, temir yo'l tarmog'i mavjud emas. Somalilend Qizil dengizning strategik janubiy qirg'og'ida (Adan ko'rfazi) taxminan 800 km ga cho'zilgan qirg'oq chizig'i bo'ylab joylashgan. Berbera porti Somalilendning asosiy dengiz porti va yaqinida Somali yarimoroli uchun muhim mintaqaviy port hisoblanadi.
Ta'limi
tahrirSomalilendning o'z ta'lim vazirligi bor, xuddi Puntlend kabi, ular markaziy vazirlikdan mustaqil va shuning uchun undan mablag' olmaydi. Fuqarolar urushi boshlanishi bilan ta'lim bilan bog'liq vaziyat keskin yomonlashdi. Maktab ta'limiga g'amxo'rlik mahalliy hokimiyati zimmasiga yuklatildi. Jins, ta'lim sifati bo'yicha ta'lim olish imkoniyati bilan bog'liq bir qator muammolar paydo bo'ldi, moddiy resurslar, mablag'lar va pedagogik kadrlarning keskin yetishmasligi. Biroq, Somalilend Somalidagi bepul boshlang'ich ta'limni joriy etgan birinchi mintaqa edi. Mamlakatda oliy ta'lim faqat o'rta ta'limni tugatgandan keyingina mumkin. Ular asosan Xargeysa shahrida joylashgan. Ushbu universitetlardan biri Abaarso Tech. Bundan tashqari, aholi uchun ingliz tili kurslari tashkil etilgan bo‘lib, shahardagi oddiy maktablarda o‘qituvchilar haftasiga ikki marta ishlaydi.