Opal

Opal (sanskritcha upal — qimmatbaho tosh) — tarkibida suv saqlaydigan kolloidli kremniy oksididan iborat mineral, globulyar (sharcha) tuzilishga ega. SiO2nH2O. Kremnezyomning globulalari, asosan, 150—400 nm oʻlchovli, baʼzan kattaroq. Aksariyat O.da 2—14% suv mavjud. Odatda, rangeiz, tarkibidagi aralashmalarga koʻra, oq, sariq, qoʻngʻir va boshqa xillari boʻladi. Qattiqligi 5—6,5, zichligi 1900–2300 kg/m3. Globulyar tuzilishi bilan opalessensiya (nurni tarqatish) xossasi bogʻliq. Asli O. kristallik panjarasida globullar toʻgʻri joylashganligi uchun nur difraksiyasi natijasida rang-barang nur tarqatadi. Tarqaladigan nurlarning rangi globulalarning diametriga bogʻliq (d=150—200 nm boʻlsa rangi binafsha, 400 nm gacha — yashil, kattaroq boʻlsa — kizil). Asl O.ning rangiga karab turlarga ajratiladi: oq, qora, arlekin, olovrang, jirazol. Tabiatda O.ning oddiy turlari koʻproq uchraydi (oniks, opalli kaxalong, prazopal, gidrofan, gialit va boshqalar). O. issiq vulkanogen suvlardagi kremnezyom choʻkindilari va nurash zonasida suv taʼsiridan silikat qatlamlar hamda karbonat kislotaning ajralishida kristallanish natijasida hosil boʻladi. O.ning katta uyumlari dengiz havzalari chekkalarida opoka, trepel va diatomit qatlamlarini hosil qiladi. Uchlamchi davr yotqiziklarida koʻp uchraydi. Rangli O. bezak toshi sifatida ham ishlatiladi. Asl O. — qimmatbaho tosh. Avstraliya, Chexiya, Meksika, Ukraina, Qozogʻiston va boshqa joylarda O.ning endogen konlari topilgan. Rossiyada 70-yillardan asl O.ni sintez qilish yoʻlga qoʻyilgan.