Patrick Modiano

Jean Patrick Modiano (fransuzcha: [ʒɑ̃ patʁik mɔdjano]; 1945-yil 30-iyulda tugʻilgan), Patrick Modiano ismi bilan tanilgan fransuz yozuvchisi va 2014-yilgi adabiyot boʻyicha Nobel mukofoti laureati. U avtobiografiya va tarixiy fantastika uygʻunligida ijod qiluvchi taniqli yozuvchi hisoblanadi.

Patrick Modiano
Tavalludi	Jean Patrick Modiano 30-iyul 1945-yil (1945-07-30) Boulogne-Billancourt, Fransiya
Ijod qilgan tillari	Fransuz
Fuqaroligi	Fransiya
Faoliyat turi	Yozuvchi
Janr	Novella
Mukofotlari	Grand Prix du roman de l'Académie française (1972) Prix Goncourt (1978) Prix mondial Cino Del Duca (2010) Avstriya davlat Yevropa adabiyoti mukofoti (2012) Adabiyot boʻyicha Nobel mukofoti (2014)

40 dan ortiq kitoblarida Modiano Fransiyadagi Ikkinchi Jahon urushidagi insoniy tajribaga boʻlgan hayratidan shaxsiy va jamoaviy oʻziga xosliklar, javobgarliklar, sadoqat, xotira va yoʻqotishlarni oʻrganish uchun foydalangan. Oʻtmishga boʻlgan qiziqishi tufayli uni baʼzan Marcel Proust bilan qiyoslashardi. Modianoning asarlari 30 dan ortiq tillarga tarjima qilingan boʻlib, ular Fransiya va uning atrofida ijobiy kutib olingan. Biroq, Nobel mukofotiga sazovor boʻlgunga qadar uning koʻp romanlari hali ingliz tiliga tarjima qilinmagan edi.

Modiano avvalroq Yevropa adabiyoti boʻyicha 2012-yilda Avstriya davlat mukofoti, umr boʻyi erishgan yutuqlari uchun Institut de France tomonidan 2010-yilgi Cino Del Duka mukofoti, 1978-yilgi Prix Goncourt for Rue des boutiques obscures va 1972-yilgi Gran-Pri du romanisemie mukofotlari sovrindori boʻlgan.

Yoshlik davri va shaxsiy hayot

Jean Patrick Modiano 1945-yil 30-iyulda Parijning gʻarbiy chekkasida joylashgan Boulogne-Billancourt kommunasida tugʻilgan. Otasi Albert Modiano (1912—1977, Parijda tugʻilgan) asli italyan yahudiylaridan edi; ota tomondan uning nasli Gretsiyaning Saloniki shahridagi taniqli Modiano italyan-yahudiy oilasiga borib taqaladi. Uning onasi Louisa Colpeyn (1918—2015) Belgiyalik (Flamand) aktrisa edi. Modianoning ota-onasi Ikkinchi Jahon urushi paytida bosib olingan Parijda shahrida uchrashishdi va munosabatlarini deyarli yashirincha tarzda boshladilar (ular Patrick tugʻilganidan keyin ajrashishgan). Uning otasi Yellow Badge (sariq nishonni) taqishdan bosh tortgan va Parij yahudiylari fashistlarning konslagerlariga deportatsiya qilish uchun yigʻilganida ularga qoʻshilmagan. U 1942-yil fevral oyida qoʻlga olingan va doʻstining aralashuvidan soʻng deportatsiya qilinmay qolgan. Urush yillarida Albert qora bozorda biznes bilan shugʻullangan va oʻzini fransuz Gestapo yordamchilari guruhi Carlingue bilan aloqa oʻrnatgandek tutgan. Albert Modiano 1977-yilda vafot etgunigacha oʻgʻliga bu davr haqida hech qachon ochiq gapirmagan.

