u

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

u

Etimologiyasi

U    '
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

U I nariroqdagi kishi yoki narsani koʻrsatish ol— moshi. Biz daryoning u qirgogʻiga hayih bilan oʻtdik. Qadimgi turkiy tilda bu olmosh ol tarzida talaffuz qilingan (Devon, I, 72; DS, 366), keyinchalik, ul shakliga ega boʻlgan, hozirgi oʻzbek tilida esa u shaklida ishla — tiladi: ol > ul > u.

U II III shaxs kishilik olmoshi. U b i l a n ellik yillik hadrdonmiz. Bu olmosh qadimgi turkiy tilda ol koʻrsatish olmoshidan oʻsib chiqqan: ol > ul > u; eski oʻzbek tilida bosh kelishikdagi birlik shakli ul boʻlib, koʻplik shakli ul (ul + ar) va al (al + ar) boʻlgan; boshqa kelishiklarning birlik shaklida an, koʻpligida esa al shaklida ishlatilgan: an + ing, al + arning .. ; demak, eski oʻzbek tilida bosh kelishik birlik shaklidagina bu olmosh tarkibidagi o unlisi u unlisiga almashgan, boshqa shakllarida esa o unlisi a unlisiga almashgan. Hozirgi oʻzbek tilida bu olmosh koʻplik qoʻshimchasidan oldin, shuningdek birlikdagi bosh, qaratqich, tushum kelishiklarida u shaklida keladi, birlikdagi joʻnalish, chiqish, oʻrin kelishiklarida esa un shaklida keladi (ul > un); demak, hozirgi oʻzbek tilida bu olmosh tarkibi — dagi u unlisi barcha shakllarida oʻzgarmaydi.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

(j.k., oʻ.-p. k., ch.k. — unga, unda, undan) 1 ksh. olm. 3-sh. birl. Soʻzlovchi va tinglovchi-dan boshqa shaxsni, nutq jarayonida qatnash-mayotgan shaxe ("oʻzga")ni bildiradi. ◆ U men-dan bir yosh katta. Undan yoshar oʻrnak oli-shadi. n U ◆ ketgandan keyin, Sidiqjon shu yerning oʻzida choʻkka tushdi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . ◆ Mana, boshqarma boʻlimi-dauni [Iskandarovni\ rosa qizartirishdi. S. Ahmad, „Bosh ogʻrigʻi“ . ◆ Uning ovozi oʻziga juda uzoqdan eshitshshyotganga oʻxshardi. S. Ahmad, „Yulduz“ .

2 koʻrs. olm. Soʻzlovchidan naridagi yoki uzoqdagi kimsa, narsani koʻrsatish uchun qoʻllanadi. ◆ Bu kitobni emas, u kitobni bering. U yigitni taniysanmi? Daryoning u yogʻi. m U yerda nima koʻp — past-balandlik. Shuxrat, Oltin zanglamas. ◆ Men boʻlsam uning yoʻ-lini allaqachon topib qoʻyganman. X. Toʻxta-boyev, „Shirin qovunlar mamlakati“ .

Boshini (yoki oʻzini) u yoqqa urmoq, bu yoq-qa urmoq Biror narsa harakatida oʻzini ming alfozga solmoq, astoydil urinmoq. ◆ \Mup-zakarimboy :] ◆ Boshni u yoqqa urdim, bu yoqqa urdim, axir bir evini topdim, jiyan. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Yo u yoqlik, yo bu sqlik qilmoq Masalani koʻndalang hal qilmoq, ishni bir yokdik qilmoq, ajrim qilmoq. U dunyo q. dunyo 8. ◆ Taqdirga shukur qil, nomusli kambagʻal boʻl. U dunyoda foydasini bilasan. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . U dunyo-bu dunyo, u dunyoyu bu dunyo q. dunyo 8. U yoqda tursin q. turmoq. ◆ Ochilish u yoqda tursin, ochiq xotin-larning yuzini ham koʻrmayman, deb ont ich-ganman. A. Qah\or, „Mayiz yemagan xotin“ . U yovda qolib Yoddan koʻtarilib, esdan chiqib, unutilib. ◆ Kanizak.. koʻzi jiqqa yoshga toʻl-di-yu, uzr u yoqda qolib, hasratga tushib ket-di. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . U yogʻi-ni surishtirsang Anigʻini bilmoqchi boʻl-sang, ochigʻini aytganda, aslida. U ◆ yogʻini surishtirsang, qishloqda hammaning roʻzgʻori tang. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Uni quy, buni qoʻy s. t. Boshqa gaplarni qoʻyatur.. ◆ Uni qoʻy, buni qoʻy, qachon biznikiga kelasan?

