Matsuyama

Matsuyama (yaponcha: 松山市 Matsuyama-si, yaponcha: [matsɯꜜjama]) Yaponiyadagi Sikoku orolidagi Ehime prefekturasining markaziy va ayni paytda Sikokuning eng yirik shahri hisoblanadi. 2022-yil 1-sentyabr holatiga koʻra, shaharda 243 541 ta xonadonda 505 948 kishi va aholi zichligi km ga 1200 kishidan toʻgʻri keladi. Shaharning umumiy maydoni 429.35 kilometr kvadrat.

Matsuyama 松山市
Maxsus shahar
Bayroq Gerb
33°50′21.0″N 132°45′56.3″E
Mamlakat	Yaponiya
Hudud	Sikoku
Prefektura	Ehime prefekturasi
Hukumat
• Mer	Katsuhito Nosi (2010-yil dekabr oyidan beri)
Maydon	429.35 km2 (165.77 kv mi)
Aholisi  (2022-yil 1-oktyabr)	505,948 kishi
Matsuyama

Matsuyama shahar hokimiyati binosi

Ehime prefekturasi markaziy binosi

Matsuyama qal’asidan shaharning panoramik koʻrinishi

Geografiyasi

Matsuyama Ehime prefekturasi markazida joylashgan boʻlib, shimolda Seto ichki dengiziga, shimoli-sharqda Takanava yarim orolining togʻlariga va janubda Sikoku togʻlarining davomi boʻlgan Saragamin togʻ tizmasiga ulangan. Dogo tekisligining shimoli-sharqiy qismida joylashgan. Shahar shuningdek, Seto ichki dengizidagi 29 oroldan iborat arxipelag boʻlgan Kutsuna orollarini ham oʻz ichiga oladi.

Qoʻshni munitsipalitetlar

Ehime prefekturasi

• Toon
• Imabari
• Tobe
• Masaki
• Kumakogen

Iqlimi

Matsuyamada nam subtropik iqlim shakllangan, yozi issiq va qishi salqin. Yogʻingarchilik yil davomida sezilarli darajada, apreldan iyulgacha, shuningdek sentyabrda kuchliroq boʻladi.

Demografiyasi

Yaponiya aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Matsuyama aholisi 1940-yillardan beri doimiy ravishda oʻsib bormoqda.

Aholining oʻsishi

Yil	Aholi	±%
1920	181 496	—
1930	208 446	+14.8%
1940	205 939	−1.2%
1950	265 678	+29.0%
1960	307 372	+15.7%
1970	362 998	+18.1%
1980	442 147	+21.8%
1990	480 854	+8.8%
2000	508 266	+5.7%
2010	517 088	+1.7%
2020	511 192	−1.1%

Tarixi

Uvadzima hududi qadimgi Iyo provinsiyasining bir qismi boʻlgan. Dogo Onsen Asuka davrida mashhur boʻlgan va 596-yilda bu yerga Sotoku Taisi tashrif buyurgan. Bu voqea "Gendzi hikoyasi" da ham tasvirlangan. Kono Michinobu Genpey urushi paytida Minamoto no Yoritomoni Heyke klaniga qarshi qoʻllab-quvvatlab, Iyo viloyatining syugosi lavozimiga koʻtarilgan. Muromachi davrida klan Dogo Onsen yaqinidagi Yudzuki qal’asida oʻz tayanchini yaratgan va hududni Honsyu va Kyusyu bilan bogʻlash uchun gʻarbdagi Mitsuhama portini rivojlantirgan. Toyotomi Hideyosi Sikokuga bostirib kirishi paytida hududni bosib olgan va keyinchalik bu hududni Tokugava syogunligi hukmronligi ostidagi Iyo-Matsuyama domenining bir qismiga aylantrilgan. Matsuyama qal’asi atrofida zamonaviy shaharning oʻzagi shakllangan. Shahar 1889-yil 15-dekabrda zamonaviy munitsipalitet tizimining tuzilishi bilan tashkil etilgan. Shahar 1945-yil 26-iyulda Ikkinchi jahon urushining soʻnggi bosqichida bombardimon qilingan, 251 tinch aholi halok boʻlib, shahar hududining 55% dan ortigʻi vayron boʻlgan.