Patrik Modianoning bolaligi oʻziga xos muhitda oʻtdi. U dastlab onasi va buvisining tarbiyasini olib, flamand tilini birinchi til sifatida oʻrgangan. Otasining yoʻqligi va onasining doim gastrol safarlarida yurishi sababli u ukasi Rudyga juda bogʻlanib qolgan edi. Ammo, Rudy ham 9 yoshida toʻsatdan kasallikdan vafot etgan. (Patrick Modiano 1967-yildan 1982-yilgacha yozilgan asarlarini ukasiga bagʻishlagan). Modiano oʻzining mashhur „Un Pedigree“ (2005) memuarida ushbu fojiali davrni eslab, shunday deydi: „Men avtobiografik asar yozolmadim, shuning uchun men bu asarni „pedigree“ (avlod) deb atadim: Bu kitob men hayotda nimalar qilganim haqida emas, koʻproq boshqalarning, xususan, ota-onamning bu hayotda qilganlari haqida yozilgan“.

Bolaligida Modiano Jouy-en-Josas shahridagi Ecole du Montcel boshlangʻich maktabida, Haute-Savoyadagi Saint-Jozef de Thônes kollejida, keyin esa Parijdagi Henri-IV litseyida oʻqigan. Henri-IVda oʻqish davrida u onasining doʻsti boʻlgan yozuvchi Raymond Queneaudan geometriya saboqlarini oldi. 1964-yilda esa Annecy shahrida bakalavr darajasini oldi. U otasining talabi bilan oʻz xohishiga qarshi ravishda hypokhagne kursiga yozildi. Biroq, tez orada darslarga borishni toʻxtatdi. 1965-yilda u harbiy xizmatga borishni kechiktirish uchun Sorbonna universitetiga oʻqishga kirdi, ammo hech qanday ilmiy darajaga ega boʻlmadi.

Nikoh va oila

1970-yilda Modiano Dominique Zehrfussga uylandi. 2003-yilda Elle nashriga bergan intervyusida ayol shunday degan edi: „Menda nikoh kunimiz bilan bogʻliq dahshatli xotira bor. Oʻsha kuni yomgʻir yogʻdi. Bu chinakamiga dahshatli tushga oʻxshardi. Bizning guvohlarimiz Patrickga oʻsmirlik davridan beri ustozlik qilgan Queneau va otamning doʻsti Malraux edi. Ular birdan Dubuffet haqida bahslasha boshlashdi, shu payt biz oʻzimizni xuddi tennis oʻyinini tomosha qilayotgandek his qildik! Agar shu joyini suratga olib qoʻyganimizda juda kulgili boʻlardi, lekin kamerasi bor boʻlgan yagona odam plyonka olib kelishni unutib qoʻygan edi. Toʻydan faqat bitta — soyabon ostida orqa tarafdan tushgan rasmimiz bor xolos“. Ularning Zina (1974) va Marie (1978) ismli ikki qizlari bor.

Yozuvchilik faoliyati

Uning Zazie dans le métro muallifi Queneau bilan uchrashuvi juda muhim oʻrin tutgan edi. Aynan Queneau Modianoni adabiy dunyoga tanishtirdi va unga oʻzining boʻlajak noshiri Éditions Gallimard tomonidan uyushtirilgan kokteyl kechasida qatnashish imkoniyatini berdi. 1968-yilda 22 yoshida Modiano oʻzining urush davrida yahudiylar ichidan chiqqan xoin haqida yozilgan birinchi kitobining ilk qoʻlyozmasini Queneauga oʻqib bergach, uni „La Place de l’Etoile“ nomi bilan nashr qildi. Roman Modianoning otasiga shunchalik yoqmadiki, u kitobning barcha mavjud nusxalarini hech kim oʻqimasidan avval sotib olishga harakat qildi. Avvalroq (1959) Londonda qolib ketgan Modiano otasiga qoʻngʻiroq qilib, ozgina moliyaviy yordam soʻragan, ammo otasi unga rad javobini bergan edi. Yana bir gal (1965) onasi Patrickni farzand uchun nafaqa pulini talab qilish uchun otasining uyiga yuborgan va bunga javoban otaning sevgilisi politsiya chaqirgan edi. Fénéon mukofoti va Rojer Nimier mukofotiga sazovor boʻlgan birinchi romanidan Modiano „oʻtmishning notoʻgʻri talqin qilinishi, yoʻq boʻlib ketish xavfi, axloqiy chegaralarning xiralashishi, qalb tubidagi qorongʻuliklar“ haqida yozgan.

