yoʻq

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

yoʻq

Etimologiyasi

YOʻQ 'mavjud emas’. Hunari y oʻ q kishining mazasi y oʻ q ishining (Maqol). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu soʻz yo:q tarzida talaffuz qilingan (ЭСТЯ, IV, 212; DS, 273); keyinroq o: unlisining choʻziqlik belgisi yoʻqolgan (ПДП, 289; De-von, III, 157; DS, 272): yo:q > yoq. Inkor maʼnosini anglatuvchi bu soʻz asli ’yoʻq qil-’, ’emir-’ maʼnosini bildirgan yo:- feʼlidan -q qoʻshimchasi bilan yasalgan (ЭСТЯ, IV, 212): yo:- + q = yo:q > yoq.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Mavjud emas; zid. bor 1. ◆ Oʻzingda yoʻq — olamda yoʻq. Maqol . ◆ Bu atrofda biron-ta xonadon yoʻq. m ◆ Korxonada oziq-ovqat mahsulotlari bilan savdo qiluvchi magazin yoʻq. Gazetadan . ◆ Odamzod shundayki, bor narsa asta-sekin yoʻqolsa ham, payqaydi, lekin yoʻq narsa asta-sekin paydo boʻlsa, payqamaydi. A. Qahhor, „Asarlar“ .

2 Javob ichida kelib, inkor maʼnosini ifodalaydi; zid. ha. ◆ Sidiqjon bir soni-ni egarga qoʻyib, juvonga tomon oʻgirilib oʻtirdi: -Bu yerlar ham Qoʻshchinorga qarash-limi? -Yoʻq. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chirokda-ri“ . ◆ -Siz ham qiziqsiz-da, Hoji xola. -Yoʻq, qiziq emasman, toʻgʻri gapni qilyapman, Toʻra-xon. M. Ismoiliy, „Fargʻonat“ . o. -Bilasizmi, Yoʻlchi, 'kumhu ◆ sudradingiz? -Yoʻq, k im oʻzi u um? Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

3 Gap oldidan kelib, oldingi gapda bayon etilgan fikrga eʼtirozni bildiradi. ◆ Yoʻq, seni sharmanda deb taʼna eshitishni xohla-mayman. Oʻ. Hoshimov, „Qalbingga quloqsol“ . ◆ Yoʻq, janobi boy, savodli bilan savodsiz hech mahalda bab-baravar emaye. K. Yashin, „Hamza“ . ◆ -Yoʻq, yoʻq, singlim, — yalindi Rahim Saidov —Oʻtinaman, hozir bering. Juda ham zarur!Oʻ. Umarbekov, „Yoz yomgʻiri“ .

4 Biror (oʻylangan) narsaning unday emasligini, yuz bermasligini bildiradi. ◆ Olimjon oʻn besh kunda qaytmoqchi edi. Bir oy oʻtdi — yoʻq, ikki oy oʻtdi — yoʻq. Na xat bor, na xabar. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Ertoyev Barno rozi boʻlib qolmasa, deb bir seskanib tushdi, yoʻq, qiz noz bilan boshini chayqadi. O. Yoqubov, „Er boshiga ish tushea“ . ◆ Yolgʻiz qoʻyni haydash nuqul azob. Boʻynidan sur-gayman — yoʻq, dumbasiga arqon solib tor-taman — ◆ yoʻq. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

5 ot vazifasida. Kambagʻal, qashshoq; nochor. ◆ Bor boʻlsang, koʻrolmaydi; yoʻq boʻlsang, berolmay-di. Maqol . ◆ Borning ishi farmon bilan, yoʻqning ishi armon bilan. Makol . ■■ ◆ -Oʻlim — toʻy emas, borning pulini sochadi, yoʻqning sirini ochadi, — dedi kampir oʻgʻliga. E. Rai-mov, Ajab qishloq.

6 Feʼlning inkor maʼnoli shaklini yasash uchun xizmat qiladi. ◆ Anchadan beri koʻrga-nim yoʻq. Oʻqishga borayotgani yoʻq.

