Polvon darvoza
Polvon darvoza – Xiva shahridagi Ichan qalʼaning sharqiy darvozasi (1806). Xalq uni Poshshob (Jallod) darvoza, Qul darvoza deb ham ataydi. Bu darvoza Xiva shahrining asosiy kirish eshigi boʻlib, darvoza bir mirshab boshchiligida yettita navkar tomonidan qoʻriqlagan. Qal’a devorining atrofini Amudaryodan suv keladigan kanal oʻrab olgan. Darvozaning kechasi koʻtarib qoʻyiladigan koʻprigi boʻlgan. Polvon darvoza mirshabi Xiva xoni saroyi boʻlgan Arkning darvozasida soqchilik qiladigan mirshab bilan teng miqdorda maosh olgan[1]. Polvon darvozaning hozirgi qiyofasi bir qancha taʼmirlashlar natijasidir. Avval darvoza qal’a devoridan ozroq tashqi tomonga boʻrtib chiqqan shaklda edi. Uning ustida shahar tashqarisini kuzatib turish qulay boʻlgan. Darvoza 1806-yilda Eltuzarxon tomonidan pishgan gʻishtdan qayta qurilgan. Shuningdek, uzun yoʻlak – dolon ham barpo etilgan boʻlib, u savdo rastalari chun ham joy boʻlgan. Darvozaning yon tomonidagi burjlari shahar devori bilan ulanib ketgan. 1832—1833-yillarda tim va karvonsaroy qurilgandan keyin darvozaning bozor sifatidagi roli kamaydi. 1835-yilda darvoza ichkarisida Olloqulixon madrasasi qurilishi bilan uning gʻarbiy qismi qaytadan tiklandi. Oldida ikki gumbazli va peshtoqli yangi hammom qurildi. Olloqulixon madrasasining qurilishi natijasida ichki sahni uzaytirilgan. Chiroyli koshin plitkalar bilan bezatilgani uchun „Gul darvoza“ nomini ham olgan. Darvoza xivalik shoir, yetti asr muqaddam yashagan, uch yuzdan ortiq ruboiy muallifi, shahar himoyachisi hisoblangan Pahlavon Mahmud sharafiga nomlangan. Pahlavon Mahmud Juma masjidining orqasida, mahobatli maqbarada dafn etilgan[2].
| Polvon darvoza | |
|---|---|
 | |
| Muqobil nom(lar)i |
Poshshob darvoza Qul darvoza |
| Joylashuvi | |
| Manzil | Ichan qalʼa |
| Hudud | Xiva |
| Mamlakat | Oʻzbekiston |
| Koordinatalar | 41°22′38″N 60°21′44″E / 41.377205516595446°N 60.3621697551267°E |
| Umumiy maʼlumotlar | |
| Qurilishi boshlangan | 1806 |
| Qurib bitkazilgan | 1835 |
| Taʼmirlangan yili | 1930, 1954–1955, 1982–1984, 1997 |
| Qalʼa (shahar) | Ichan qalʼa |
| Arxitekturasi | |
| Qurilish materiali | Pishgan gʻisht |
 Polvon darvoza xaritada | |
 Polvon darvoza Vikiomborda | |
Obida yaxshi saqlangan. Yuqori portal arkasi oʻq kabi tepaga yaqinlashadi, koʻk va toʻq koʻk mozaikali rasm jabhani qoplaydi. Kirish eshigi ustidagi belgi mehmonlarga darvozaning 400 yoshdan oshganini va bu meʼmoriy yodgorlik davlat muhofazasida ekanligini eslatib turadi.
Kiraverishdagi ikkita minora bir vaqtlar sirlangan koʻk gumbazlar bilan porlab turgan. Oʻyilgan yogʻoch eshiklar oʻsha davr hunarmandlarining hunarmandchiligini oʻz yuzasida naqshlar koʻrinishida saqlab qolgan.