2010-yilda nashr etilgan La Place de l'Étoile asarining nemis tiliga tarjimasi orqali yozuvchi Südwestrundfunk radiostantsiyasining Preis der SWR-Bestenliste sovrinini qoʻlga kiritdi, bu kitobni Xolokostga bagʻishlangan yirik asar sifatida olqishladi. „La Place de l’Etoile“ 2015-yil avgust oyida Modianoning urush davridagi boshqa ikkita romani bilan birga "The Occupation Trilogy" (Ishgʻol trilogiyasi) nomi ostida ingliz tilida nashr etilgan.

1973-yilda Modiano „Lakombe, Lucien“ filmining ssenariysini yozdi, film Louis Malle bilan hamkorlikda tasvirga olingan; asar voqealari French Resistenance tomonidan rad etilganidan keyin fashitik Milice safiga qoʻshilgan bola haqida hikoya qiladi. Film bosh qahramonning siyosiy harakatlarida adolat aks ettirilmaganligi katta bahs-munozaralarga sabab boʻldi.

Modiano barcha romanlarida oʻzlikni anglash va oʻtmish izlari orqali mavjudlik dalillarini kuzatishga harakat qiladi. Ishgʻol davrining notinch va sharmandali davri — otasining goʻyoki shubhali ishlar bilan shugʻullangan vaqti — Modianoning barcha asarlarida qisman aks ettirilib ketilgan. „Har bir romandan keyin menda oʻtmishni tozalagandek taassurot paydo boʻladi“, deydi u. „Ammo men oʻzimning bir qismim boʻlgan mayda tafsilotlarga baribir yana qaytishimni bilaman. Nima boʻlganda ham, hammamizning tugʻilgan joyimiz va vaqtimizga qarab kimligimiz maʼlum boʻladi“. U doimiy ravishda Parij shahri haqida yozadi, uning koʻchalari, odatlari va odamlari evolyutsiyasini tasvirlaydi.

Modianoning barcha asarlari uning „maniya“ joyidan yozilgan. Rue des Boutiques obscures kitobida (ingliz tilida „Missing Person“ nomi bilan nashr etilgan) bosh qahramon amneziyadan aziyat chekadi va oʻz oʻtmishi bilan bogʻlanish maqsadida Polineziyadan Rimga sayohat qiladi. Romanda „qum qadamlarimizni bir necha lahzalargagina ushlab turadigan“ dunyoda oʻzlikni izlab yashash tasvirlanadi. "Du plus loin de l’oubli " asarida hikoyachi oʻzining 1960-yillarda Parij va Londondagi sirli ayol bilan boʻlgan muhabbatini eslaydi. Ajrashganidan oʻn besh yil oʻtgach, ular yana uchrashadilar, lekin u ismini oʻzgartirgan boʻlib, oʻtmishni butkul rad etadi. Urushdan keyingi Londonning real hayotdagi eng mashhur qahramonlaridan ikkitasi Peter Rachman va Emil Savundra hikoyachi bilan doʻstlashadilar. Modianoning obsesyonlari va nafis nasrini aks ettiruvchi ushbu romanda nima haqiqat va nima xayolot ekanligini aniqlash juda qiyin.