7 Oʻzi birikib kelgan soʻz bildirgan narsaga shaxsning uquvi, bardoshi, xohi-shi yoʻqligini bildiradi. ◆ Lekin men ham maqola yozishga yoʻqman, birodar. A. Qahhor, „Adabiyot muallimi“ . ◆ Shunday qilib, Salim-xon Obidiy kasalga yoʻqroq odam. Mirmuhsin, „Umid“ .

Bahosi yoʻq Belgi, qimmatni kuchayti-rib ifodalaydi; juda yaxshi, bebaho. ..lekin [◆ Oʻrmonjon\ yaxshi odam, xudoga qarab ayt-ganda, bahosi yoʻq odam. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . Gap yoʻq Bundan boshqacha boʻlishi mumkin emas; qoyil, juda soz. ◆ -Ziyo-fat qalay boʻldi? -Ey, gap yoʻq! Gapda (yoki gap-soʻzda) yoʻq Gapga chechan emas, gapni yaxshi uddalab gapira olmaydi. Hozirgi aftini koʻrgan kishi uni [ ◆ Roʻzimatni] gap-soʻzda yoʻq, oʻzi toʻnggina bir yigit gumon qshshr edi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . Jahonda yoʻq Yakkayu yagonalikni taʼkid bilan ifodalaydi. ◆ Soʻzlashdik, xotin, u kishi soʻzni aylan-tirib, sizdek baxtli ota jahonda yoʻq, dedi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Zarari yoʻq Hech narsa qilmaydi, hechqisi yoʻq. ◆ -Zarari yoʻq,

— dedi Karimiy peshonasida toʻzgʻigan sochla-rini bir bosh silkish bilan orqaga tashlab. N. Aminov, Suvarak. -Ha shumi? — kuldi Yoʻlchi.

— Zarari yoʻq, jildirab oqyapti-ku, opa, shu ham toshishmi? Oybek, Tanlangan asarlar. Ing yoʻq, jing yoʻq Indamay, hech narsa demay. ◆ Qorni toʻq, egni butun boʻlsa bas. Ing yoʻq, jing yoʻq ishlayveradi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Ishi yoʻq Eʼtibor bermaydi, qiziqmaydi. ◆ Xonning oʻlik-tirik bilan ishi yoʻq emish. Joni halak deydshshr. S. Siyoyev, „Yorugʻlik“ . [◆ Samovarchining\ Kelgan-ketganlar bilan unchalik ishi yoʻq. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Yoʻq boʻlmoq Koʻzdan gʻoyib boʻlmoq; yoʻqolmoq. ◆ Otasi Mahmud aka esa onasi va-fot etgach, yoʻq boʻlib ketdi. Gazetadan . ◆ Bir-dan boshim aylanib, allaqanday qorongʻilik-da yoʻq boʻlib ketdim. E. Raimov, „Ajab qish-loq“ . Yoʻqdeganda Eng kami, kami bilan. ◆ Yoʻq deganda besh kilo keladi. Yoʻq demoq Inkor etmoq, rad etmok, eʼtiroz bildirmoq. ◆ -Yoʻq desangiz, boy tilingizni kesarmidi? — boʻgʻi-lib dedi Gulsumbibi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Yoʻq yerdagi Hech qayerda yoʻq, umuman yoʻq. ◆ ..yoʻq yerdagi gʻovgʻani boshimizga sotib oldik, deb qilgan ishiga pushaymon boʻlib yotdi. "Yod-gor" . Kun yoʻq Kun bermaydi, tinch qoʻymay-di. ◆ Sizuyda yoʻq vaqpiaringizda Hamdamingiz dastidan menga kun yoʻq. A. Qahhor, „Asarlar“ . ◆ Yakkaxoʻjalik boʻlsang, senga kun yoʻq, deb biz-ni kolxozga kirgani majbur qilishdi. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ . Koʻnglida kiri yoʻq q. kir. Koʻrgani (yoki koʻrarga, koʻrishga) koʻzi yoʻq Juda ham yomon koʻradi, koʻrishni ham xoxdamaydi. ◆ Ularning meni koʻrgani koʻzla-ri yoʻq. K. Yashin, „Hamza“ . Uning [◆ Karimovich-ning] koʻrarga koʻzi yoʻq: har bir yigʻinda aspi-rantini choʻqiy boshlardi. Mirmuhsin, „Nuq-ra“ . Mazasi yoʻq 1) koʻngildagidek emas, du-rust emas. ◆ Imtihon qilib koʻrdim — mazasi yoʻq. A. Qahhor, Adabiyot muallimi; 2) ayn. tobi yoʻq q. tob. Otliqqa yoʻq Kam topiladi-gan, noyob, qamma ham yetishavermaydigan narsa haqida. ◆ Kishining yuragini qon qilib yuborasan.. nainki men asal olsam! Asal ot-liqqa yoʻq, hali biz piyoda-ku! A. Qaxhor, „Anor“ . Sanogʻi (yoki soni) yoʻq Juda koʻp. ◆ Koʻrpa-toʻshagini orqalab, xor-zor yurgan odamlar-ning sanogʻi yoʻq. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

