Bam
Bam[2] (forscha: بم) – Eronning Kirmon ustoni Bam shahristoni Markaziy tumanidagi shahar boʻlib, shahriston va tuman markazi sifatida xizmat qiladi.
Bam forscha: بم | |
|---|---|
| Shahar | |
 | |
| 29°05′58″N 58°20′37″E / 29.09944°N 58.34361°E | |
| Mamlakat | Eron |
| Uston | Kirmon ustoni |
| Shahriston | Bam shahristoni |
| Baxsh | Markaziy tumani |
| Markazi balandligi | 1061 m |
| Rasmiy til(lar)i | Fors tili |
| Aholisi (2016) |
127,396[1] |
| Zichligi | auto kishi/km2 |
| Vaqt mintaqasi | UTC+3:30 |
2006-yilgi milliy aholini roʻyxatga olishda uning aholisi 19,572 xonadonda 73,823 kishidan iborat edi[3]. 2011-yilgi aholini roʻyxatga olishda 29 433 ta xonadonda 107 131 kishi bor edi[4]. 2016-yilgi aholini roʻyxatga olish 39 043 xonadonda 127 396 kishini koʻrsatdi[1].
Eronning zamonaviy shahri Bam Bam qal’asini oʻrab turadi. 2003-yilgi zilziladan oldin shaharning rasmiy aholisi soni 43 000 ga yaqin edi[5]. Qal’aning barpo etilgan sanasi va sabablari haqida turli fikrlar mavjud. Iqtisodiy va tijorat nuqtai nazaridan Bam mintaqada juda muhim oʻrinni egallagan va oʻzining toʻqimachilik va kiyim-kechaklari bilan mashhur boʻlgan. Arab sayyohi va geografi Ibn Havqal (943 – 977) "Surat ul-'Ard" ("Yer qiyofasi ") kitobida Bam haqida shunday yozgan:
Tarixi
tahrirArki Bam qadimiy qalʼasi taxminan 2000 yil oldin, Parfiya imperiyasi davridan (miloddan avvalgi 248 – miloddan avvalgi 224) beri mavjud, ammo binolarning aksariyati Safaviylar sulolasi davrida qurilgan[6]. Ushbu qalʼa sayyohlar uchun ajoyib diqqatga sazovor joy boʻlgan va Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taʼlim, fan va madaniyat tashkilotida Jahon merosi obyekti sifatida roʻyxatga olingan. 1722-yilda Mahmud Xotak boshchiligidagi afgʻon bosqini tufayli shahar asosan tashlab ketilgan. Keyinchalik, shaharga asta-sekin aholi qayta oʻrnashgach, sherozlik bosqinchilarining hujumi tufayli u ikkinchi marta tashlab ketilgan. Undan bir muddat armiya kazarmasi sifatida ham foydalanilgan.
Zamonaviy Bam shahri
tahrirZamonaviy Bam shahri asta-sekin qishloq xoʻjaligi va sanoat markazi sifatida rivojlandi va 2003-yilgi zilzilagacha tez oʻsishni boshdan kechirdi. Xususan, shahar oʻzining xurmolari va sitrus mevalari bilan mashhur boʻlib, katta korizlar tarmogʻi yordamida sugʻoriladi.
Eng muhim qishloq xoʻjaligi mahsulotlaridan biri Eron va boshqa mamlakatlarda mashhur boʻlgan Bam Mozafati xurmosidir. Eronning togʻli hududidagi Darbamda har yili nozik va boy taʼmga ega, shirin eritma va ajoyib taʼmga ega Mozafati Bam xurmolari yigʻib olinadi. Unga konservantlar yoki kimyoviy qoʻshimchalar qoʻshilmaydi. Bu sarhil, tabiiy, xom va sifatli mahsulotdir[7].
Shahar turizmdan ham foyda koʻrgan, soʻnggi yillarda qadimiy qalʼaga tashrif buyuruvchilar soni ortib bormoqda.
Zilzila shaharning katta qismini vayron qildi va aholining katta qismini halok qildi. Oʻshandan beri Bam tiklanish bosqichida.