Xotira mavzusi Dora Bruder pyesasida (baʼzi ingliz tilidagi tarjimalarda "The Search Warrant " deb nomlangan) aniq namoyon boʻladi. Dora Bruder adabiy gibrid boʻlib, u bir nechta janrlarni — tarjimai hol, avtobiografiya, detektiv yoʻnalishlarini birlashtirib, oʻzining bosh qahramoni, Sharqiy Yevropa yahudiy muhojirlarining 15 yoshli qizi tarixidan hikoya qiladi. Uni yashirib turgan monastirdan qochib ketganidan soʻng, qiz Osventsimga deportatsiya qilinadi. Modiano oʻz romanining kirish qismida tushuntirganidek, u birinchi marta Fransiyaning „Paris Soir“ gazetasi 1941-yil dekabr sonidada chiqqan yoʻqolganlar roʻyxatida uning ismini koʻrib qolgach, Doraning taqdiri bilan qiziqib qoldi. Oʻtmishga boʻlgan qiziqishi tufayli Modiano sanab oʻtilgan manzillardan biriga bordi va u yerdan xotiralarni qidirishni boshladi. U gazeta parchalarini, noaniq guvohliklarni va eski telefon maʼlumotnomalarini umumlashtirib chiqdi. Dora Bruder haqida u shunday deb yozgan edi: „Men u kunlarini qanday oʻtkazganini, qayerda yashiringanini, birinchi qochib ketgan qish oylarini kim bilan birga oʻtkazganini yoki ikkinchi marta qochib ketganida bahorning bir necha haftasida qanday yashaganini hech qachon bilolmayman. Bu uning abadiy siri boʻlib qoldi“. Modianoning La Ronde de nuit kabi sokin va oʻtkir romanlari „achinarli trillerlar“ sifatida tasvirlangan.

Modianoning 2007-yilda yozgan „Dans le café de la jeunesse perdue“ romani voqealari 1960-yillarda Parijda boʻlib oʻtadi, u yerda bir guruh odamlar, jumladan, sirli detektiv Louki ismli yosh ayolga nima boʻlganini aniqlashga harakat qilishadi. Kitobning oxirgi sahifasida ayol oʻzini derazadan tashlab joniga qasd qilgani maʼlum boʻladi. Garchi jugʻrofiy tafsilotlar juda koʻp boʻlsa ham, oʻquvchi nima va qachon sodir boʻlgani haqida noaniqlik hissi bilan qoladi. Modiano oʻz ijodi davomida birinchi marta ayol haqida bilganlarini oʻz nuqtai nazari bilan bogʻlaydigan turli hikoyachilar obrazidan foydalanadi. Besh bobning uchinchisida qahramonning oʻzi hayotidagi ayrim voqealarni aytib beradi, ammo baribir uni tushunish qiyin. Muallif oʻz matnining turli darajalarida bir qator beqarorliklarni yaratadi. Asar davomida bosh qahramon haqidagi haqiqat sezilib qolmasligiga harakat qiladi.

Modianoning 26-kitobi „L’Horizon“ (2011)da onasining sharpasi taʼqib qilgan zaif odam Jean Bosmans oʻzining yoshligi va yoʻqotgan odamlari haqida hikoya qilishi tasvirlangan. Ular orasida 1960-yillarda u tanishgan va sevib qolgan Margaret Le Koz jumboqli obrazi ham bor. Ikki yolgʻiz odam xayoliy tahdiddan qochib, unutilgan Parijning aylanma koʻchalarida bir necha hafta kezib yurishadi. Bir kuni Margaret ogohlantirmasdan poezdga oʻtiradi va boʻshliq ichida gʻoyib boʻladi. Ammo, Janning xotirasidan emas. Qirq yil oʻtgach ham, u yoʻqolgan sevgisini izlashga tayyor. Roman nafaqat Modianoning uslubi va tashvishlarini aks ettiradi, balki Berlindagi sirli sayrdan keyin uning shaxsiy izlanishlarida paydo boʻlgan yangi qadamni ham koʻrsatadi. „Shahar men bilan tengdosh“, deydi u, urush kulidan qayta tiklanib, deyarli butunlay yangi shaharga aylangan Berlinni tasvirlab. „Uning uzun xiyobonlarida hali ham tarix izlari saqlanib qolgan. Ammo agar toʻgʻri nigoh bilan qarasangiz, hali ham beton ostidagi qadimiy choʻl yerlarni koʻrishingiz mumkin. Bular mening avlodimning ildizlaridir“. Bessonning taʼkidlashicha, bunday ramziy ildizlar yillar davomida „fransuz adabiyotidagi eng ajoyib daraxtlardan biri vujudga kelishiga“ sabab boʻlgan.