XX asrda turli xil birlashtiruvlar davrida Matsuyamaga qoʻshni Dogo, Mitsuhama va boshqa shaharchalar qoʻshilgan. 2018-yil 1-oktyabrda Matsuyamaga Hodzo shahri va Nakadzima shaharlari (sobiq Onsen tumanida) qoʻshilgan.

Hukumati

Matsuyama toʻgʻridan-toʻgʻri saylanadigan mer va 42 aʼzodan iborat bir palatali shahar kengashiga ega boʻlgan mer-kengash shakliga ega. Matsuyama Kumakogen bilan birgalikda Ehime prefekturasi assambleyasiga 16 aʼzoni qoʻshadi. Milliy siyosat nuqtai nazaridan, shahar Yaponiya dietasi quyi palatasining Ehime 1-okrugi va Ehime 2-okruglari oʻrtasida boʻlingan.

Iqtisodiyoti

Matsuyama yirik mintaqaviy savdo markazidir. Asosiy tarmoqlar mandarin apelsin yetishtiriladigan qishloq xoʻjaligi, Dogo Onsen va Matsuyama qal’asi atrofida joylashgan turizm va kimyoviy tolalarga asoslangan ishlab chiqarish sohalaridir. Sohil boʻylab aeroportlar va bandargohlar yaqinida sanoat hududlari tarqalgan, jumladan Teydzin guruhining eng yirik ishlab chiqarish bazasi, Miura (qozon ishlab chiqaruvchi), Iseki (traktor va dvigatel uskunalari), Hatada Ichiroku (yapon qandolat mahsulotlari), Poem, Pomning oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash boʻlimi (Ehime Drink Company) va chakana savdo kompaniyalari Fuji va Daiki kabi korxonalarning shtab-kvartirasi Matsuyamada joylashgan.

Taʼlimi

Universitet va kollejlari

• Ehime universiteti
• Matsuyama oʻsmirlar kolleji
• Matsuyama universiteti
• Matsuyama Sinonome kolleji
• Muqaddas Ketrin universiteti

Boshlangʻich va oʻrta taʼlim

Matsuyamada shahar hukumati tomonidan boshqariladigan 62 ta davlat boshlangʻich maktabi va 31 ta davlat oʻrta maktabi mavjud. Shaharda Ehime prefekturasi taʼlim kengashi tomonidan boshqariladigan ettita davlat oliy maktabi, jumladan Ehime prefekturasi Matsuyama markaziy oliy maktabi va Ehime prefekturasi Matsuyama Higasi oliy maktabi va Ehime universiteti tomonidan boshqariladigan ikkita milliy oliy maktab mavjud. Ikkita xususiy birlashtirilgan oʻrta/oliy maktab va 11 xususiy oliy maktab mavjud. Prefekturada nogironlar uchun ikkita maxsus taʼlim maktabi ham mavjud.

Xalqaro maktablar

Matsuyamada bitta koreys maktabi (Chosen gakko), Sikoku koreys boshlang'ich va o'smirlar oliy maktabi (yaponcha: 四国朝鮮初中級学校)

Transporti

Aeroportlari

Matsuyama aeroporti (MYJ)

• Matsuyama aeroporti, Tokio, Seul, Shanxay va boshqa turli shaharlarga parvozlar amalga oshiradi.

Temir yoʻllari

Sikoku temir yoʻl kompaniyasi – Yosan liniyasi

• Asanami – Oura – Iyo-Hyodzyo – Yanagihara – Avai – Koyodai – Horie – Iyo-Vake – Mitsuhama – Matsuyama – Ichitsubo

Iyotetsu – Takahama liniyasi

• Takahama – Baisindzi – Minatoyama – Mitsu – Yamanisi – Nisi-Kinuyama – Kinuyama – Komachi – Otemachi – Matsuyama

Iyotetsu – Yokogavara liniyasi

• Matsuyama – Ishitegava Park – Iyo-Tachibana – Fukuondzi – Kita-Kume – Kume – Takanoko – Hirai – Umenomoto

Iyotetsu – Gunchu liniyasi

• Matsuyama – Dobasi – Doida – Yogo – Kamata

Tramvaylari

Iyo temiryoʻllari, shuningdek, shahar jamoat transportining asosiy turlaridan boʻlmish tramvay va avtobuslar tizimidan foydalanadi. Matsuyama – 1887-yildan beri doimiy ravishda ishlaydigan asl tramvay tizimini yoʻqotmagan bir nechta Yaponiya shaharlaridan biri.