2003-yilgi zilzila
tahrir
2003-yilgi Bam zilzilasi 2003-yil 26-dekabrda 01:56 UTC (Eron standart vaqti bilan 5:26) da Bam va uning atrofidagi Eron janubi-sharqidagi Kirmon ustonida sodir boʻlgan. Zilzila magnitudasi boʻyicha eng koʻp qabul qilingan baho moment magnitudasi shkalasi (Mw) boʻyicha 6,6 ball; AQSh Geologik xizmati tomonidan hisoblangan. Zilzila ayniqsa halokatli boʻlib, qurbonlar soni 26 271 kishini tashkil etdi va bundan tashqari 30 000 kishi jarohat oldi. Zilzila va vayronagarchilik oqibatlarini shahar asosan loy gʻishtdan qurilgan binolardan iborat boʻlgani va ularning koʻpchiligi 1989-yilda Eronda oʻrnatilgan zilzila qoidalariga mos kelmasligi va shahar aholisining aksariyati uyda va uxlab yotganligi bilan yanada kuchaydi.
Zilzila tufayli AQSh va Eron oʻrtasidagi munosabatlar sovuqlashdi. Zilziladan soʻng AQSh Eronga toʻgʻridan-toʻgʻri gumanitar yordam taklif qildi va buning evaziga davlat Atom energiyasi boʻyicha xalqaro agentlik bilan uning yadroviy manfaatlarini koʻproq nazorat qilishni qoʻllab-quvvatlaydigan kelishuvga rioya qilishga vaʼda berdi. Hammasi boʻlib 44 ta davlat yordam operatsiyalariga yordam berish uchun xodimlar yuborilgani va 60 ta davlat yordam va yordam taklif qilgan.
2003-yildan keyingi rivojlanish
tahrir2003-yilgi zilziladan soʻng, Eron hukumati eski shahar bilan bogʻliq muammolarni bartaraf etish uchun aholini nazorat qilish nazariyalari asosida yangi shaharni rejalashtirishni boshladi. Rejani ishlab chiqish kamida olti oy davom etdi va natijada Bam zilzilasidan omon qolganlar tomonidan markaziy hukumat va mahalliy hukumatga nisbatan jiddiy shikoyatlar paydo boʻldi[8]. Shunga qaramay, Tehron hukumati rejalarini davom ettirdi va hozirda shahar qayta qurilmoqda. Qal’a, shuningdek, Madaniyat vazirligi va yapon universitetlarining mutaxassislari yordami bilan qayta qurilmoqda. Zilzila oʻta fojia boʻldi va Bamning shahar sifatida rivojlanishini toʻxtatdi, ayniqsa shahar aholisining yarmiga yaqini halok boʻldi va qolganlarning aksariyati jabrlandi[9]. Zilzila xarajatlari 700 million dollardan 1 milliard dollargacha oshgan.
Bam universitetlari
tahrirBam universiteti
tahrirBam universiteti bakalavriat kurslarini taklif qiluvchi nufuzli akademik muassasadir[10].
Bam tibbiyot fanlari universiteti
tahrirBam tibbiyot universiteti ushbu shahardagi eng muhim universitetlardan biridir[11].
Ozod islomiy universiteti, Bam filiali
tahrirOzod islomiy universiteti Bam filiali, Bamdagi eng nufuzli universitetlardan biri hisoblanadi[12].
Iqlimi
tahrirBam choʻl iqlimiga ega (Köppen iqlim tasnifi BWh) uzoq, issiq yoz va yumshoq, qisqa qish. Oʻrtacha yillik yogʻingarchilik 60 mmga yaqin.
| Bam 1067m (1956–2010) iqlim koʻrsatkichlari | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Oy | Yanvar | Fevral | Mart | Aprel | May | Iyun | Iyul | Avgust | Sentyabr | Oktyabr | Noyabr | Dekabr | Yil |
| Yuqori harorat °C (°F) | 30.0 (86.0) |
33.2 (91.8) |
39.0 (102.2) |
39.6 (103.3) |
44.6 (112.3) |
47.6 (117.7) |
46.8 (116.2) |
47.0 (116.6) |
43.6 (110.5) |
40.0 (104.0) |
34.2 (93.6) |
32.0 (89.6) |
47.6 (117.7) |
| Oʻrtacha yuqori harorat °C (°F) | 16.5 (61.7) |
19.7 (67.5) |
24.7 (76.5) |
30.2 (86.4) |
35.3 (95.5) |
39.2 (102.6) |
39.6 (103.3) |
38.2 (100.8) |
35.4 (95.7) |
30.6 (87.1) |
23.8 (74.8) |
18.4 (65.1) |
29.3 (84.7) |
| Kunlik oʻrtacha harorat °C (°F) | 10.7 (51.3) |
13.6 (56.5) |
18.5 (65.3) |
23.8 (74.8) |
28.8 (83.8) |
32.8 (91.0) |
33.6 (92.5) |
32.0 (89.6) |
28.9 (84.0) |
24.0 (75.2) |
17.5 (63.5) |
12.4 (54.3) |
23.0 (73.4) |
| Oʻrtacha past harorat °C (°F) | 4.8 (40.6) |
7.6 (45.7) |
12.3 (54.1) |
17.4 (63.3) |
22.4 (72.3) |
26.4 (79.5) |
27.6 (81.7) |
25.8 (78.4) |
22.3 (72.1) |
17.4 (63.3) |
11.2 (52.2) |
6.4 (43.5) |
16.8 (62.2) |
| Minimum past harorat °C (°F) | −9.0 (15.8) |
−5.0 (23.0) |
−3.0 (26.6) |
4.0 (39.2) |
9.5 (49.1) |
18.0 (64.4) |
19.0 (66.2) |
15.0 (59.0) |
11.0 (51.8) |
6.0 (42.8) |
−2.0 (28.4) |
−7.0 (19.4) |
−9.0 (15.8) |
| Oʻrtacha yogʻingarchilik sm (dyuym) | 12.0 (0.47) |
8.9 (0.35) |
12.2 (0.48) |
9.7 (0.38) |
5.5 (0.22) |
0.6 (0.02) |
0.9 (0.04) |
0.6 (0.02) |
0.2 (0.01) |
0.9 (0.04) |
2.2 (0.09) |
5.1 (0.20) |
58.8 (2.31) |
| Yogʻingarchilik kuzatiladigan oʻrtacha kunlar (≥ 1.0 mm) | 2.1 | 1.8 | 2.7 | 2.3 | 1.1 | 0.2 | 0.1 | 0.1 | 0.1 | 0.4 | 0.6 | 1.2 | 12.7 |
| Average snowy days | 0.4 | 0.1 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.2 | 0.7 |
| Average relative humidity (%) | 46 | 41 | 36 | 31 | 26 | 21 | 21 | 21 | 22 | 27 | 34 | 42 | 30 |
| Oylik o‘rtacha quyoshli soatlar | 234.1 | 223.8 | 239.5 | 258.3 | 311.2 | 331.4 | 338.4 | 336.8 | 306.6 | 296.8 | 260.4 | 240.2 | 3 377,5 |
| Manba: Eron meteorologiya tashkiloti (rekordlar)[13], (temperaturalar)[14], (yogʻingarchilik)[15] (humidity),[16] (days with precipitation),[17] | |||||||||||||
2007-yil 16-martda 130 km/soat (81 mph) chang bo'roni ogohlantirishsiz Bam shahriga kelib, 3 bolani boʻgʻib qoʻydi, avtohalokatda 2 kishi halok boʻldi va 14 kishi jarohat oldi[20][21].
Manbalar
tahrir- ↑ 1,0 1,1 „Census of the Islamic Republic of Iran, 1395 (2016)“ (fa) (Excel). AMAR. The Statistical Center of Iran. 2020-yil 20-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-dekabr.
- ↑ Bam can be found at GEOnet Nom Serveri, at this link, by opening the Advanced Search box, entering "-3055036" in the "Unique Feature Id" form, and clicking on "Search Database".
- ↑ „Census of the Islamic Republic of Iran, 1385 (2006)“ (fa) (Excel). AMAR. The Statistical Center of Iran. 2011-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 25-sentyabr.
- ↑ „Census of the Islamic Republic of Iran, 1390 (2011)“ (fa) (Excel). Iran Data Portal. The Statistical Center of Iran. Qaraldi: 2022-yil 19-dekabr.
- ↑ Moszynski, P. (2004). "Cold is the main health threat after the Bam earthquake". The BMJ 328 (7431): 66. doi:10.1136/bmj.328.7431.66-a. PMID 14715583. PMC 314070. http://www.bmj.com/cgi/content/extract/328/7431/66-a. Qaraldi: 2007-09-13.Bam]]
- ↑ „Bam Citadel“. irannegintravel.com. Qaraldi: 2022-yil 20-sentyabr.
- ↑ „About Bam Mazafati dates“ (en-US). G.S.S. AlAmir (2018-yil 24-sentyabr). Qaraldi: 2022-yil 23-sentyabr.
- ↑ „Hamshahri Newspaper“. Hamshahrionline.ir. Qaraldi: 2010-yil 21-avgust.
- ↑ „Iran, Iranian, Nuclear, political, Natural, Sports, Cultural, economic, SocialAndOccations news and headlines“. Mehr News Agency. 2012-yil 13-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 21-avgust.
- ↑ YouScholars. „Bam University profile and admissions information in Iran“ (en-US). YouScholars, Inc. (2022-yil 15-iyun). Qaraldi: 2022-yil 16-sentyabr.[sayt ishlamaydi]
- ↑ „دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی بم“. mubam.ac.ir. Qaraldi: 2022-yil 16-sentyabr.[sayt ishlamaydi]
- ↑ „Islamic Azad University of Bam“.
- ↑ *„Highest record temperature in Bam by Month 1956–2010“. Iran Meteorological Organization. 2018-yil 25-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 8-aprel.
- „Lowest record temperature in Bam by Month 1956–2010“. Iran Meteorological Organization. 2018-yil 25-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 8-aprel.
- „40854: Bam (Iran)“. ogimet.com. OGIMET (2021-yil 28-mart). Qaraldi: 2021-yil 28-mart.
- ↑ *„Average Maximum temperature in Bam by Month 1956–2010“. Iran Meteorological Organization. 2016-yil 10-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 8-aprel.
- „Average Mean Daily temperature in Bam by Month 1951–2010“. Iran Meteorological Organization. 2018-yil 25-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 8-aprel.
- „Average Minimum temperature in Bam by Month 1956–2010“. Iran Meteorological Organization. 2016-yil 10-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 8-aprel.
- ↑ „Monthly Total Precipitation in Bam by Month 1956–2010“. Iran Meteorological Organization. 2018-yil 25-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 8-aprel.
- ↑ „Average relative humidity in Bam by Month 1956–2010“. Iran Meteorological Organization. 2016-yil 10-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 8-aprel.
- ↑ „No. Of days with precipitation equal to or greater than 1 mm in Bam by Month 1956–2010“. Iran Meteorological Organization. 2016-yil 10-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 8-aprel.
- ↑ „No. Of days with snow in Bam by Month 1956–2010“. Iran Meteorological Organization. 2016-yil 10-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 8-aprel.
- ↑ „Monthly total sunshine hours in Bam by Month 1956–2010“. Iran Meteorological Organization. 2016-yil 10-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 8-aprel.
- ↑ „5 Killed in Bam Sandstorm“. Irib Persian News Page through The Internet Archive. 2007-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 26-yanvar.
- ↑ „40854: Bam (Iran)“. ogimet.com. OGIMET (2022-yil 2-iyul). Qaraldi: 2022-yil 3-iyul.
Havolalar
tahrir
- Sayyohlik maskani sifatida Bamdagi sayohat jurnali hikoyasi
- Gazeta maqolasi: „Bam – yoʻqolgan goʻzallik“
- BBC hikoyasi: „Bam: Eron merosining javohiri“
- World-Gazetteer.com saytidan aholi soni
- Raqamli ipak yoʻllari loyihasi – Bam qal’asi. Rasmlar va filmlar
- Asghar Riahi tomonidan Bamga va orqaga
2003-yilgi zilzila
tahrir- BBC xabari
- CNN xabari
- CNN qutqaruv harakatlari haqida xabar berdi
- IRINNews.org „Bamda uch oydan keyin maxsus“
- IRINNews.org „Tehron Bamdagi zilzila qurbonlari sonini pasaytirdi“
- ICOMOS merosi xavf ostida 2004/2005: Bam zilzilasi
- YuNESKOning Jahon merosi xavf ostida 2004 – Eron: Bamda umid chaqnashlari
Zilzilani qayta tiklash
tahrir- Zilziladan vayron boʻlgan Bamda qayta tiklash ishlari ikki yil davom etmoqda (Wayback Machine saytida 2012-08-05 sanasida arxivlangan)
- Bam: Besh yil oʻtib, (Wayback Machine saytida 2012-10-30 sanasida arxivlangan)
- Arki Bam – BAM qal’asi – hujjatli film:
- Arg e Bam hujjatli filmi – BAM qal’asi