Modiano, shuningdek, Fransiyaning Prix Contrepoint adabiy mukofoti hakamlar hay’atining 8 aʼzosidan biridir.

Modiano bolalar uchun kitoblar ham yozgan.

Mukofot va unvonlar

• 1968: Prix Roger-Nimier and the Prix Fénéon for La Place de l'Étoile
• 1972: Grand prix du roman de l’Académie française for Les Boulevards de ceinture
• 1976: Prix des libraires for Villa Triste
• 1978: Prix Goncourt for Rue des Boutiques obscures
• 1984: Prix littéraire Prince-Pierre-de-Monaco for his body of work
• 1990: Prix Relay for Voyage de noces
• 2000: Grand prix de littérature Paul-Morand for his body of work
• 2002: Prix Jean-Monnet de littérature européenne du département de Charente for La Petite Bijou
• 2010: Prix mondial Cino Del Duca for his body of work
• 2011: Prix de la BnF and the Prix Marguerite-Duras for his body of work
• 2012: Austrian State Prize for European Literature
• 2014: Nobel Prize in Literature

Bibliografiya

Romanlar va novellalar

• La Place de l'étoile (1968). La Place de l'Étoile, trans. Frank Wynne (Bloomsbury, 2015).
• La Ronde de nuit (1969). Night Rounds, trans. Patricia Wolf (Alfred A. Knopf, 1971); revised by Frank Wynne as The Night Watch (Bloomsbury, 2015).
• Les Boulevards de ceinture (1972). Ring Roads, trans. Caroline Hillier (Gollancz, 1974); revised by Frank Wynne (Bloomsbury, 2015).
• Villa Triste (1975). Villa Triste, trans. Caroline Hillier (Gollancz, 1977); also by John Cullen (Other Press, 2016)
• Livret de famille (1977). Family Record, trans. Mark Polizzotti (Yale University Press, 2019).
• Rue des Boutiques obscures (1978). Missing Person, trans. Daniel Weissbort (London: Jonathan Cape, 1980)
• Une jeunesse (1981). Young Once, trans. Damion Searls (New York Review Books, 2016).
• Memory Lane (1981). With drawings by Pierre Le-Tan.
• De si braves garçons (1982). Such Fine Boys, trans. Mark Polizzotti (Yale University Press, 2017).
• Quartier Perdu (1984). A Trace of Malice, trans. Anthea Bell (Aidan Ellis, 1988).
• Dimanches d’août (1986). Sundays in August, trans. Damion Searls (Yale University Press, 2017).
• Catherine Certitude (1988). Catherine Certitude, trans. William Rodarmor (David R. Godine, 2000) with illustrations by Sempé.
• Remise de peine (1988). Suspended Sentences, in Suspended Sentences: Three Novellas.
• Vestiaire de l’enfance (1989)
• Voyage de noces (1990) Honeymoon, trans. Barbara Wright (London: Harvill / HarperCollins, 1992).
• Fleurs de ruine (1991). Flowers of Ruin, in Suspended Sentences: Three Novellas.
• Un cirque passe (1992). After the Circus, trans. Mark Polizzotti (Yale University Press, 2015).
• Chien de printemps (1993). Afterimage, in Suspended Sentences: Three Novellas.
• Du plus loin de l’oubli (1995). Out of the Dark, trans. Jordan Stump (Bison Books, 1998).
• Dora Bruder (1997) trans. Joanna Kilmartin (University of California Press, 1999), also as The Search Warrant (London: Random House / Boston: Harvill Press, 2000).
• Des inconnues (1999)
• La Petite Bijou (2001). Little Jewel, trans. Penny Hueston (Yale University Press, 2016)
• Accident nocturne (2003). Paris Nocturne, trans. Phoebe Weston-Evans (Yale University Press, 2015).
• Un pedigree (2004). Pedigree: A Memoir, trans. Mark Polizzotti (Yale University Press, 2015).
• Dans le café de la jeunesse perdue (2007). In the Café of Lost Youth, trans. Euan Cameron (Quercus, 2016), as well as Chris Clarke (New York Review Books, 2016).
• L’Horizon (2010)
• L’Herbe des nuits (2012). The Black Notebook, trans. Mark Polizzotti (Mariner Books, 2016).
• Pour que tu ne te perdes pas dans le quartier (2014). So You Donʼt Get Lost in the Neighborhood, trans. Euan Cameron (Houghton Mifflin Harcourt, 2015).
• Souvenirs dormants (Gallimard, 2017). Sleep of Memory, trans. Mark Polizzotti (Yale University Press, 2018).
• Encre sympathique (Gallimard, 2019). Invisible Ink, trans. Mark Polizzotti (Yale University Press, 2020).
• Chevreuse (Gallimard, 2021)