[ ◆ Ellikboshi Hakimboyvachchaga:] Oʻgʻri, mutta-ham, daydilarning soni yoʻq. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Suyagi yoʻq Juda yoqtiradi, juda qoyil qiladi. ◆ Qabih ishlarga suyagingiz yoʻq, musallas sharʼiy deysiz. U. Ismoilov, „Say-lanma“ . Taraf yoʻq Tenglashadigani, yetadi-gani mavjud emas; tenglashib boʻlmaydi. ◆ ..ammo xotinni uchta qilishga ham oʻyim yoʻq emas. -Sizga taraf yoʻq, togʻa! A. Qodiriy, „Utgan kunlar“ . Tobi yoʻq 1) sogʻligʻi durust emas; kasal. ◆ Aka, nimaga jim boʻlib ket-dingiz? Tobingiz yoʻqmi? Ozibsiz-a.. Oybek, „Tanlangan asarlar; 2) xushi yoʻq, yoqtir-maydi“ . ◆ Naoʻqishga, na yumushga tobi yoʻq. "Gul-dasta" . ◆ -Bilaman, tushunaman, kishanga to-bing yoʻq, — dedi-da, Qoratoy koʻzlarini ay-yorcha qisib davom etdi.. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Tuturigʻi yoʻq Betayin, oʻz gapiga amal qilmaydigan. ◆ Shu odam ham tuturigʻi yoʻq, laychadek sermulozimat boʻlib ketyapti. A. Muxtor, „Opa-singillar“ . Uzida yoʻq Xur-sand (shod) holatni kuchaytiradi. ◆ ..akajoni keltirgan jajji mashinachani qizlarga koʻz-koʻz qilib, oʻzida yoʻq xursand. H. Nazir, „Soʻn-mas chaqmoqlar“ . -"Jannat, jannat" deyi-shadi-yu, jannat deganlari Qorabulogʻimiz-dan yaxshimikan ?! — ◆ dedi u oʻzida yoʻq quvonib. M. Ismoiliy, „Fargʻona tong otguncha“ . He yoʻq, be yoʻq Biror narsa demay, hech qanday gap-soʻzsiz. ◆ Mahallamda, he yoʻq, be yoʻq, oʻgʻlim Abdusa-matni askarlikka moʻljallab qoʻyishibdi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Hechqisi yoʻq q. hechqisi. ◆ Besh-olti mingga kuyibsan, hechqisi yoʻq. N. Safarov, „Hayot maktabi“ . ◆ Yoʻlchi pina-gini buzmay, odatda gapirganday, dedi: -Hech-qisi yoʻq; moʻysafid, bechora odam ekan, duo-sini olay dedim. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . Hisobi yoʻq 1) soni (sanogʻi) yoʻq, behisob. ◆ Mol-dunyosining hisobi yoʻq; 2) iloj-imkon yoʻq . ◆ Qaytay desam — quvadi, oʻtib ketish-ning sira hisobi yoʻq. Turib qoldim. A. Qahhor, „Qoʻshchinor chiroqlari“ .

Antonimlari

ЙЎҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

yoʻq

• Inglizcha: no
• Turkcha: yok
• Yoqutcha: суох

Ruscha _ru

yoʻq
нет, не имеется; не существует; ◆ vaqtim yoʻq у меня нет времени, мне некогда; ◆ Odamiy ersang, demagil odamiy anikim, yoʻq xalq gʻamidin gʻami (Навоий) Если ты человек, не считай человеком того, кто не заботится о нуждах народа; ◆ beti yoʻq бесстыдный, наглый; ◆ joni yoʻq 1) неживой; 2) бессильный; ◆ keragi yoʻq не нужно, нет надобности; ◆ mazasi yoʻq 1) невкусный; 2) перен. неважный; бессмысленный; ◆ ishining mazasi yoʻq 1) работа у него неважная; 2) дела у него обстоят неважно; работа у него не идёт; ◆ tobi yoʻq 1) больной, нездоровый; 2) не имеющий желания, охоты (что-л. делать); ◆ tuzi yoʻq несолёный; ◆ foydasi yoʻq бесполезно; ◆ esi yoʻq 1) забывчивый, беспамятный; 2) перен. придурковатый; ◆ yuragi yoʻq боязливый, трусливый; ◆ betga aytganning zahri yoʻq погов. сказанное в глаза (букв. в лицо) не таит в себе яда;◆ soʻraganning aybi yoʻq погов. спрос - не беда; ◆ oʻn yilgacha kim boru, kim yoʻq (букв. через десять лет кто есть, а кого нет) мало ли что произойдёт за десять лет; ◆ yoʻq deyarli (darajada) почти что нет; можно сказать, что нет; borida chora-chora, yoʻgʻida banda bechora погов. (букв. когда есть, то мисками, когда нет, то - «бедняк раб божий») соотв. иногда с припасом, а иногда с квасом; ◆ oʻzingda yoʻq - olamda yoʻq посл. у тебя нет - во всём мире нет (когда что-л. нужно, трудно сразу найти; будь предусмотрителен); ◆ oʻzi yoʻqning koʻzi yoʻq погов. если самого его нет, то и глаз его нет; соотв. без меня меня женили; ◆ ... yoʻq emas нельзя сказать; что не ...; ◆ bizda maqtanchoqlar yoʻq emas нельзя сказать, что у нас нет хвастунов; bor-yoʻgʻi всё, что имеется; всё, что есть;
2 нет (отрицание в противоположность да); u kishilarni koʻrganmidingiz? - Yoʻq, birinchi koʻrishim вы видели этих людей? - Нет, вижу впервые;
3 отсутствующий; не существующий; ◆ yoʻq kishilar отсутствующие люди; ◆ roʻyxatda men yoʻq ekanman меня в списке не оказалось; yoʻgʻimda в моё отсутствие; boridan yoʻgʻi yaxshi лучше, что-бы его (этого) не было; ◆ yoʻqdan bor boʻlmaydi, bor narsa yoʻqolmaydi посл. из ничего ничего не будет, то, что есть, не исчезнет; ◆ yoʻqni yoʻndirib boʻlmas погов. см. ◆ yoʻndirmoq; yoʻq qilmoq уничтожать, ликвидировать, искоренять; ◆ yoʻqqa chiqarmoq сводить на нет;
4 неимущий; бедняк; ◆ bor boricha, yoʻq holicha погов. имущий - по своему достатку, а неимущий - по возможностям;◆ bor boʻlsang koʻrolmaydi, yoʻq boʻlsang berolmaydi посл. ты богат - он тебя ненавидит, ты беден - он тебе не поможет (о завистливом, недобром человеке);
5 в сочетании с формой на -gan образует отрицательную форму прошедшего времени глагола; ◆ koʻrganim yoʻq я не видел; ◆ borganing yoʻq ты не ходил; ты не пошёл; ◆ hech narsa boʻlgani yoʻq ничего не случилось; ◆ yoʻq deganda по крайней мере; ◆ oʻzida yoʻq xursand рад до безумия.