Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

to-vuq

Aytilishi

Etimologiyasi

TOVUQ 'gushti, pati, tuxumi uchun boqiladigan urgʻochi uy parrandasi'. Bir t o v u h h a ham suv kerak, ham don kerak (Maqol). Qadimgi turkiy tilda ham shunday maʼnoni anglatgan bu ot asli taquq tarzida talaffuz qilingan (Devon, II, 330; DS, 536); keyinchalik oʻzbek tilida birinchi q undoshi gʻ undoshiga, gʻ undoshi oʻz navbatida v undoshiga, a unlisi â unlisiga almashgan: taquq > tagʻuq > tavuq > tâvuq.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (I-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Tovuqsimonlar turkumiga mansub, goʻshti, pati va tuxumi uchun boqi-ladigan urgʻochi uy parrandasi. ◆ Sertuxum tovuq. Kurk tovuq. Tovuq katagi. Tovuqning tushiga don kiradi. Maqol . m ◆ ..tong ot-may, tovuqlar qoʻndoqlaridan tushmay, yana ishga tushar edi. M. Ismoiliy, „Fargʻonat“ .o. Donlab yurib, tentirab ketib qolgan to-vuqlar bir mahal joy qidirib, uygacha kirib keldi. K. Yashin, Hamza.

Bir tovuqqa ham suv kerak, ham don kerak Tirikchilik uchun kishiga hamma narsa (koʻp narsa) kerak, degan maʼnodagi maqol. Dumi yulingan tovuqdek q. dum 1. Oyogʻi kuygan tovuqday k oyoq. Ola tovuq somon sochar, oʻz aybini oʻzi ochar Oʻzining yoki yaqinlarining aybini gapirib yuradigan odam haqida aytiladigan maqol.

2 Shu parrandaning goʻshti (ovqat, ma-salliq sifatida). ◆ Tovuqni yesang, bir yeysan, tuxumini yesang, ming yeysan. Maqol . ■■ ◆ Xoli-sa gazoʻchoqqa tovuqlarni dimlab qoʻygan. S. Nurov, „Maysalarni ayoz urmaydi“ .

3 Shu parrandaga nisbatli haqoratni bildiradi. ◆ Bundan koʻra goʻng titganing yaxshi emasmi, keksa tovuq'. Oybek, „Tanlangan asarlar“ . ◆ Soʻk meni, kurk tovuq degin!.. A. Qahhor, „Asror bobo“ .

4 Baʼzi qushlarning modasi, makiyon. Dirgʻovulning tovugʻi.

5 shv. Tunda xoʻroz qichqirishi bilan belgilanadigan vaqt. ◆ Bir tovuq oʻtganda yotdik.

6 Muchal yil hisobida oʻninchi yil no-mi. ◆ Uning yili tovuq.

Tovuq yili Muchal yil hisobida oʻninchi yil (q. muchal).

Sinonimlari

Antonimlari

ТОВУҚ. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

tovuq
1 курица; // куриный; ◆ kurk tovuq наседка; ◆ farang tovuq разг. разновидность кур мелкой породы; ◆ tovuq goʻshti курятина; ◆ tovuq tuxumi куриное яйцо; ◆ tovuq katagi курятник; ◆ tovuq yili год курицы (десятый год двенадцатилетнего животного цикла; см. muchal); bir tovuqqa ham don kerak, ham suv kerak погов. для одной (только) курицы нужны и зерно, и вода (т. е. много нужно для живого человека); ◆ oyogʻi kuygan tovuqday yugurmoq (букв. бегать как курица, обжёгшая ноги) бегать как угорелый; ◆ tovuqning tushiga don kiradi погов. (букв. курице снится зерно) соотв. голодной курице просо снится; ◆ qora tovuq qaqillaydi, panjaralar shaqillaydi загадка чёрная курица кудахчет, решётки стучат (швейная машина);
2 = makiyon; qirgʻovulning tovugʻi самка фазана;
3 обл. пение петухов (в определённое время ночи); ◆ bir tovuq oʻtdi первые петухи прокричали (примерно 12 часов ночи);◆ u ikki tovuq oʻtganda keldi он пришёл после вторых петухов (т. е. примерно в 1-3 часа ночи).

tovuq