Meʼmorchiligi
tahrirDarvoza bosh tarzi peshtoq-ravoqli, yogʻoch darvozaning 2 yoniga guldasta-minora ishlangan. Darvoza tepasida va guldasta kafasasi-daravoqli darchalar bor. Peshtogʻi va guldastalariga gʻishtlar mavjli us-lubda bezakdor qilib terilgan, moviy rang sirkori koshinlar saqlangan. Darvozaxona uzun dalon boʻlib (tarhi 51,76×17,5 m), usti 6 ta gumbaz bilan qoplangan. Katta gumbaz diametri 5,2 m, kichik gumbaz diametri esa 4,5 m dir. Dalonning ikki tomonida doʻkon (2,8×4,4 m)lar (jan.da 8 ta, shim.da 11 ta) joylashgan. Darvozaga qurilgan yili yozilgan. Toshhovli – Olloqulixonning qarorgohi shu darvozaga yaqin yerda joylashgan. Jinoyatchilarni qatl etish toʻgʻirisidagi farmonlar ham koʻpincha Polvon darvoza oldida eʼlon qilingan. Ichanqal’adan chiqaverishda darvozaning oʻng tomonida 1873-yilgacha qullar bozori boʻlgan[3]. Qochmoqchi boʻlgan qullar oʻlim jazosini darvoza tagida kutishardi. Olloqulixon madrasasi, Olloqulixon karvonsaroyi va timi Polvon darvozaga tutash. 1954—55 va 1982—1984 yillarda taʼmirlangan.[4]
1911-yilda Polvon darvozaning janubiy qismi butunlay qulab tushgan. Shu yili fotograf Xudoybergan Devonov tomonidan olingan darvoza fotosur’ati Ichan qal’a muzey fondida saqlanmoqda. 1930-yilda Polvon darvoza taʼmirdan chiqarilgan. Darvoza 1982-yil va 1997-yillarda ham rekonstruksiya qilingan[5]. Hozirgi paytda Darvoza ichida savdo rastalariga ega boʻlgan doʻkonlar mavjud.
Tarixi
tahrirDarvozalarning oʻzi ansamblning faqat bir qismidir. Bu yerda turli davrlarda koʻplab binolar qurilgan. Koʻpgina hukmdorlar majmua tarixida oʻz izlarini qoldirishni zarur deb bilishgan. Olloqulixon bu yerda 19-asrning 30-yillarida madrasa va karvonsaroy qurdirdi.
Xuddi shu davrda bu yerda Tosh Hovli tosh saroyi paydo boʻldi. 19-asrning boshida Qutlugʻ-murod-rohib madrasasi qad rostlagan. Darvoza qurilganidan soʻng deyarli darhol bu yerda Anushxon hammomlari, keyin esa Hojiberdiboy madrasasi qurildi. Har bir yangi bino bilan kamroq va kamroq joy bor edi. Shunday qilib, baʼzi binolar kesishgan, baʼzilari esa Ichan-qal’a qoʻrgʻoni chegarasidan tashqariga chiqqan.
Binolarning har biri oʻz dizaynida oʻziga xos, har biri tarixga ega. Baʼzilar astsetik shakllari bilan ajralib turadi, boshqalari esa boy bezaklari va yorqin bezaklari nafis ishlangan. Ularning har biri shahar hayoti uchun muhim obyekt vazifasini bajargan.
Karvonsaroyda – karvon haydovchilari uchun oʻziga xos mehmonxona – savdogarlar tunash uchun joy topib, yoʻlovchilar dam olishar, yoshlar madrasada ilm oʻrganishar edi. Maydonda savdo-sotiq boʻlgan. Buning uchun butun galereya ajratilgan – ikkala tomonda turli xil tovarlarga ega koʻplab doʻkonlar bor boʻlgan. Bugungi kunda deyarli hech narsa oʻzgarmadi. Bu joyda hali ham koʻplab savdogarlarni topish mumkin[6].
Galereya
tahrir
Manbalar
tahrir- ↑ „Polvon darvoza“. khivamuseum.uz. Ichan Qal'a davlat muzey qo'riqxonasi. Qaraldi: 9-oktabr 2023-yil.
- ↑ Ouzbékistan, guide Le Petit Futé, édition 2012, 260 b
- ↑ Гащунаев Николай "Хива", Toshkent "Uzbekistan" 1981-йил (ўзбек тили).
- ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- ↑ Bobojonov D, Abdurasulov M. Firdavsmonand shahar. Xorazm Ma'mun akademiyasi nashriyoti 2008 — 73-bet.
- ↑ „ПАЛВАН-ДАРВАЗА“. canaan.travel. 2023-yil 31-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 31-oktyabr.
| Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |