Kaputsin
Kaputsin yoki oq yelkali kaputsin(lotincha: Cebus capucinus) — Markaziy va Janubiy Amerikada yashovchi zanjirli maymunlar oilasiga mansub primatlar turi.
| Kapitsin | |
|---|---|
 | |
Ilmiy tasniflash | |
| Olam: | Hayvonlar |
| Sinf: | Sut emizuvchilar |
| Turkum: | Primatlar |
| Oila: | Maymunlar |
| Urugʻ: | Kaputsin |
| Xalqaro ilmiy nomi | |
| Cebus capucinus Linnaeus, 1758 | |
| Kichik turlari | |
| |
| Areal | |
 | |
Tavsif
tahrirkapeutsinlar moynasi asosan qora rangga ega boʻladi[1]. Yuzi pushti yoki och bugʻdoyrang, baʼzida koʻzlarining ustida toʻq belgilar mavjud [1] [2][3] . Dumi uzun, ushlashga moslashgan [4] boʻlib uning uchi kal boʻladi.
Voyaga etgan kaputsinlar uzunligi 33 dan 45 sm gacha, vazni 3,9 kg gacha [1][5] . Dumining uzunligi 55 sm gacha boʻlishi mumkin[1] [5]. Erkaklar ayollarga qaraganda oʻrtacha 27 % kattaroq boʻlishadi[6] .
Yoyilishi
tahrirPanama, Kolumbiya va Ekvadorda uchraydi. Ular har xil turdagi oʻrmonlarda, jumladan, ikkilamchi oʻrmonlarda, doim yashil va bargli oʻrmonlarda, quruq va yomgʻirli oʻrmonlarda, mangrovlarda yashaydilar [7] .
Hayot tarzi
tahrirKapitsinlar kunduzi faol, umrining asosiy qismini daraxtlarda oʻtqizadi[1] . Biroq, ular boshqa koʻplab yangi dunyo maymunlariga qaraganda tez-tez erga tushib turadilar[8]. Ular asosan toʻrt oyoq ustida harakatlanishadi[9]. Kaputsinlar 40 ta maymundan iboran boʻlgan toʻdalarda yashashadi[10], guruhdagi erkaklar sonining urgʻochi soniga nisbati oʻrtacha 70 % ni tashkil qiladi[10]. Istisno taraqasida, urgʻochilar butun umrini qarindoshlari yonida oʻtkazadilar[10] [11][12].
Oziqlanishi
tahrirKapuchinlar hamma narsani yeydigan hayvonlardir. Ratsionning asosini mevalar va hasharotlar tashkil qiladi[13][14]. Meva ratsiondagi 50 % dan 67 % gacha[13] [15] tashkil qiladi. Oʻsimlik ozuqasidan gullar, oʻsimlik nihollari, yosh barglar, urugʻlarni ham isteʼmol qiladi [13] [16] . Hasharotlardan qoʻngʻiz lichinkalari, shillaqurtlar, chumolilar va ularning lichinkalari, shuningdek, arilarni[13] afzal koʻradilar. Qushlar, qush tuxumlari, qurbaqalar, kaltakesaklar kabi mayda umurtqali hayvonlarni ham ovlaydi. Olmaxonlarni va toʻtiqushlarni ovlash holatlari ham kuzatilgan[17] .
Nasilchilik
tahrirErkak bir necha urgʻochi bilan juftlashishi mumkin[14][18]. Ayol ham bir nechta erkaklar bilan juftlashishi mumkin boʻlsa-da, dominant erkakning juftlashish ehtimoli yuqoriroq[18] [19].
Juftlanish taxminan 2 daqiqa davom etadi. Homiladorlik besh oydan olti oygacha davom mumkin[14]. Odatda homla bitta, lekin egizaklar ham uchaydi. Koʻpincha tugʻilish dekabrdan aprelgacha boʻlgan quruq mavsumda sodir boʻladi[5][14] . Ona yangi tugʻilgan chaqaloqni olti haftalikgacha orqasida koʻtarib yuradi[14]. Besh haftalik yoshga etganida, bola qisqa vaqt ichida onadan ajralib turishi mumkin va uch oyga qadar bola mustaqil ravishda harakat qila oladi. Bolalar 6-12 oygacha ona suti bilan oziqlanadi[14]. Erkak ham, urgʻochi ham nasl tarbiyasida ishtirok etadi[12][14] .
Boshqa kaputsinlar singari, bu primatlar nisbatan sekinroq voyaga yetadi. Balogʻat yoshi uch yoshda sodir boʻladi[7]. Biroq, oʻrtacha, urgʻochilar faqat etti yoshida nasil beradilar[6]. Erkaklar faqat oʻn yoshira reproduktiv hisoblanadi[6] . Bunday oʻlchamdagi primatning umr koʻrish davomiyligi etarlicha uzoq va asirlikda 54 yil davom etishi mumkin[6] .
Kichik turlari
tahrirIUCN Qizil roʻyxati ikkita kichik turni oʻz ichiga olgan:
- Cebus capucinus capucinus — Janubiy Amerika qitʼasi, Panamaning sharqiy qismi;
- Cebus capucinus curtus — Gorgon oroli.
Ilgari oddiy kapuchinning kichik turi hisoblangan Sebus taqlidchisi 2012 yilda alohida tur sifatida ajratilgan. Boubli et al. (2012) C. capucinus va C. imitator shoxlari taxminan 2 millon yil aval ajralganligini koʻrsatdi.
Adabiyotlar
tahrir- Thomas Geissmann: Vergleichende Primatologie. Springer-Verlag, Berlin va 2003 yil, ISBN 3-540-43645-6 .
Manbalar
tahrir- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Emmons, L.. Neotropical Rainforest Mammals A Field Guide, Second, University of Chicago Press, 1997 — 130—131-bet. ISBN 0-226-20721-8.
- ↑ Luedtke, Karen. Jungle Living: A look at life and social behavior of man and monkey in Central American, 2012 — 40—45-bet. ISBN 0-9832448-2-0.
- ↑ Luedtke, K.. Jungle Living: A look at life and social behavior of man and monkey in central america, 2012 — 45-bet. ISBN 0-9832448-2-0.
- ↑ „Medical Dictionary Capuchin Monkey“. Farlex Inc.. 2011-yil 15-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 1-sentyabr.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Rowe, N.. The Pictorial Guide to the Living Primates. Pogonias Press, 1996 — 95-bet. ISBN 0-9648825-0-7.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Jack, K. „The Cebines“, . Primates in Perspective. Oxford University Press, 2007 — 107—120-bet. ISBN 978-0-19-517133-4.
- ↑ 7,0 7,1 Henderson, C.. Field Guide to the Wildlife of Costa Rica. University of Texas Press, 2000 — 454—455-bet. ISBN 0-292-73459-X.
- ↑ Primate Ethology. Andoza:Нп3, 2005 — 237—238-bet. ISBN 0-202-30826-X.
- ↑ Bezanson, L. „Ontogenetic Influences on Positional Behavior in Cebus and Alouatta“, . New Perspectives in the Study of Mesoamerican Primates. New York: Springer, 2006 — 333—344-bet. ISBN 0-387-25854-X.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Fragaszy, D., Visalberghi, E. & Fedigan, L. „Life History and Demography“, . The Complete Capuchin. Cambridge University Press, 2004 — 74—79-bet.
- ↑ Jack, K. & Fedigan, L. Female dispersal in a female-philopatric species, Cebus capucinus. — 2009.
- ↑ 12,0 12,1 Perry, S.; Manson, J.. Manipulative Monkeys: The Capuchins of Lomas Barbudal. Cambridge, MA: Harvard University Press, 2008 — 118, 145—154, 169—214, 229—241-bet. ISBN 978-0-674-02664-3.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 Wainwright, M.. The Natural History of Costa Rican Mammals. Zona Tropical, 2002 — 135—139-bet. ISBN 0-9705678-1-2.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 14,5 14,6 Defler, T.. Primates of Colombia. Bogotá, D.C., Colombia: Conservation International, 2004 — 227—235-bet. ISBN 1-881173-83-6.
- ↑ Fragaszy, D., Visalberghi, E., & Fedigan, L. „Behavioral Ecology“, . The Complete Capuchin. Cambridge University Press, 2004 — 43—47-bet. ISBN 0-521-66768-2.
- ↑ MacKinnon, K. „Food Choice by Juevenile Capuchin Monkeys“, . New Perspectives in the Study of Mesoamerican Primates. New York: Springer, 2006 — 354—360-bet. ISBN 0-387-25854-X.
- ↑ Perry S. Rose L. (1994). Begging and transfer of coati meat by white-faced capuchin monkeys, Cebus capucinus . Primates 35 (4): 409—415
- ↑ 18,0 18,1 Jack, K. & Fedigan, L. „Dominance and Reproductive Success in Wild White-Faced Capuchins“, . New Perspectives in the Study of Mesoamerican Primates. New York: Springer, 2006 — 367—382-bet. ISBN 0-387-25854-X.
- ↑ Carnegie, S., Fedigan, L. & Ziegler, T. „Post-conceptive Mating in White-Faced Capuchins“, . New Perspectives in the Study of Mesoamerican Primates. New York: Springer, 2006 — 387—405-bet. ISBN 0-387-25854-X.