Sinonimlari

ul.

Antonimlari

У. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

• Dolgancha: гини
• Yoqutcha: кини, ол

Ruscha _ru

u
1 мест. личн. он, она, оно; ular они; u(ning) bilan с ним, с ней;
2 мест. указ. тот, та, то; u kishi тот человек; u kitob та книга; u palto то пальто; unga 1) ему; 2) тому, на то; pulingni unga-bunga sarf qilaberma не расходуй свой деньги на всякую всячину; unda 1) в нём; у него; unda ayb yoʻq он не виноват, он не виновен; mening kitobim unda моя книга у него; 2) там; unda xam, bunda ham там и тут, там и сям; goh unda, goh bunda то там, то тут; unda-bunda chiroq koʻrinardi там и тут виднелись огоньки; unda-munda qushlar sayrardi кое-где пели птицы; u biznikiga unda munda bir keladi он к нам редко приходит; он нас редко посещает; unda-munda qadam tashlab ketmoq ходить крупными, быстрыми шагами; идти торопливо; 3) тогда; unda men yosh edim тогда я был молод; undan 1) от него; undan kitob oldim я взял книгу у него; undan-bundan gaplashmoq говорить о том, о сём; 2) оттуда; undan keyin после того, затем, потом; uniki его, принадлежащий ему; bu kitob uniki эта книга его, эта книга принадлежит ему; u yoq та сторона; та местность; тот край; u yoqlar sovuq в тех краях холодно; u yoqda на той стороне, в той местности; там; u yoqda tursin не то, что..., но даже...; не только не...; где уж там...; не говоря уже о...; u yoq buyoq та и эта стороны; u yoq bu yogʻingizni tuzatib oling 1) приведите себя в порядок; 2) наладьте свои дела (хозяйство и т. п.); u yoq bu yoqqa туда и сюда; u yoq bu yoqqa qarab ish qil (букв. действуй посматривая туда и сюда) действуй, учитывая все за и против, действуй с оглядкой, осторожно; u yoqqa туда, на ту сторону; u yoqqa borma! не ходи туда!; u u yoqqa ketdi, men bu yoqqa keldim он ушёл туда, а я пришёл сюда; u yoqdan bu yoqdan (букв. оттуда и отсюда) о том, о сём; ular u yoqdan bu yoqdan gaplashib oʻltirishdi они сидели и говорили о том, о сём; u yoq bu yoqdan = u yoqdan bu yoqdan; u yoqlik разг. тамошний; yo u yoqlik, yo bu yoqlik boʻlmoq перен. быть решенным в ту или другую сторону; bu masala yo u yoqlik, yo bu yoqlik boʻlishi kerak этот вопрос должен быть решен окончательно; u yogʻini oʻzingiz bilasiz (букв. другую сторону вы сами знаете) остальное вы сами знаете (понимаете), а там как хотите; men bu gapni senga ehtiyot uchun aytdim, u yogʻini oʻzing bilasan я тебе об этом сказал из предосторожности, а там сам знаешь (остальное - твоё дело); u yogʻini surishtirsang если хочешь знать; u dedi, bu dedi (или u qildi, bu qildi) он пробовал и так и сяк; u yoqda qolib где уж там; не до того было; u dunyo тот свет, потусторонний мир.

u