Ssenariylar

• Lacombe, Lucien (1974). Screenplay co-written with Louis Malle; English translation: Lacombe, Lucien: The Complete Scenario of the Film (New York: Viking, 1975)
• Le Fils de Gascogne, directed by Pascal Aubier (1995)
• Bon Voyage (with Jean-Paul Rappeneau), 2003

Kompilyatsiyalar

• Suspended Sentences: Three Novellas, trans. by Mark Polizzotti (Yale University Press, 2014). Includes Afterimage, Suspended Sentences, and Flowers of Ruin.
• The Occupation Trilogy: La Place de l'Étoile, The Night Watch, Ring Roads (Bloomsbury USA, 2015). Trans. Caroline Hillier, Patricia Wolf and Frank Wynne.
• Romans (2013).
  • Contains a foreword by the author, some photos of people and documents, and the following 10 novels: Villa Triste, Livret de famille, Rue des Boutiques Obscures, Remise de peine, Chien de printemps, Dora Bruder, Accident nocturne, Un pedigree, Dans le café de la jeunesse perdue and L’Horizon)

Adaptatsiyalar

• Une jeunesse (from the novel of same title), directed by Moshé Mizrahi, 1983
• Le Parfum d’Yvonne (from the novel Villa Triste), directed by Patrice Leconte, 1994
• Te quiero, directed by Manuel Poirier (from the novel Dimanches d’août), 2001
• Charell, directed by Mikhaël Hers, moyen-métrage (from the novel De si braves garçons), 2006

Qoʻshimcha oʻqish uchun

• Avni, Ora. „Patrick Modiano: A French Jew?“ Yale French Studies, vol. 85 (1994): 227-247.
• Cook, Dervila. Patrick Modianoʻs (Auto)Biographical Fictions. Amsterdam & New York: Rodopi, 2005. ISBN 90-420-1884-4ISBN 90-420-1884-4
• Flower, John E. (ed.). Patrick Modiano. Amsterdam & New York: Rodopi, 2007. ISBN 90-420-2316-3ISBN 90-420-2316-3
• Guyot-Bender, Martine & William VanderWolk. Paradigms of Memory: The Occupation and Other Hi-Stories in the Novels of Patrick Modiano. Frankfurt: Peter Lang, 1998. ISBN 0-8204-3864-2ISBN 0-8204-3864-2
• Heck, Maryline and Raphaëlle Guidée (ed.) Modiano. Cahiers de L’Herne, L’Herne, 2010. ISBN 978-2-85197-1678ISBN 978-2-85197-1678
• Kawakami, Akane. A Self-Conscious Art: Patrick Modianoʻs Postmodern Fictions. Liverpool University Press, 2000. ISBN 0-85323-526-0ISBN 0-85323-526-0 ISBN 0-85323-536-8
• Morris, Alan. Patrick Modiano. Oxford University Press, 1996. ISBN 1-85973-098-1ISBN 1-85973-098-1 ISBN 1-85973-004-3
• Scherman, Timothy H. „Translating from Memory: Patrick Modiano in Postmodern Context“, Studies in 20th Century Literature, vol. 16, no. 2 (1992): 289-303.
• VanderWolk, William. Rewriting the Past. Memory, History and Narration in the Novels of Patrick Modiano. Amsterdam: Rodopi, 1997. ISBN 90-420-0179-8ISBN 90-420-0179-8