• Dzohoku liniyasi : Komachi — Heyvadori 1
• Dzonan liniyasi : Dogo Onsen — Nisi-Horibata, Kamiichiman — Heyvadori 1
• Honmachi liniyasi : Nisi-Horibata — Hommachi 6
• Otemachi liniyasi : Nisi-Horibata — JR Matsuyama stansiyasi — Komachi
• Hanazono liniyasi : Matsuyama shahar stantsiyasi — Minami-Horibata

Magistral yoʻllari

• Matsuyama avtomagistrali

Portlari

• Matsuyama porti, Hirosimaga parom qatnovi va Kobe, Kokurakita-ku, Kitakyusu va boshqa bir qancha yoʻnalishlarga muntazam tungi paromlar mavjud. Bundan tashqari, Xirosima va boshqa bir nechta yoʻnalishlar oʻrtasida gidrofoil xizmati mavjud.

Qardosh shaharlar

Matsuyama uchta shahar bilanbirodarlashgan, Sister Cities International tomonidan belgilangan:

• Sacramento, California, AQSh
• Freiburg, Baden-Württemberg, Germaniya
• Pyeongtaek, Gyeonggi, Janubiy Koreya
• Tayvan Taypey, Tayvan, 2016-yildan beri

Diqqatga sazovor joylari

Dogo Onsen Honkan

Dogo stansiyasidagi Botchan Ressha, Matsuyama

Sporti

Shahar J. ligasida oʻzining mahalliy klubi Ehime FC bilan ishtirok etadi. Shuningdek, beysbolda Shikoku Island League Plus jamoasi ishtirok etadi.

Taniqli shaxslari

• Kenta Abe, beysbolchi
• Akiyama Saneyuki, Yaponiya Imperator dengiz flotining admirali
• Akiyama Yosifuru, Yaponiya imperatorlik armiyasining generali
• Kotomi Aoki, manga rassomi
• Ryo Aono, snoubordchi
• Sidney Gulik, missioner
• Harada Sanosuke, Sinsengumi 10-boʻlinma kapitani
• Tomoko Honda, diktor
• Ippen, buddist voiz
• Juzo Itami, rejissyor
• Mansaku Itami, rejissyor
• Masaru Kageura, beysbolchi
• Kato Yosiaki, Daimyo
• Kurita Chodo, hayku shoiri
• Chiaki Kusuhara, plyaj voleybolchisi
• Loveli, model va televizion shaxs
• Kanako Murata, professional aralash yakkakurash ustasi
• Alan Sirahama, ijrochi, aktyor va DJ
• Masaoka Shiki, shoir
• Hideki Matsuyama, golfchi
• Yoko Matsuyama, aktrisa
• Yasuyuki Muneta, dzyudochi
• Riki Nakaya, dzyudochi
• Kenzaburo Oe, yozuvchi
• Nataniel Rodzen, violonchelchi
• Mika Saiki, plyaj voleybolchisi
• Kosiro Shimada, figurali uchuvchi
• Hisui Sugiura, grafik dizayner
• Kyosi Takahama, shoir

8Makoto Tamada, mototsikl poygachisi

• Tadao Tannaka, matematik
• Taneda Santoka, hayku shoiri
• Tosiro Tomochika, futbolchi va siyosatchi
• Reiko Tosa, sportchi
• Tetsu Yano, yozuvchi

Havolalar

• Matsuyama shahrining rasmiy veb-sayti (yaponcha)
• Matsuyama shahrining rasmiy veb-sayti (English)
• Sophia Club (Wayback Machine saytida 2021-06-03 sanasida arxivlangan)
• Matsuyama deklaratsiyasi
• Shahar meri Nakamura tomonidan CityMayors.com shahar profili